savdobalansisaldosi
2000
|
6 212,1
|
1
|
3 264,7
|
2 947,4
|
317,3
|
2001
|
6 307,3
|
2
|
3 170,4
|
3 136,9
|
33,5
|
2002
|
5 700,4
|
3
|
2 988,4
|
2 712,0
|
276,4
|
2003
|
6 689,2
|
4
|
3 725,0
|
2 964,2
|
760,8
|
2004
|
8 669,0
|
5
|
4 853,0
|
3 816,0
|
1 037,0
|
2005
|
9 500,1
|
6
|
5 408,8
|
4 091,3
|
1 037,0
|
2006
|
11 171,4
|
7
|
6 389,8
|
4 781,6
|
1 317,5
|
2007
|
15 719,6
|
8
|
8 991,5
|
6 728,1
|
1 608,2
|
2008
|
21 197,3
|
9
|
11 493,3
|
9 704,0
|
1 789,3
|
2009
|
21 209,6
|
10
|
11 771,3
|
9 438,3
|
2 333,0
|
2010
|
22 199,2
|
11
|
13 023,4
|
9 175,8
|
3 847,6
|
2011
|
26 365,9
|
12
|
15 021,3
|
11 344,6
|
3 676,7
|
2012
|
26 416,1
|
13
|
13 599,6
|
12 816,5
|
783,1
|
2013
|
28 269,6
|
14
|
14 322,7
|
13 946,9
|
375,8
|
2014
|
27 530,0
|
15
|
13 545,7
|
13 984,3
|
-438,6
|
2015
|
24 924,2
|
16
|
12 507,6
|
12 416,6
|
91,0
|
2016
|
24 232,2
|
17
|
12 094,6
|
12 137,6
|
-43,0
|
2017
|
26 566,1
|
18
|
12 553,7
|
14 012,4
|
-1 458,7
|
2018
|
33 429,9
|
19
|
13 990,7
|
19 439,2
|
-5 448,5
|
2019
|
41 751,0
|
20
|
17 458,7
|
24 292,3
|
-6 833,6
|
2020
|
36 256,1
|
21
|
15 102,3
|
21 153,8
|
-6 051,5
|
2021
|
42 170,5
|
22
|
16 662,8
|
25 507,7
|
-8 844,9
|
Buko’rsatkichlardanko’rinibturibdikiimportningmiqdorieksportningmiqdoridanoshibketishimamlakatimiztashqisavdosigasalbiyta’sirko’rsatadi.0eksportmiqdoriimportnikidanyuqoriko’rsatkichniqaydetibkelmoqda. Engpastko’rsatkich 2021- yilda -8 844,9 mln.AQSHdollarinitashkiletgan. Engyuqoriko’rsatkich2011- yilda 3 676,7 mlnAQSHdollarinitashkiletgan. Tashqisavdoko’rsatkichlarinio’rganibchiqqanholdabiztashqisavdonierkinlashtirishistiqbolliprognozinituzishgaharakatko’ramiz.
Natijaviybelgisifatida( Y )tashqisavdoaylanmako’rsatkichini, ta’siretuvchiomilbelgi ( X ) sifatidaesaStyudentningt ( vaqt ) mezoninioldik. O’zbekistonRespublikasiprezidentihuzuridagiStatistikaAgentligining 2000-2021-yilgi, ma’lumotlariasosidaMicrosoftExceldasturiyordamidaquyidagiekonometrikmodelnituzdik.
3.2.2-jadval. Ekonometrikmodelning asosiy parametrlari (a); (b); (c) .
Regression statistikaа)
|
Ko’pmiqdorliR
|
0,955973
|
R-kvadrat
|
0,913885
|
Norma R-kvadrat
|
0,909352
|
Standartxatolik
|
11795,93
|
Kuzatuvlar
|
22
|
Yuqoridagi ma’lumotlardan ko’rishimiz mumkinki, R- bu korrelyatsiya koeffitsiyenti bo’lib, bu koeffitsiyent omillar o’rtasidagi bog’lanish zichligini ko’rsatadi. Tashqi savdo aylanmasi va Styudentning t ( vaqt ) mezoni boshqa shart-sharoitlar o’zgarmas bo’lganida 0,9559 ga teng va omillar o’rtasida kuchli bog’lanish mavjudligini ko’rsatadi.
