|
II BOB. BOSHLANG’ICH SINFLARDA MATEMATIKA TO’GARAGINI TASHKIL ETISHNING AMALIY ASOSLARI
|
| bet | 7/9 | | Sana | 15.12.2023 | | Hajmi | 0.51 Mb. | | #119490 |
Bog'liq MATEMATIKA FANLARIDAN DARSDAN TASHQARI MASHG\'ULOTLARNI TASHKIL ETISH METODIKASI Fizikaviy kimyoning vujudga kelishi, rivojlanishi, vazifasi va tekshirish ob‘ektlarini o’rganish usullari, Usmonova Dilnoza, 11-Amaliy ish K2 G\'aniyev, 3-mustaqil ishTX, 20.123.gurux. Abdullayeva SHoxsanamning-Sitembrologiya fanidan- Chang donasining vegetativ va generativ xujayrasini hosil bo, user file 6304f16f00749, qurilish iqdisodiyoti, O\'zbekistonning eng yangi tarixi YN, Tenge24 15 02 2024 22 53, амал 14, kurs ishi namuna 1, 4-MAVZU PREZENTATSIYAII BOB. BOSHLANG’ICH SINFLARDA MATEMATIKA TO’GARAGINI TASHKIL ETISHNING AMALIY ASOSLARI
2.1 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga matematikani o‘rgatishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish
Pedagogik texnologiyalarning dars jarayonida qo'llanishi, avvalo, o'quvchida darsga bo'lgan qiziqishni oshiradi, mustaqil fikrga ega bo'lgan, faol, bilimli shaxsni kamol toptiradi. Ta'lim mazmunini yangilaydi. Yangi zamon o'qituvchisi o'z mehnati jarayonida "Kadrlar tayyorlash milly dasturi", "Ta'lim to'g'risida"gi Qonun, Davlat ta'lim standarti talablaridan kelib chiqib, ilg'or usullarni o'z darslarida qo' llashi o' qituvchidan katta mahorat va malaka talab etadi. Demak, hozirgi kunda tayyorlanayotgan kadrlar mahoratli bo'lmog'i lozim. Bunday o'qituvchilar darsga yangicha yondashib o'quvchilarning mustaqil ishlariga imkon yaratishi kerak. Ya'ni dars jarayonida o'quvchilarning mustaqil ishlariga e'tibor berilishi lozim.
Har qanday mustaqil ish o'zida ijodiy elementlarni mujassamlashtiradi, o'quvchilarni ta'limiy muammo bilan yuzma-yuz qo'yadi, har xil yechimlarning bittasini anglash imkonini beradi. O'quvchilarning, asosan, o'qish va imlo savodxonligi bilan bog'liq ko'nikmalarini shakillantirishga qaratilgan 1-2-sinflardagi mustaqil ishlardan farqli o'laroq 3-4-sinflardagi mustaqil ishlar imlo savodxonligiga erishshishdan tashqari tashabbuskorligi va ijodiy iqtidorlarni o'stirish, fikr-mulohazalarni erkin bayon qilishga o'rgatishi, faolligini oshirishi, dunyoqarashini shakllantirishi bilan ham muhim ta'lim-tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. O'quvchilarning shu jarayondagi faoliyati zamirida o'quv faolligi turadi. Faollik esa bilimlarni chuqurroq egallashga, ma'naviy-axloqiy dunyoqarashni shakllantirishga yo'l ochadi. Zero, mavjud bilimlarni o'zlashtirish inson ma'naviy kamolotining asosini tashkil qiladi. Amaliy hamda nazariy bilimlarni mustahkamlash va ularni amalda qo'llash jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalardan, o'yin-topshiriqlardan foydalanish o'quvchilarning mustaqil-aqliy va ongli faoliyatini shakllantiradi, mustaqil fikrlashga, izlanishga undaydi. Bularning zamirida yana o'sha o'qituvchining pedagogik mahorati yotadi. O'qituvchida pedagogik mahorat yuqori bolsa, o'quvchilarga innovatsion yondashuv bilan va zamonaviy tarzda dars o'ta oladi.
Pedagogik innovatsiya bu:
- bo'lajak mutaxassislarni yangicha ishlashga tayyorlash;
- avvalgi egallangan bilimlar asosida sifat o'zgarishlariga erishish;
- yuqori samaradorlikka yangicha yondashuv.
