|
BOSh ILMIY-METODIK MARKAZBog'liq Raqamli kompet43
BOSh ILMIY-METODIK MARKAZ
So‘z erkinligini hurmat qilish: raqamli etika hurmat va so‘z erkinligini
kafolatlaydi, shuningdek, Internetdagi turli fikrlar va ularning mualliflariga
hurmat bilan munosabatda bo‘lishni buyuradi. So‘z erkinligini hurmat
qilish raqamli etika qoidalaridan biri bo‘lib, u boshqa foydalanuvchilar
bilan o‘zaro aloqada bo‘lishga yordam beradi va bepul va ochiq Internetni
ta’minlaydi.
Axborot texnologiyalarining rivojlanishi va qo‗llanilishi bilan bog‗liq holda
yuzaga keladigan axloqiy muammolarni o‗rganuvchi yangi fan – axborot etikasi
paydo bo‗ldi. Axborot etikasi kompyuter etikasi va axborot falsafasi bilan bog‗liq.
Kompyuter etikasi fanlararo tadqiqotlar sohasi bo‗lib, texnik, axloqiy,
huquqiy, ijtimoiy, siyosiy va falsafiy masalalarni ko‗rib chiqishni o‗z ichiga oladi.
Unda tahlil qilingan muammolarni uch guruhga bo‗lish mumkin.
1.
Kompyuter mutaxassislari va ishi kompyuter texnologiyalaridan
foydalanishni o‘z ichiga olgan oddiy foydalanuvchilar uchun axloq
qoidalarini ishlab chiqish bilan bog‘liq muammolar.
2.
Axborot texnologiyalari sohasida mulk huquqi, mualliflik huquqi, shaxsiy
hayot huquqi va so‘z erkinligini himoya qilish muammolari.
3.
Kiber jinoyatlarining paydo bo‘lishi, ularning holatini aniqlash bilan
bog‘liq muammolar guruhi.
Har bir o‗qituvchi ixtiyoriy yoki majburiy ravishda mualliflik huquqiga rioya
qilish muammosiga duch keladi. Bu, bir tomondan, o‗z uslubiy, o‗quv, ilmiy
materiallarni ruxsatsiz nusxa ko‗chirish va plagiatdan himoya qilish, ikkinchi
tomondan, mualliflik huquqiga rioya qilishdir.
Mualliflik huquqi shaxsiy-nomulkiy va mutlaq mualliflik huquqlariga
ajraladi.
Shaxsiy nomulkiy huquqlarga quyidagilar kiradi:
asar muallifi deb e’tirof etilish huquqi (mualliflik huquqi);
asardan muallifning haqiqiy ismi-sharifi, taxallusini ko‘rsatgan holda
yoxud ismi-sharifini ko‘rsatmasdan, ya’ni imzosiz foydalanish yoki
foydalanishga ruxsat berish huquqi (mualliflik ismi-sharifiga bo‘lgan
huquq);
asarni har qanday shaklda oshkor qilish yoki oshkor qilishga ruxsat
berish huquqi (oshkor qilishga bo‘lgan huquq), shu jumladan chaqirib
olish huquqi;
asarni, shu jumladan uning nomini muallifning sha’ni va qadr-
qimmatiga zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan har qanday tarzda buzib
ko‘rsatilishidan yoki har qanday boshqacha tarzda tajovuz etilishidan
himoya qilish huquqi (muallif obro‘sini himoya qilish huquqi).
Mutlaq huquq ushbu asarni ko‗paytirish, tarqatish, ko‗rsatish, import qilish,
nusxalash va sotish imkoniyatini beradi. E‘tibor bering, agar mahsulot inson
tomonidan o‗z vazifalarini bajarish jarayonida yaratilgan bo‗lsa (masalan,
|
| |
