da. Bu kompyuterlar avvallari asosan
harbiy maqsadlar uchun
ishlatilgan va maxfiy hisoblangan.
Shaxsiy kompyuterlar – hozirda korxonalar, muassasalar, oliy
o‘quv yurtlarida keng tarqalgan bo‘lib, ularning aksariyati IBM ru-
sumiga mos kompyuterlardir.
IBM rusumiga
mos kompyuterlar deganda, ularni turli kom-
paniyalar ishlab chiqarishiga qaramay ham texnik, ham dasturiy
ta’minoti mosligi, ya’ni bir-biriga to‘g‘ri kelishi nazarda tutiladi.
Notebook kompyuterlar – ularning hajmi ancha ixcham, am-
mo bajaradigan amallar soni, xotira hajmi
shaxsiy kompyuterlar
darajasiga ko‘tarilib bormoqda. Ularning qulaylik tomonlaridan
biri ham elektr energiyasidan va ichiga o‘rnatilgan batareyalar-
da ham uzluksiz (batareyani har safar almashtirmasdan) ishlashi
mumkinligidir. Bunda batareya quvvati energiyaga ulanishi bilan
o‘zi zaryad ola boshlaydi va u batareya bir necha yillarga mo‘ljal-
langan bo‘ladi.
Hozirda noutbuk kompyuterlaridan ham ixcham cho‘ntak
kompyuterlari ishlab chiqilmoqda.
Kompyuterning ishlash prinsipi va tashkil etuvchilari.
Kom pyuterning ishlash prinsipini birinchi ingliz olimi Charlz
Bebich va uning mukammallashgan ko‘rinishini
Djon Fon Ney-
man taklif qilgan. Uning prinsipi dastur asosida boshqariladigan
avtomatik ravishda ketma-ket ishlash g‘oyasidan iborat. Hozir-
da ko‘p rusumli kompyuterlar shu g‘oya asosida ishlaydi. Lekin
keyingi paytlarda ko‘p protsessorli kompyuterlar, ya’ni
bir vaqt-
da dasturning bo‘laklarini ketma-ket emas, parallel bajaradigan
kompyuterlar ham yaratilganligini ko‘rsatib o‘tish joizdir. Shun-
day qilib, kompyuter avvaldan tuzilgan dastur asosida ishlaydi.
O‘z navbatida, dastur qo‘yilgan masalani kompyuterda yechish
uchun qandaydir dasturlash tilida yozilgan buyruqlar (ope-
ratorlar) ketma-ketligidir. Dasturlash
tilida tuzilgan dasturlar
maxsus tarjimon dasturlar yordamida kompyuterlar tiliga o‘tka-
ziladi. Kompyuter tili 0 va 1 lardan tashkil topgan, ma’lum qoi-
dalar asosida yoziladigan ketma-ketliklardan iborat. Fon Ney-
man prinsipi bo‘yicha avtomatik ravishda bajariladigan dastur
avval kompyuterning xotirasiga yuklanadi. Xotirada turgan das-
tur asosida dasturni tashkil etuvchi har bir operator ishni ket-
ma-ket bajaradi.
Boshqaruv qurilmasi deb ataluvchi
maxsus qurilma hozir qan-
day operator bajarilishi va undan keyin qaysi operator bajarili-
shi ustidan nazorat o‘rnatadi va uning bajarilishini ta’minlaydi.
Amal esa protsessor deb ataluvchi qurilmada bajariladi. Das-
tur ishlash natijasi to‘g‘ridan to‘g‘ri ekranda yoki tashqi quril-
ma (chop qiluvchi mexanizm, grafik chizuvchi qurilma, video
qurilma va boshqalar)da ko‘rilishi mumkin. Odatda kompyu-
terlar ikki qismdan:
hardware (kompyuterni tashkil etuvchilari)
–
kompyuterning qattiq qismlari va
Software (kompyuterning
dastur ta’minoti) –
kompyuterning yumshoq qismlaridan tashkil
topgan deyiladi.
