Kristallanish statikasi va kinetikasi
Jarayon statikasi. Temperatura ortishi bilan qattiq moddalar eruvchanligi o’zgarishiga qarab “musbat” yoki “manfiy” eruvchanlikka ega bo’lishi mumkin.
Agar, temperatura o’sishi bilan moddalar eruvchanligi ortsa, unda “musbat”, Aksincha bo’lsa “manfiy” eruvchanlikli bo’ladi.
Ma’lum temperaturada qattiq faza bilan muvozanatda bo’lgan eritma to’yingan eritma deb nomlanadi. Bunday eritmalarda qattiq modda va eritma o’rtasida dinamik muvozanat holati mavjuddir.
Erigan modda konsentratsiyasi uning eruvchanligidan katta bo’lgan aralashma-larga o’ta to’yingan eritmalar deb nomlanadi. O’ta to’yingan eritmalar noturg’un bo’ladi va to’yingan holatga oson o’tadi. Bunday o’tish davrida o’ta to’yingan eritmalardan kristallar ajralib chiqadi.
Temperatura o’zgarishi bilan eritmalarda yuz beradigan o’zgarishlarni holat diagrammasi xarakterlaydi (13.1 – rasm).
Konsentratsiyasi lobil (o’zga-ruvchan) zonaga to’g’ri keladigan eritmalar juda tez kristallanadi. Metastabil zonaga oid konsentratsiyali eritmalar esa – nisbatan sekin kristallanadi, chunki jarayon tezligi eritma temperaturasi, issiqlikni ajratib olish yoki erituvchini bug’lanish tezligi, aralashtirish va boshqa omillarga bog’liq.
A
13.1–rasm. Eritmalar holat diagrammasi.
1-1 – eruvchanlik egri chizig’i;
2-2 – metastabil soha chegarasi;
A–labil (o’zgaruvchan) eritmalar zonasi; B–metastabil eritmalar zonasi; C–barqaror eritmalar zonasi.
gar, temperatura t2 dan t1 gacha o’zgarsa, eritmadan juda kam miqdorda krislallar ajralib chiqadi va u eritma konsentratsiyasi y2 - y0 o’zgari-shiga to’g’ri proporsionaldir.
O’zgarmas t2 temperaturada erituvchining bir qismi yo’qotilgan taqdirda, o’ta to’yingan eritma olishiga erishish mumkin. Bunda, konsen-tratsiyalar farqi yx"–y0 ga proporsional miqdorda kristallar hosil bo’ladi.
Demak, bunday eritmalar kristallanishi eritma temperaturasini pasaytirish yoki erituvchining bir qismini yo’qotish yo’li bilan o’tkazish mumkin.
Eritma eruvchanligining temperaturaga bog’liqligi juda katta bo’lsa, temperaturani kamaytirib kristallash optimal usulga to’g’ri keladi.
Agar, temperatura ortishi bilan moddalar eruvchanligi o’zgarmasa, unda erituvchining bir qismini yo’qotish usulida kristallash mumkin.
| 