Tayyorlash va ularning malakasini oshirishni tashkil etish bosh ilmiy metodik markazi toshkent davlat texnika universiteti huzuridagi




Download 1,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet40/50
Sana07.09.2024
Hajmi1,73 Mb.
#270563
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   50
Bog'liq
majmua 2

σ
= A
exp(- 
Eg
/ 2
kT 
) (5) 
ifodaga asosan o‘zgarishiga olib keladi. Bu erda k – Bolsman doimiysi, A- 
moddani xarakterlovchi o‘zgarmas kattalik.
Metallarning elektr o‘tkazuvchanligi erkin elektronlar konsentratsiyasi 
o‘zgarmas bo‘lganligi tufayli elektronlar harakatchanligining haroratga bog‘liqligi 
bilan aniqlanadi va haroratning ortishi bilan astasekin kamayadi.
Yuqoridagi ifodani logarifmlab quyidagi ifodani hosil qilamiz. 
ln σ=lnA- 
Eg
/ 2
kT
(6) 
Bu ifodani yarim logarifmik koordinitalarda grafik ravishda ko‘rsatish amalga 
kiritilgan. Hosil bo‘lgan to‘g‘ri chiziq va uning φ burchak tangansi yarim 
o‘tkazgich materialining asosiy parametri bo‘lgan, ta’qiqlangan soha kengligi Eg= 
2kTφ ni aniqlaydi. Ta’kidlash lozimki, qiya to‘g‘ri chiziq, ya’ni elektr 
o‘tkazuvchanlik logarifmik 1/ T ga bog‘liq ravishda o‘zga-rishi faqat toza 
kirishmalardan holi, xususiy o‘tkazuvchan-likka ega bo‘lgan materiallar uchungina 
shunday ko‘rinishga ega.
Kirishmaviy yarim o‘tkazgichlarda ln φ ning 1/ T dan bog‘la-nishi murakkab 
bo‘lib, u ikkita qiya to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lishi mumkin va bir-biri bilan 
gorizontal qism orqali tutashgan bo‘ladi. Past haroratda o‘lchash natijasida olingan 
ln σ = ln 
A
-
Eg 
/ 2
kT 
ifodadan hosil qilingan qiya to‘g‘ri chiziq tangensi yordamida kirishmalarning 
ta’qiqlangan sohada joylashgan energetik sathlari holatini aniqlash mumkin. 
Yuqori haroratli sha-roitda olingan hollarda esa yarim o‘tkazgich materiallarning 
ta’qiqlangan sohasi kattaligini, ya’ni 
Eg 
ni aniqlash mumkin.


Quyosh elementi tayyorlashda quyosh nurlanishining yarim o‘tkazgich 
material bilan o‘zaro ta’siri, fotonlar energiyasini materialdagi elektronlarda 
yutilishi va chiqishi jarayonlari muhim ahamiyatga egadir.
Kvant mexanikasida elementar zarrachalar, shu jumladan, elektronlar ham to‘lqin 
xossalariga ham ega, deb qaraladi. Shuning uchun elementar zarrachalar harakatini 
o‘rganishda energiya (
E
) va impuls (
R
) bilan bir qatorda, ularning to‘lqin 
uzunliklari 
λ 
takrorlanuvchanligi 

va to‘lqin vektori 





, (

– Plank 
doimiysi) ham ishlatiladi. Bu erda 
E
=
hv 
va 



/
λ 
ga teng. Kristallning sohali 
tuzilmasini E–K diagrammalar bilan tasvirlash mumkin. Bu erda energiya 
elektron-voltlarda (EV) to‘lqin vektori K – kristall panjara doimiysi qismlarida 
ko‘rsatiladi. Shu bilan birga K o‘qda ko‘rsatkichlar yordamida kristall panjaraning 
yo‘nalishi ko‘rsatiladi. E – K diagram-masi vositasida sohalararo o‘tishlarning 
yarim o‘tkazgich materialdagi harakteri va jumladan o‘tishning «to‘g‘ri» yoki 
«noto‘g‘ri» ligini aniqlash mumkin.
Optik yutilishni o‘lchash aniqlangan Eg ning kattaligi, aksariyat, yarim o‘tkazgich 
materialdagi erkin zaryad tashuvchilarning konsentratsiyasiga, haroratga va 
kirishmalar energetik sathlarining ta’qiqlangan sohada mavjudligiga bog‘liq 
bo‘ladi. Agar o‘tkazuchanlik sohasi tubidagi va valent soha ustidagi holatlar zaryad 
tashuvchilar bilan to‘ldirilgan bo‘lsa, u holda krishmali yarim o‘tkazgich 
materiallar uchun Eg sof xususiy materialga tegishli qiymatidan kattaroq bo‘lishi 
mumkin. Agar kirishmalar hosil qilgan soha eng yaqin ruxsat etilgan soha 
chegarasi bilan birlashib ketsa (masalan, ko‘p miqdordagi kirishmalar 
kiritilgandagi kuzatiladigan holat), holda Eg kamayadi. Eg ning bunday kamayishi 
asosiy yutilish chegarasiga ta’sir qiladi.
Yarim o‘tkazgich materialda yutilish koeffitsienti α odatda to‘lqin 
energiyasining 1/α masofada e marotaba kamayishi orqali aniqlanadi va u 

Download 1,73 Mb.
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   50




Download 1,73 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Tayyorlash va ularning malakasini oshirishni tashkil etish bosh ilmiy metodik markazi toshkent davlat texnika universiteti huzuridagi

Download 1,73 Mb.
Pdf ko'rish