Pedagogik innovatsiya quyidagi yo'nalishlarda bo'lmog'i lozim:
a) boshlang'ich ta'limda milliy istiqlol g'oyasi asoslarini joriy qilishning innovatsion usullari;
b) boshlang'ich ta'limni takomillashtirish va rivojlantirishda yangi pedagogik texnologiyalarni qo'llash;
d) boshlang'ich ta'limda informatsion texnologiyalarni joriy etish;
e) boshlang'ich ta'limga oid zamonaviy o'quv adabiyotlarni yaratish;
Innovatsiya bu - yangicha ishlash. Pedagogik innovatsiyada boshlang' ich ta' limni
rivojlantirishning jahon ta'limi andozalaridagi zamonaviy talablarni e'tiborga olgan holda Davlat ta'lim standartlarini takomillashtirish, hamda boshlang'ich ta'limni tashkil etishning mukammal variantalarini topish maqsadida zamonaviy informatsion texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish yordamida ta'lim jarayonining axborotli ta'minotini rivojlantirish masalalari muhim ahamiyatga ega. Shunday ekan, boshlang'ich ta'limda har bir darsga innovatsion yondashish o'quvchilarning bilim, ko'nikma va malakalarini shakllantirish hamda ularning nutqiy savodxonligini oshirishga yordam beradi.
Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda o'quvchilarning o'quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta'lim-tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi pedagogik texnologiyalarni qo'llash borasida boy tajriba to'plagan bo'lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar o'ziga xos ahamiyatga egadir.
Boshlang'ich sinflarda matematik amallar bajarishda o'quvchilarning har biriga ta'lim olishda keng imkoniyatlarni yaratib berish, har birining yuqori natijaga erishishlarini rag'batlantirish va shu orqali o'quv-bilim jarayoning farqli tashkil etilishini ta'minlash uchun da'vat etilgan. Boshlang'ich sinflarda matematik amallar bajarishni bog'lanish va bilimlarni muvofiqlashtirish tamoyili asosida o'quv fanlarining ichki bog'liqligi va o'quv fanlararo uzviylikni ta'minlashga xizmat qiladi.
Matematik amallarni o'rgatishda quyidagi amallardan foydalanish mumkin. Interfaol metod - ta'lim jarayonida o'quvchilar hamda o'qituvchi o'rtasidagi faollikni oshirish orqali o'quvchilarning bilimlarni o'zlashtirishini faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo'llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol ta' limning asosiy mezonlari:
norasmiy bahs - munozaralar o'tkazish, o'quv materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati, o'quvchilar tashabbus ko'rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, sinf jamoasi bo'lib ishlash uchun topshiriqlar berish va boshqa metodlardan iborat bo'lib, ular ta'lim - tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o'ziga xos ahamiyatga ega. Hozirda ta'lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo'nalishlardan biri interfaol ta'lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iboratdir. Barcha fan o'qituvchilari shu jumladan boshlang'ich sinf o'qituvchilari ham dars mashg'ulotlari jarayonida interfaol metodlardan borgan sari keng ko'lamda foydalanmoqdalar. Interfaol metodlarni qo'llash natijasida o'quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o'z fikrini bayon qilish, uni asoslangan holda himoya qila bilish, sog'lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko'nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi. Interfaol degani, o'qituvchi va o'quvchilar orasida o'zaro hamkorlik tufayli dars samaradorligini oshadi, yangi darsni o'quvchi mustaqil harakat, mulohaza, bahs-munozara orqali o'rganadi, qo'yilgan maqsadga mustaqil o'zi darsda o'quvchi faol ishtirok etgan holda kichik guruhlarda javob topishga harakat qiladi, ya'ni ham fikrlaydi, ham baholaydi, ham yozadi, ham gapiradi, ham tinglaydi, eng keragi o'zi faol ishtirok etadi. Interfaol usullarining negizidagi topshiriq mazmunini anglab yetgan o'quvchilar ta'lim jarayoniga o'zlari bilmagan holda qiziqish bilan kirishib ketadilar. Boshlang'ich sinflarda qo'llanadigan texnologiyalaridan foydalanishning maqsadi: o'quvchilarda hozirjavoblik hissini rivojlantirish, bahs-munozara, erkin fikrlashga asoslangan tafakkur tarzini shakllantirishdan iborat.
