2-modul. Mutolaa san’ati
Mutolaa va voizlikning G‘arb madaniy tafakkurida tutgan o‘rni.
Ritorika tushunchasi asosida nutq, notiqlik degan mazmun yotishi, bunda asosan, nutqdagi marom e’tiborga olinishi. Va’z va voizlik esa sharqona pand-nasihat – didaktikaga asoslanishi.
Mutolaa va voizlikning Sharq madaniy tafakkurida tutgan o‘rni.
Mutolaa san’ati arabcha «mutolaa – o‘qish, o‘qib o‘rganish» ma’nolarni anglatishi, voizlik esa Sharq va G‘arbda boshqa-boshqa tushunchalar o‘laroq talqin qilinishi.
Lirik janrlarda marom va ohang.
Lirik janrlar asosida marom va ohang turishi, voiz nutqida ham maqom va ohang ishtirokiga alohida e’tibor qaratish. Ritor tanlagan mavzuga qarab lirik janrlarga xos tez, sekin, yuqori yoki past ohanglarning o‘rin almashinib turishi. SHe’r vaznlariga xos marom, nutq materiali semantikasiga bevosita ta’sir etishi.
Dramada ritm va ohang.
Dramatik asarda ritm va ohangning etakchi mavqeda turishi. Dramatik asardagi muallif nutqi asosiy ritm va ohang regulyatori vazifasini bajarishi. Qahramonlararo dialogda, monolog va ichki nutq talqinida notiqlik san’atiga xos marom o‘zgarishlarining muqarrarligi. Shu nuqtai nazardan voizlik va dramatik janrlar mustahkam aloqaga ega bo‘lishi.
Epik ijodda nutq va mutolaa masalasi.
Epik ijod namunalarining mutolaa san’ati bilan mushtarak holatda yashashi qonuniyligi. Mutolaa jarayonida notiqlikka xos marom, ohang, urg‘u, talaffuz va ifodaning muhim retseptiv vazifa bajarishi. Epik ijodda ham nutqning obrazlar, personajlar, ifoda shakllari, pafos bilan bog‘liq ko‘rinishlari uchrashi.
Mutolaa jarayonida jumla, so‘z va tovushning vazifasi.
Mutolaa jarayonida jumla, so‘z va tovushning vazifasi bir nechta bosqichlardan iborat ekanligi. Birinchi bosqichning psixologik funksiyaga yo‘naltirilishi. Bunda jumla va so‘zning psixologik ta’sir kuchiga ega bo‘lishi. Ikkinchidan, ayni matn bo‘laklarining semantik-struktural vazifalarini bajarishi. Uchinchidan, obraz mohiyatini ochishda va tushunib etishda jumla, so‘z va tovushning zarur retseptiv komponent vazifasini bajarishi.
Ritorika va zamonaviy adabiyot.
Ritorika, mutolaa zamonaviy adabiyot rivojini ta’minlovchi, o‘quvchi va badiiy asar munosabatini mustahkamlovchi vosita ekanligi, badiiy asarni o‘qish, tushunish, tushuntirish jarayonida ritorika mezonlarining ulkan ahamiyat kasb etishi. Zamonaviy epik, dramatik, lirik janrlarga xos semantik-struktural mohiyat bevosita mutolaa san’ati va ritorika bilan bog‘liqligi.
«Nutq madaniyati va mutolaa san’ati» fanidan mashg‘ulotlarning mavzular va soatlar bo‘yicha taqsimlanishi:
t/r
|
Mavzular nomi
|
Jami
soat
|
Ma’ruza
|
Amaliy
|
1
|
«Nutq madaniyati» faniga kirish. Nutq madaniyati tushunchasi, tarixi.
|
4
|
2
|
2
|
2
| |
|
