|
-mavzu: O’zbekiston iktisodiyotini rivojlantirinida boshqaruv tamoyillarining o’rni
|
| bet | 16/16 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 0,71 Mb. | | #242590 |
Bog'liq Tashkilotning missiyasi va maqsadlarni boshqarish. Reja Tashkil-fayllar.org30-mavzu: O’zbekiston iktisodiyotini rivojlantirinida boshqaruv tamoyillarining o’rni.
Reja:
1.O’zbekiston iktisodiyetini rivojlantirishda boshkaruv tamoyillaridan foydalanishning taxlili.
2.Boshkaruv tamoyillaridan foydalanishnint iktisodiy va ijtimoiy jixatlari.
Xalqaro va milliy iqtisodiyot tajribalaridan ma’lumki, bozor muno-
sabatlarida mulkchilik va xo‘jalik yuritish shaklidan qat’iy nazar kor-
xonalarda ishlab chiqarishni samarali tashkil etish, eng avvalo, tizimda
boshqaruv rolini to‘g‘ri belgilash va uni ilmiy tashkil etishdan bosh-
lanadi. Chunki boshqaruv vositasida korxona o‘z oldidagi vazifalarni
muvaffaqiyatli hal qiladi va belgilangan maqsadlariga erisha boradi.
Korxonada boshqaruv tizimi o‘z obyekti va subyektidan iborat
bo‘ladi. Boshqaruv obyekti – bu ishlab chiqarish faoliyati, subyekti esa
uning boshqaruvi tarkibidir. Obyekt va subyekt boshqariladigan hamda
boshqaruvchi kichik tizimni tashkil etadi. Ularning har biri o‘ziga yuk-
latilgan funksiyalarni bajaradi. Ammo mazkur kichik tizimlar bir-birlari
bilan uzluksiz va chambarchas aloqada bo‘lib, ayni holatda yagona
tizimni tashkil qiladi.
Korxonadagi boshqaruv subyekti – boshqaruv obyektining katta-ki-
chikligi va o‘ziga xos jihatlaridan kelib chiqib tashkil etiladi. Lekin
boshqaruv subyekti har doim ishlab chiqarish va xo‘jalik jarayonlarining
o‘zgarishiga ko‘ra obyekt shakli va unga ta’sir etuvchi usullarni belgi-
laydi hamda takomillashtirib boradi. Boshqaruvchi kichik tizim bosh-
qaruv obyektini tartibga soladi, maqsad va dasturlarni boshqaruv
funksiyasiga ko‘ra ishlab chiqadi va ularni nazorat etadi. Demak, bosh-
qaruv subyekti korxona tizimida faol rol bajarar ekan. Yana boshqaruv
subyekti boshqaruvning yetakchi funksiyalarini: marketing, rejalash-
tirish, buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil, tartibga solish hamda nazorat
va auditlarni amalga oshiradi.
Ta’kidlash kerakki, bugungi kunda korxona faoliyatini tashkil etish
va yuritishni marketing qonunlari, tartiblari va tamoyillarini bilmasdan
turib amalga oshirish mumkin emas. Chunki marketing ilmi asosida eng
maqbul dasturlar yoki rejalar ishlab chiqiladi.
Boshqaruv tizimi sifatida marketing faoliyatining asosiy tamoyillari
mazmuni quyidagi ko‘rinishni oladi:
• ishlab chiqarishning bozordagi talabga mos tushishi;
• bozordagi holat va korxonaning haqiqiy ishlab chiqarish imko-
niyati;
• xaridor va buyurtmachilar talabini yanada to‘laroq qondirish;
• aniq bozorlarda mahsulot va xizmatlarni ko‘zda tutilgan hajmda va
belgilangan muddatda sotish;
12
• ishlab chiqarish va tijorat faoliyatining uzoq muddatli rentabelli
ishlashini ta’minlash;
• tanlab olingan marketing strategiyasi va taktikasiga qat’iy amal
qilish (bozor holatini e’tiborga olgan holda);
• doimo o‘zgarib turuvchi bozor holatiga va xaridor talabiga mos-
lashish.
Mazkur sanab o‘tilgan tamoyillarga amal qilish va marketing das-
turini ishlab chiqish hamda uni amalga oshirish bevosita analitik hisob-
kitoblar bilan chambarchas bog‘langan. Bu jarayonlar asosida juda ko‘p-
lab iqtisodiy tahlil ishlari bajariladi. Ularning asosiylari quyidagilardan
iborat:
• korxona iqtisodiga tashqi va ichki muhitning ko‘rsatadigan ta’siri
tahlili;
• bozor holati tahlili (keng ko‘lamda, tovar guruhlari va alohida
tovarlar bo‘yicha);
• iste’molchilar va sotib oluvchilar tahlili;
• raqobat holati tahlili;
• bozordagi baho hamda o‘z bahosini belgilash taktikasi tahlili;
• moliyaviy natijalar tahlili.
O‘rganilgan tashqi va ichki muhit hamda holat, mavjud imkoniyat-
laridan kelib chiqib korxona ishlab chiqarish faoliyati uchun joriy biz-
nes-rejasi tuziladi.
Biznes-rejada har bir element puxta tahlil qilish asosida belgi-
lanadi. Chunki ular real istiqbolli hamda eng asosiysi samarali bo‘lishi
shart.
Korxonada biznes-reja quyidagi bo‘limlardan iborat bo‘ladi:
1. Kirish – rezyume.
2. Ishlab chiqarish maqsadi – ishlab chiqariladigan mahsulotlar
ro‘yxati (ularning afzalligi yoki farqi boshqa ishlab chiqaruvchilar bilan
taqqoslanadi).