Interfaol metod sinfda o'tiladigan mavzular yuzasidan muammoli vaziyatlarni muhokama qilishda "Aqliy hujum", "Adashgan zanjirlar", "Savol bering", "Insert", "BBB", "Bahs-munozara", "Muammoli savollar", 'Kichik guruhlarda ishlash" metodlari asosida bahs, munozara orqali ularni yechimini top ishda yaqindan yordam beradi."Aqliy hujum" texnologiyasini qo'llash bir muammoni hal qilish yo'lidan turlicha va iloji boricha ko'proq taklif, fikr- mulohazalarni yig'ishdan iborat. Avvaliga har qanday takliflar qabul qilinadi. Keyin esa, ularning ichidan eng ma'qulini tanlab olinadi. Bu metodni qo'llashda eng nozik tomoni hamma takliflarni eslab qolishdir. Shuning uchun ularni yozib borish kerak bo'ladi. O'qituvchi ularni shartli belgilar va qisqartirishlar bilan doska yoki vatman qog'ozga yozib boradi. Masalan: 3 - sinfda mavzuga oid quyidagi mashqni hal qilish yuzasidan hamma takliflarni yig'ish mumkin.
— Quyidagi shaklda nechta to'rt burchak bor? Bunda takliflar to'rtburchaklar sonini sanash usuliga oid bo'lib, ularning sonini to'g'ridan - to'g'ri aytish talab qilinmaydi. Bunda turli takliflar bildirish mumkin. Eng maqbuli avval 1 katakli, keyin 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 katakdan tuzilgan to'rtburchaklar sonini sanashni taklif qilish mumkin.
Yoki biror ifoda qiymatini qulay usulda hisoblash yuzasidan takliflar yig'iladi. Masalan: 1 dan 20 gacha bo'lgan barcha natural sonlar yig'indisini topish yo'li so'raladi. Hamma takliflar qabul qilinadi. Ularning bir nechtasi bo'yicha yig'indi topiladi va usullar taqqoslanadi. Eng qulay usulni taklif qilgan guruh yoki juftlik taqdirlanadi.
Darsda berilgan masala, misol va topshiriqni juft bo'lib hal qilishi ham o'quvchilarni o'zaro fikr almashishga, bir - birini to'ldirishi, kerak bo'lsa bir - biriga o'rgatishga o'rgatadi. Bunday usulni —Juftlikda ishlash deb ataladi. O'qituvchi o'quvchilar mustaqil hal qilishi mumkin bo'lgan istalgan vazifani juftlikda topshiradi. Bunday topshiriqni ijodiy xarakterda bo'lishi maqsadga muvofiqroqdir.
"Adashgan zanjirlar" usuli boshlang'ich sinflarda biror bir ketma-ketlikni tiklash uchun qo'llanadi. Bunda o'qituvchi biror mavzu, tushuncha, algoritmga oid ketma - ketlikni alohida - alohida va tartibsiz qo'yadi. O'quvchilar tartibsiz joylashgan so'zlarga mantiqiy bog'langan zanjirni tuzishlari kerak. Bu metodni 4-6 kishilik guruhda qo'llash ham, butun sinf bilan ishlash ham mumkin. O'qituvchi bilim uzatuvchi rolidan o'quv jarayonini tashkil qiluvchi, o'qish faoliyatini boshqaruvchi, o'quvchilar faolligini psixologik va pedagogik jihatdan oqilona qo'llab-quvvatlab rivojlantiruvchi roliga o'tishi, deb hisoblaymiz. Ta'limning globallashuvi sharoitida ta'lim sohasi bilan jamiyatning rivojlanib borayotgan ijtimoiy ehtiyojlari o'rtasida nomutanosiblikning yuzaga kelganligi kuzatilmoqda.
Biz innovatsion yondashuv deganda faqatgina kompyuterda, proyektor orqali slaydlar bilan dars otishni tushunishimiz noorin. Darslarni yangi zamonaviy metodlar, noananaviy usullarda tashkil etish ham innovatsion yondashuvning bir turi sanaladi. Bunday usullar juda samarali bo lib, o quvchilarni mustaqil fikr yuritishga, bilim, ko’nikma va malakalarining to g ri shakllanishiga yordam beradi. Yuqorida keltirilgan fikrlarimiz buning yaqqol isbotidir.
