1.1.
Axborot-kutubxona menejmenti umumiy tushunchalari.
Respublikamiz hayotida muxim siyosiy, huquqiy, iqtisodiy va madaniy-
ma‟rifiy o„zgarishlar ro„y bermoqda. Bozor iqtisodiyoti munosabatlarining tarkib
topishi va shakllanish jarayoni o„ziga xos ko„rinishda amalga oshmoqda.
Kutubxona- axborot faoliyatida ham olib borilayotgan islohatlarning muvaffaqiyati
ko„p jihatdan faoliyatni to„g„ri tashkil qilish va boshqarishga bog„liqdir.
“Axborotlashtirish va kutubxonashunoslik” ta‟lim yo„nalishi bo„yicha bakalavr
kadrlari
tayyorlashda
“Axborot-kutubxona
faoliyati
boshqaruvi”
fani,
kutubxonashunoslik fanlari tizimidagi yakunlovchi bosqich bo„lib, talabalarga
ixtisoslik bo„yicha bilim berishda muxim ahamiyatga egadir.
Menejment
nazariyasining
mazmuni
va
asosiy
tushunchalari.
Menejmentning rivojlanish bosqichlari
.
1.1.1. Tashkilot - menejment ob’ekti sifatida.
Menejment inglizcha so„z bo„lib, boshqaruv ma‟nosini anglatadi. U har
qanday tashkilotlarda band bo„lgan kishilarga rahbarlik qilish, ularni boshqarish
faoliyatidir. Menejment deganda ma‟lum maqsadlarga erishish yo„lida odamlarni
hatti - harakatini tashkil qilish va tartibga solish faoliyati tushuniladi. Oddiy qilib
aytganda, menejment – tashkilot oldiga qo„yilgan maqsadlarga boshqa odamlarni
mehnatini, qobiliyatlarini, intellektini, xarakat motivlarini qo„llagan xolda erishish
demakdir. Menejment shuningdek boshqaruv borasidagi vazifalarni amalga
oshirishga yordam beruvchi insoniy bilimlar doirasidir. Va nixoyat, menejment
boshqaruv faoliyatini amalga oshiruvchi alohida kishilar toifasi – menejerlar
majmuasi sifatida ham tushunish mumkin.
III. NAZARIY MATERIALLAR
16
Boshqaruv ijtimoiy rivojlanishning ob‟ektiv zarur elementidir. Har qanday
jamoa faoliyati boshqaruvsiz, tartib belgilash, faoliyatini tashkil qilish, kishilar
orasida ma‟lum munosabatlarni yuzaga keltirishsiz, hamda turli tashkilotlarni
ishini kelishtirishsiz amalga oshirib bo„lmaydi. Demak, boshqaruv tashkiliy,
ma‟muriy, ijtimoiy- psixologik jixatlarga ega bo„lib, korxona, alohida tashkilot,
tarmoq, tizimlarni maqsadga muvofiq tarzda funktsiya qilishini ta‟minlaydigan
alohida faoliyat.
Har qanday boshqaruvning ob‟ekti bu biron- bir tashkilotdir. Har qanday
tashkilotga uning xajmi, qanday doirada faoliyat ko„rsatishi va qanday vazifalarni
hal qilishidan qat‟iy nazar, umumiy xos jixatlar mavjud. Har qanday tashkilotning
asosini tashkil qiluvchi elementlar: tashkilot faoliyatini amalga oshiruvchi
odamlar, tashkilot hal qilishi lozim bo„lgan maqsadlar va shuning uchun yaratilgan
metodlar, hamda ushbu qo„yilgan maqsadlarga erishish uchun tashkilotni
xarakatga keltiruvchi va jamlovchi boshqaruvchilar mavjud. Tashkilotni ushbu
umumiy tashkil etuvchilaridan kelib chiqib quyidagicha ta‟rifini berish mumkin.
Tashkilot – bu bir umumiy maqsadni ko„zlab xarakat qiluvchi kishilar
xarakatini sistemalashgan, ongli ravishdagi birlashuvidir.
Tashkilotlar rasmiy, norasmiy, oddiy va murakkab bo„lishi mumkin. Rasmiy
tashkilotlar o„zini rasmiy hukukiy statusiga ega. Norasmiy tashkilotlar esa o„z
doirasiga kishilarni qiziqishlari, diniy, madaniy va boshqa extiyojlari bo„yicha
birlashtirib turadi. Norasmiy tashkilotlar ijtimoiy, diniy va x.k jixatlarga ega bo„lib
rasmiy tashkilot doirasida ham bo„lishi yoki bir necha rasmiy tashkilotlar a‟zolarini
birlashtirishi ham mumkin.
Murakkab tashkilotlar o„z oldilariga bir emas, balki bir necha maqsadlarni
qo„yishlari, murakkab strukturaga ega bo„lishi va bir vaqtni o„zida juda ko„p xil
maxsulot va xizmatlar bo„yicha bir necha bozorlarga qarata ish olib borishlari
mumkin.
Oddiy tashkilotlar bir yoki aniq chegaralangan maksadlar doirasini tanlab,
bir- ikki maxsulot turi va bir bozorga moslashib nisbatan uncha murakkab
bo„lmagan tuzilmaga ( strukturaga) ega bo„lishi mumkin.
Hamma tashkilotlarga xos umumiy tavsiflar mavjud bo„lib, bular:
-resurslar, ya‟ni odamlar, kapital, materiallar, texnologiya, axborot;
-tashqi muhitga bog„liqligi;
-har xil funktsiyalar, ya‟ni o„ziga xos faoliyat turi bilan farqlanib turadigan,
bloklar, bo„limlar, qismlardan iboratligi;
-
vertikal mehnat taqsimoti;
-
boshqaruvning zarurligi.
Tashkilotni boshqarish- tashkilotni doimiy ravishda o„zgarib boradigan ichki
III. NAZARIY MATERIALLAR
17
va tashqi sharoitga moslashib borishidir. Bu fikr zamonaviy menejment
metodologiyasining asosini tashkil etadi.
Menejmentdagi barcha funktsiyalarni moxiyati jihatidan to„rta umumiy
funktsiyaga keltirish mumkin. Bular rejalashtirish, tashkil qilish, motivatsiya va
nazorat. Birgalikda bu funktsiyalarni uzluksiz ketma- ketligi menejment tsiklini
tashkil qiladi. O„z navbatida har bir funktsiya uni tashkil qiluvchi bosqichlar,
xarakatlar majmuidan iborat.
|