3. Mahsulot sotiladigan bozor holatini belgilash (zaruriy ma’lu-
motlar to‘plash va ularni tahlil qilish).
4. Asosiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha raqobatdoshlikni aniqlash (ishlab
chiqarish hajmi, sotish hajmi, mahsulot sifati, baho darajasi, o‘rtacha
foyda).
5. Marketing strategiyasi.
6. Ishlab chiqarish rejasi (ishlab chiqarish quvvati, hom-ashyo re-
surslari, mutaxassislar).
7. Tashkiliy tamoyillar (ishlab chiqarish xizmati, ularni muvofiq-
lashtirish, o‘zaro harakati va bir-birini nazorat etish tartibi).
13
8. Tijorat tavakkali va chorasi.
9. Moliyaviy reja.
10. Moliyalashtirish strategiyasi.
11. Tovar-material ta’minoti va shu kabilar.
Biznes-rejaning har bir bo‘limi hisob-kitob qilinib, umumlashtiril-
ganda korxona ishlab chiqarish faoliyatidan oladigan foydasi eng quyi
ko‘rinishda tarmoqda erishiladigan o‘rtacha foyda me’yoridan past
bo‘lmasligi kerak. Shuning uchun rejaning har bir bosqichi hamda uning
elementlari tahlil asosida puxta qilib tuziladi.
Demak, ishlab chiqilgan reja vositasida qo‘yilgan maqsadga erishish
uchun boshqariladigan obyektning samarali funksiyasi yo‘nalishi aniq
belgilanadi.
Belgilangan rejalarning amalda qanday bajarilayotgani yoki ishlab
chiqarishning borishi to‘g‘risida real ahvolni buxgalteriya hisobi yorda-
mida o‘rganiladi. Buxgalteriya hisobida shakllangan ma’lumotlar piro-
vard natijada boshqaruv ehtiyojlari uchun ishlatiladi. Boshqaruv qaror-
lari esa tahlil ma’lumotlariga asoslanadi. Demak, iqtisodiy tahlil reja,
bozordagi ahvol va buxgalteriya hisobi ma’lumotlari asosida obyektdagi
o‘zgarishni miqdor va sifat jihatdan o‘rganadi hamda baho beradi. Uning
yordamida yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar topiladi hamda tugatiladi, ob-
yektni yanada rivojlantirish yo‘llari belgilanadi yoki samarali ishlashni
ta’minlaydigan yo‘nalishga o‘tkaziladi. Bu esa, boshqaruv qarorlarini
nechog‘lik real qabul qilinishiga asos bo‘ladi.
Demak, buxgalteriya hisobi va hisoboti ma’lumotlari ham iqtisodiy
tahlil vositasida qayta ishlanar ekan. Bu bilan iqtisodiy tahlilning bosh-
qaruv faoliyatidagi o‘rni yanada yaqqolroq ko‘rinadi.
Boshqaruv jarayonida tartibga solish funksiyasi – boshqaruvchi sub-
yektning eng maqbul boshqaruv qarorlarini qabul qilishda o‘ta muhim
hisoblanadi. Bu bilan, o‘rganilayotgan obyektga kompleks yondashilib,
butun bir tizimni ijobiy va salbiy jihatlari nazarda tutilgan holda eng
maqbul choralar yoki tadbirlar belgilanadi. Natijada boshqaruv obyekti
faoliyati yoki dasturidagi salbiy holatlar tugatiladi va boshqaruv dastur-
lariga aniqlik kiritiladi. Mazkur ishlar bevosita iqtisodiy tahlil yorda-
mida amalga oshiriladi. Chunki tartibga solinayotgan har bir obyekt har
tomonlama chuqur o‘rganiladi.
Boshqaruvda asosiy faoliyatning ishonchliligini ta’minlashda na-
zorat etishning ham roli kattadir. Uning yordamida faoliyatning borishi,
ularning nechog‘lik haqqoniyligi tekshiriladi. Tekshirish jarayonining
14
sifati, ishonchliligini oshirish uchun tahlilning usullari, tamoyillaridan
foydalaniladi va shu asosda kerakli xulosalar yoziladi.
Misol uchun, korxonada audit tekshirishlarida moliyaviy holat;
moliyaviy barqarorlik; moliyaviy natijalar va shu kabilarni o‘rganadi.
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan boshqaruvning barcha funksiyalari
korxonaning iqtisodiy rivojlanishi uchun tayinlangan. Biroq, korxonani
faqatgina iqtisodiy tizim deb qarash ham unga bir tomonlama yonda-
shishni keltirib chiqaradi. Chunki uning o‘ziga xos moddiy-texnik, ij-
timoiy, ekologik va boshqa shu kabi tomonlari ham mavjud.
Demak, korxona tizimida moddiy-texnik, ijtimoiy, ekologik ja-
rayonlarni ham tahlil etish undagi mazkur yo‘nalishdagi haqiqiy ahvol
va uni takomillashtirish masalalarini o‘rganadi va ularga ta’sir etadi.
Natijada boshqa tomonlarning iqtisodiy jarayonlarga ko‘rsatgan ta’siri
aniqlanadi.
Fikrimizni umumlashtirib, shuni aytish mumkinki, iqtisodiy tahlil
korxonani boshqarishning muhim funksiyalaridan biridir.
Uning yordamida:
- boshqaruv qarorlarining ilmiy asoslanishi ta’minlanadi;
- mulk va mablag‘lardan foydalanishning muqobillik shartlarini
belgilaydi va boshqaruvchi ular qatoridan o‘zi uchun maqbul bo‘lgan
optimal variantlarni tanlaydi;
- istiqbolli boshqarish uchun zamin tayyorlaydi.
http://fayllar.org
|
| |