Bugungi kunda bolalarning bo`sh vaqtini to`g`ri tashkil etishda maktabdan va sinfdan tashqari ta’limga alohida etibor berilmoqda. Maktabdan va sinfdan tashqari ta’limni tashkil qilishda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011-yilda qabul qilgan “Barkamol avlod” bolalar markazlari to`g`risidagi Nizomi asosiy hujjat hisoblanadi. Bo`lajak to`garak rahbarlarini tayyorlashda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalardan foydalanish davr talabi bo`lib qolmoqda. Bu borada kasb-hunar kollejlarida malakali kichik mutaxassislar tayyorlashda quyidagilarga e’tibor berilishi kerak.
- Mutaxassislik fanlarini o`rgatishda egallanayotgan bilim ko`nikmalar davlat ta’limi standartlarida berilgan talablarga asoslangan bo`lishi kerak.
- Mutaxassislik kasbi bo`yicha ta’lim berish mazmuni fan, texnika, texnologiya taraqqiyoti darajasi talablariga javob berishi kerak.
- Ta`lim berishning zamonga xos texnik vositaridan - slaydlar, multimediya va boshqa kompyuter dasturlaridan foydalanishi kerak.
- Fan bo`yicha amaliy ish darslarini tashkil etishda o`qituvchi o`quvchilarga axborot va pedagogik texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlarini o`rgatishi va bunday mashg`ulotlarda o`quvchi asosiy figura bo`lishiga erishishi kerak.
-X onada o`qituvchilar va o`quvchilar foydalanishlari uchun kompyuter, kodoskop, internet tarmog`idan olingan manbalar to`plami bo`lishi kerak. Har bir darsda o`qituvchi ulardan foydalanishi kerak.
- Xonada zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalari bo`yicha tayyorlangan mashg`ulot ishlanmalari, ko`rgazmalar namunalari bo`lishl kerak.
To’garak mashg’ulotlarini interfaol usullardan foydalanib olib borish ta’lim sifatini yanada oshiradi. Bola mashg’ulotda erkin fikrlay olishi, ijodkorlik mahoratini oshkora namoyish eta olishi lozim. To’garakda bola maktab darslaridan keyingi bo’sh vaqtini mazmunli o’tkazish uchun sharoit yaratilishi zarur. To’garak mashg’ulotlari bola o’z ustida ishlashi, o’zi qiziqqan yo’nalishi bo’yicha shug’ullana olishi, qo’shimcha bilimga ega bo’lishi uchun imkon beradi. Mashg’ulot davomida dars o’qtish bilan birga bolalarda o’zaro ijodiy tajriba almashishadi.Bir yo’nalishda izlanayotgan, bo’lajak yosh mutaxassislar shakllanadi. To’garak bolalarning to’garaklarni o’zlari erkin tanlashi, bir vaqtning o’zida bir necha to’garakka qatnashi va qiziqishiga ko’ra to’garakni almashtirishi mumkin. Bu kelajakda bolalarning biror-bir kasbni tanlashida boshlang’ich pog’ona vazifasini o’taydi. To’garak rahbari to’garak mashg’ulotida samaradorlikka erishish uchun to’garak mashg’uloti ishlanmasiga alohida e’tibor qaratishi, uni zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida tuzishi lozim.Bunda to’garak rahbari oldiga qo’ygan har bir maqsadga xolisona, bolalar tushinishi uchun uning soddaligiga alohida e’tibor berishi kerak.
To’garak rahbarlari to’garak mashg’ulotlari ishlanmasini quyidagi tartibda tuzishlari mumkin. To’garak bu- ma'lum bir bilim sohasiga qiziqishni kuchaytiradigan va amaliy faoliyat bilan shug'ullanmoqchi bo'lgan o’quvchilarning ixtiyoriy birlashmasi.
Doiralardagi mashg'ulotlar dasturning mavjudligi, muntazamligi, vaqt davomiyligi va ishning o'ziga xos profili bilan tavsiflanadi. To’garaklar maktabda to'garak ishlari tizimining bir qismidir.
Pedagogik lug'atga ko'ra, to'garak ishlari bolalar uchun qo'shimcha ta'lim shakllaridan biri bo'lib, u turli xil to'garaklar, sektsiyalar va to'garaklarni tashkil etishdan iborat. To'garak ishi talabalar uchun qiziqishlariga asoslanib ixtiyoriy ravishda tanlangan faoliyatning shaxsiyat uchun muhim, qadriyatlarga asoslangan, individual tajribasini o'zlashtirish sohasiga aylandi.
Bu talabalarga kasbiy o'zini o'zi belgilashda yordam beradi, asosiy tarkibiy qismda olingan bilimlarini, kuchli tomonlarini amalga oshirishga yordam beradi. Ongli ravishda to’garak ishlari orqali kasb tanlash uchun o’quvchilarning bir qator kasblarni yetarlicha bilishi, bilganda ham ularning o’ziga jalb qiladigan tomonlarini emas, balki qiyinchiliklarini ham yaxshi bilishi, o’zining shaxsiy sifatlariga ko’ra tanlangan kasbini muvaffaqiyatli egallay olishi va keyingi ish jarayonida o’z malakasini takomillashtirish talab qilinadi. Bunday ko’nikmalarni bevosita to’garak ishlari orqali shakllantirish, o’quvchilarning biror bir hinarni egallashlarida ko’rsatmalar berish maqsadga muvofiqdir. Hozirgi vaqtga qadar to’garak ishlari orqali kasbga yo’naltirish ishlari yetarlicha saviyada olib borilmasligi, ularni kasb-hunar turlari bo’yicha aniq ma’lumotga ega emasligiga olib keladi. Maktabning boshlang’ich sinf o’quvchilari bilan savol-javob qilinganda shu narsa aniqlandiki, ularning faqat 65% ommaviy kasblarni bilishi to’g’risida ta’kidlagan. O’quvchilarning faqat 25%i to’garaklarga jalb qilingan. Albatta, bu ma’lumotlar har davrda va har xil mintaqalarda ob’ektiv holda turlicha bo’lishi mumkin.
Pedagogik texnologiyalarning dars jarayonida qo'llanishi, avvalo, o'quvchida darsga bo'lgan qiziqishni oshiradi, mustaqil fikrga ega bo'lgan, faol, bilimli shaxsni kamol toptiradi. Ta'lim mazmunini yangilaydi. Yangi zamon o'qituvchisi o'z mehnati jarayonida "Kadrlar tayyorlash milly dasturi", "Ta'lim to'g'risida"gi Qonun, Davlat ta'lim standarti talablaridan kelib chiqib, ilg'or usullarni o'z darslarida qo' llashi o' qituvchidan katta mahorat va malaka talab etadi. Demak, hozirgi kunda tayyorlanayotgan kadrlar mahoratli bo'lmog'i lozim. Bunday o'qituvchilar darsga yangicha yondashib o'quvchilarning mustaqil ishlariga imkon yaratishi kerak. Ya'ni dars jarayonida o'quvchilarning mustaqil ishlariga e'tibor berilishi lozim.
Har qanday mustaqil ish o'zida ijodiy elementlarni mujassamlashtiradi, o'quvchilarni ta'limiy muammo bilan yuzma-yuz qo'yadi, har xil yechimlarning bittasini anglash imkonini beradi. O'quvchilarning, asosan, o'qish va imlo savodxonligi bilan bog'liq ko'nikmalarini shakillantirishga qaratilgan 1-2-sinflardagi mustaqil ishlardan farqli o'laroq 3-4-sinflardagi mustaqil ishlar imlo savodxonligiga erishshishdan tashqari tashabbuskorligi va ijodiy iqtidorlarni o'stirish, fikr-mulohazalarni erkin bayon qilishga o'rgatishi, faolligini oshirishi, dunyoqarashini shakllantirishi bilan ham muhim ta'lim-tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. O'quvchilarning shu jarayondagi faoliyati zamirida o'quv faolligi turadi. Faollik esa bilimlarni chuqurroq egallashga, ma'naviy-axloqiy dunyoqarashni shakllantirishga yo'l ochadi. Zero, mavjud bilimlarni o'zlashtirish inson ma'naviy kamolotining asosini tashkil qiladi. Amaliy hamda nazariy bilimlarni mustahkamlash va ularni amalda qo'llash jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalardan, o'yin-topshiriqlardan foydalanish o'quvchilarning mustaqil-aqliy va
Matqosimova Yorqinoy Ismoilovna. Andijon viloyati, Jalaquduq tumani 35-umumiy o'rta ta'lim maktabining
Boshlang'ich sinf o'qituvchisi ongli faoliyatini shakllantiradi, mustaqil fikrlashga, izlanishga undaydi. Bularning zamirida yana o'sha o'qituvchining pedagogik mahorati yotadi. O'qituvchida pedagogik mahorat yuqori bolsa, o'quvchilarga innovatsion yondashuv bilan va zamonaviy tarzda dars o'ta oladi.
Pedagogik innovatsiya bu:
- bo'lajak mutaxassislarni yangicha ishlashga tayyorlash;
- avvalgi egallangan bilimlar asosida sifat o'zgarishlariga erishish;
- yuqori samaradorlikka yangicha yondashuv.
Pedagogik innovatsiya quyidagi yo'nalishlarda bo'lmog'i lozim:
a) boshlang'ich ta'limda milliy istiqlol g'oyasi asoslarini joriy qilishning innovatsion usullari;
b) boshlang'ich ta'limni takomillashtirish va rivojlantirishda yangi pedagogik texnologiyalarni qo'llash;
d) boshlang'ich ta'limda informatsion texnologiyalarni joriy etish;
e) boshlang'ich ta'limga oid zamonaviy o'quv adabiyotlarni yaratish;
Innovatsiya bu - yangicha ishlash. Pedagogik innovatsiyada boshlang' ich ta' limni
rivojlantirishning jahon ta'limi andozalaridagi zamonaviy talablarni e'tiborga olgan holda Davlat ta'lim standartlarini takomillashtirish, hamda boshlang'ich ta'limni tashkil etishning mukammal variantalarini topish maqsadida zamonaviy informatsion texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish yordamida ta'lim jarayonining axborotli ta'minotini rivojlantirish masalalari muhim ahamiyatga ega. Shunday ekan, boshlang'ich ta'limda har bir darsga innovatsion yondashish o'quvchilarning bilim, ko'nikma va malakalarini shakllantirish hamda ularning nutqiy savodxonligini oshirishga yordam beradi.
Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda o'quvchilarning o'quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta'lim-tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi pedagogik texnologiyalarni qo'llash borasida boy tajriba to'plagan bo'lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar o'ziga xos ahamiyatga egadir.
Boshlang'ich sinflarda matematik amallar bajarishda o'quvchilarning har biriga ta'lim olishda keng imkoniyatlarni yaratib berish, har birining yuqori natijaga erishishlarini rag'batlantirish va shu orqali o'quv-bilim jarayoning farqli tashkil etilishini ta'minlash uchun da'vat etilgan. Boshlang'ich sinflarda matematik amallar bajarishni bog'lanish va bilimlarni muvofiqlashtirish tamoyili asosida o'quv fanlarining ichki bog'liqligi va o'quv fanlararo uzviylikni ta'minlashga xizmat qiladi.
Matematik amallarni o'rgatishda quyidagi amallardan foydalanish mumkin. Interfaol metod - ta'lim jarayonida o'quvchilar hamda o'qituvchi o'rtasidagi faollikni oshirish orqali o'quvchilarning bilimlarni o'zlashtirishini faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo'llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol ta' limning asosiy mezonlari:
norasmiy bahs - munozaralar o'tkazish, o'quv materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati, o'quvchilar tashabbus ko'rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, sinf jamoasi bo'lib ishlash uchun topshiriqlar berish va boshqa metodlardan iborat bo'lib, ular ta'lim - tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o'ziga xos ahamiyatga ega. Hozirda ta'lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo'nalishlardan biri interfaol ta'lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iboratdir. Barcha fan o'qituvchilari shu jumladan boshlang'ich sinf o'qituvchilari ham dars mashg'ulotlari jarayonida interfaol metodlardan borgan sari keng ko'lamda foydalanmoqdalar. Interfaol metodlarni qo'llash natijasida o'quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o'z fikrini bayon qilish, uni asoslangan holda himoya qila bilish, sog'lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko'nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi. Interfaol degani, o'qituvchi va o'quvchilar orasida o'zaro hamkorlik tufayli dars samaradorligini oshadi, yangi darsni o'quvchi mustaqil harakat, mulohaza, bahs-munozara orqali o'rganadi, qo'yilgan maqsadga mustaqil o'zi darsda o'quvchi faol ishtirok etgan holda kichik guruhlarda javob topishga harakat qiladi, ya'ni ham fikrlaydi, ham baholaydi, ham yozadi, ham gapiradi, ham tinglaydi, eng keragi o'zi faol ishtirok etadi. Interfaol usullarining negizidagi topshiriq mazmunini anglab yetgan o'quvchilar ta'lim jarayoniga o'zlari bilmagan holda qiziqish bilan kirishib ketadilar. Boshlang'ich sinflardaqo'llanadigan texnologiyalaridan foydalanishning maqsadi: o'quvchilarda hozirjavoblik hissini rivojlantirish, bahs-munozara, erkin fikrlashga asoslangan tafakkur tarzini shakllantirishdan iborat.
Interfaol metod sinfda o'tiladigan mavzular yuzasidan muammoli vaziyatlarni muhokama qilishda "Aqliy hujum", "Adashgan zanjirlar", "Savol bering", "Insert", "BBB", "Bahs-munozara", "Muammoli savollar", 'Kichik guruhlarda ishlash" metodlari asosida bahs, munozara orqali ularni yechimini top ishda yaqindan yordam beradi."Aqliy hujum" texnologiyasini qo'llash bir muammoni hal qilish yo'lidan turlicha va iloji boricha ko'proq taklif, fikr- mulohazalarni yig'ishdan iborat. Avvaliga har qanday takliflar qabul qilinadi. Keyin esa, ularning ichidan eng ma'qulini tanlab olinadi. Bu metodni qo'llashda eng nozik tomoni hamma takliflarni eslab qolishdir. Shuning uchun ularni yozib borish kerak bo'ladi. O'qituvchi ularni shartli belgilar va qisqartirishlar bilan doska yoki vatman qog'ozga yozib boradi. Masalan: 3 - sinfda mavzuga oid quyidagi mashqni hal qilish yuzasidan hamma takliflarni yig'ish mumkin.
— Quyidagi shaklda nechta to'rt burchak bor? Bunda takliflar to'rtburchaklar sonini sanash usuliga oid bo'lib, ularning sonini to'g'ridan - to'g'ri aytish talab qilinmaydi. Bunda turli takliflar bildirish mumkin. Eng maqbuli avval 1 katakli, keyin 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 katakdan tuzilgan to'rtburchaklar sonini sanashni taklif qilish mumkin.
Yoki biror ifoda qiymatini qulay usulda hisoblash yuzasidan takliflar yig'iladi. Masalan: 1 dan 20 gacha bo'lgan barcha natural sonlar yig'indisini topish yo'li so'raladi. Hamma takliflar qabul qilinadi. Ularning bir nechtasi bo'yicha yig'indi topiladi va usullar taqqoslanadi. Eng qulay usulni taklif qilgan guruh yoki juftlik taqdirlanadi.
Darsda berilgan masala, misol va topshiriqni juft bo'lib hal qilishi ham o'quvchilarni o'zaro fikr almashishga, bir - birini to'ldirishi, kerak bo'lsa bir - biriga o'rgatishga o'rgatadi. Bunday usulni —Juftlikda ishlash deb ataladi. O'qituvchi o'quvchilar mustaqil hal qilishi mumkin bo'lgan istalgan vazifani juftlikda topshiradi. Bunday topshiriqni ijodiy xarakterda bo'lishi maqsadga muvofiqroqdir.
"Adashgan zanjirlar" usuli boshlang'ich sinflarda biror bir ketma-ketlikni tiklash uchun qo'llanadi. Bunda o'qituvchi biror mavzu, tushuncha, algoritmga oid ketma -
ketlikni alohida - alohida va tartibsiz qo'yadi. O'quvchilar tartibsiz joylashgan so'zlarga mantiqiy bog'langan zanjirni tuzishlari kerak. Bu metodni 4-6 kishilik guruhda qo'llash ham, butun sinf bilan ishlash ham mumkin. O'qituvchi bilim uzatuvchi rolidan o'quv jarayonini tashkil qiluvchi, o'qish faoliyatini boshqaruvchi, o'quvchilar faolligini psixologik va pedagogik jihatdan oqilona qo'llab-quvvatlab rivojlantiruvchi roliga o'tishi, deb hisoblaymiz. Ta'limning globallashuvi sharoitida ta'lim sohasi bilan jamiyatning rivojlanib borayotgan ijtimoiy ehtiyojlari o'rtasida nomutanosiblikning yuzaga kelganligi kuzatilmoqda.
Biz innovatsion yondashuv deganda faqatgina kompyuterda, proyektor orqali slaydlar bilan dars otishni tushunishimiz noorin. Darslarni yangi zamonaviy metodlar, noananaviy usullarda tashkil etish ham innovatsion yondashuvning bir turi sanaladi. Bunday usullar juda samarali bo lib, o quvchilarni mustaqil fikr yuritishga, bilim, ko nikma va malakalarining to g ri shakllanishiga yordam beradi. Yuqorida keltirilgan fikrlarimiz buning yaqqol isbotidir.
holda himoya qila bilish, sog‘lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko‘nikmalari shakllanib, rivojlanib boradiHozirda keng qo‘llanib kelayotgan interfaol metodlar turlari juda ko‘p bo‘lib, ularning hammasi ham boshlangich ta’limda qo‘llash uchun yaroqli emas. Bunga 1-navbatda boshlangich sinf o‘quvchisining o‘qish, yozish tezligining kichikligi va sinfda aksariyat hollarda 30 tadan ortiq o‘quvchi o‘qishi bo‘ladi. Interfaol metodlar nisbatan kichik auditoriyalarga (30 tagacha ) va ko‘proq uzluksiz ta’lim tizimining o‘rta va yuqori bo‘ginlariga mo‘ljallangan bo‘lib, boshlangich sinflarda qo‘llash tajribalari juda kam. SHuning uchun yangi texnologiyalarning faqat boshlangich sinf matematika darslarida qo‘llash mumkin bo‘lganlari haqida so‘z yuritamiz. Interfaol metod sinfda o‘tiladigan mavzular yuzasidan muammoli vaziyatlarni muhokama qilishda Aqliy hujum, Adashgan zanjirlar, Savol bering, Insert, BBB, Muammoli savollar, Kichik guruhlarda ishlash metodlari asosida bahs, munozara orqali ularni yechimini topishda yaqindan yordam beradi. Aqliy hujum texnologiyasini qo‘llash bir muammoni hal qilish yo‘lidan turlicha va iloji boricha ko‘proq taklif, fikr – mulohazalarni yig‘ishdan iborat. Avvaliga har qanday takliflar qabul qilinadi. Keyin esa, ularning ichidan eng maqulini tanlab olinadi. Bu metodni qo‘llashda eng nozik tomoni hamma takliflarni eslab qolishdir. Shuning uchun ularni yozib borish kerak bo‘ladi. O‘qituvchi ularni shartli belgilar va qisqartirishlar bilan doska yoki vatman qog‘ozga yozib boradi. Masalan: 3 – sinfda mavzuga oid quyidagi mashqni hal qilish yuzasidan hamma takliflarni yig‘ish mumkin. Quyidagi shaklda nechta to‘rt burchakbor? Bunda takliflar to‘rtburchaklar sonini sanash usuliga oid bo‘lib, ularning sonini to‘g‘ridan – to‘g‘ri aytish talab qilinmaydi. Bunda turli takliflar bildirish mumkin. Eng maqbuli avval 1 katakli, keyin 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 katakdan tuzilgan to‘rtburchaklar sonini sanashni taklif qilish mumkin. 22 Yoki biror ifoda qiymatini qulay usulda hisoblash yuzasidan takliflar yig‘iladi. Masalan: 1 dan 20 gacha bo‘lgan barcha natural sonlar yig‘indisini topish yo‘li so‘raladi. Hamma takliflar qabul qilinadi. Ularning bir nechtasi bo‘yicha yig‘indi topiladi va usullar taqqoslanadi. Eng qulay usulni taklif qilgan guruh yoki juftlik taqdirlanadi. Biz innovatsion yondashuv deganda faqatgina kompyuterda, proyektor orqali slaydlar bilan dars o‘tishni tushunishimiz noo‘rin.
|
| |