Dispersion analiz
|
b)
|
|
df
|
SS
|
MS
|
F
|
Regressiya
|
1
|
2294879578
|
2294879578
|
201,6344
|
Qoldiq
|
19
|
216246364,3
|
11381387,59
|
|
Jami
|
20
|
2511125943
|
|
| C)
|
Koeffitsiyentlar
|
Standartxatolik
|
t-statistika
|
past95%
|
Yuqori95%
|
Ozod had (а0)
|
1487,08167
|
1634,147523
|
0,910004543
|
-1933,2284
|
4907,391745
|
O’zgaruvchi (a1)
|
1726,372813
|
121,57723
|
14,1998038
|
1471,908746
|
1980,83688
|
Microsoft Excel dasturidagihisob-kitoblarnatijasidaquyidagiekonometrikmodelnituzdik:
Y= 1487,081+1726,37*t
R=0,9559; D=R2=0,9138; F=201,6344.
Modeldanko’rinibturibdiki, tashqisavdoaylanmasi har yili 1726,37 mln.AQSHdollargaoshibboradi. Ya’ni, tashqisavdoaylanmasikeyinggiyillarda o’sib borishtendensiyasigaegabo’ladi. Endi ushbu model yordamidatashqisavdonierkinlashtirishning keying yillar uchun prognoziniamalgaoshiramiz.
3.2.3-jadval.Tashqisavdonierkinlashtirishning keying yillardagiistiqboliprognozi
Yillar
|
Tashqisavdoaylanmasi
|
2022
|
41193,7
|
2023
|
42920,0
|
2024
|
44646,4
|
2025
|
46372,8
|
2026
|
48099,1
|
2027
|
49825,5
|
2028
|
51551,9
|
2029
|
53278,3
|
2030
|
55004,6
|
Ushbu jadvalda ko’rinib turibdiki, keyingi 9 yil davomida tashqi savdo aylanmasi faqat o’sish tendensiyasiga ega.
III bob bo’yicha xulosalar
Hukumat tomonidan tashqi savdoni erkinlashtirish borasida muhim qadamlar qo’yilmoqda. Jumladan, investorlar uchun zarur boʻlgan 7 mingdan ziyod xomashyo va tovarlarga bojxona bojlari bekor qilindi.Bojxona hududida qayta ishlashning soddalashgan tartibi joriy etildi.Tashqi savdo va raqobat muhitini yangi bosqichga olib chiqish, yangi-yangi bozorlarga kirish maqsadida Oʻzbekiston Jahon savdo tashkilotiga qoʻshilish borasidagi ishlarni jadallashtirdi.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Xulosa sifatida aytishimiz mumkinki, dunyoda hech bir davlat yakkalanib yashay olmaydi va o’zini o’zini ta’minlashga qodir emas. Shundayekansamarali va oqilonatashqisavdosiyosatiniolibborishgamajbur. O’zbekistonda ham tashqiiqtisodiyfaoliyatnijahontajribasiga ko’ra samaralitashqisavdosiyosatiniolibborishborasidako’plabislohotlarolibborilmoqda. O’zbekistondatashqiiqtisodiyfaoliyatinierkinlashtirishdahozirgizamoniqtisodiynazariyasi va eksportgayo’naltirilgantaraqqiyotnitartibgasolishdajahontajribasidankengfoydalanishmuhimahamiyatgaega. Mamlakatimizningtashqisavdosiyosatiqo'shnimamlakatlarganisbatananchayaxshiko'rsatkichegabo'lishigaqaramasdanbirqatormuammo va kamchiliklarmavjud. Ulardanengmuhimihalihanuz JST(Jahon savdotashkiloti)gaa'zobo'lmaganimiz. Bizningmamlakatimizdahukumatningsiyosiyqarashlarinio'zgartirishmuhim hisoblanadi, ya'nimamlakatimizdahali ham importnio'rninibosuvchitovarlar,lokalizatsiya va shunga o'xshashmasalalar va muammolarbilano'ralashibqolgan. Bizninguningo'rnigatezdajahonsavdotashkilotigaa'zobo'lishimizkerak va dunyomamlakatlaribilanerkinsavdosiyosatiniyo'lgaqo'yishimizkerak. Jahon savdotashkilotigaa'zobo'lishningbirnechtaijobiytomonlariniko'ribchiqadiganbo'lsak, dunyomamlakatlariningko'pchiligidengizgatutashhududlardaniborat, shuning uchun ham ularo'zmahsulotlarinidunyobozorigaarzonginachiqaraoladi, bizningmamlakatimiz esa quruqlikbilano'ralgan, aynishujihattufayli ham bizningmamlakatimizeksportbozorigaarzonmahsulotlarnitaklifqilaolmaydi. Buni qandayarzonqilish mumkin? Birinchi o'rindalogistikaxarajatlarinikamaytirishkerak, xo'shbuniqandaykamaytiramiz? AlbattaJSTgaa'zobo'lishbilan, ya'niJSTgaa'zobo'lsakta'riflarkamayadi, ta'riflarkamaysamamlakatimizgako'proqmahsulotkiribkeladi. Ko'proqmahsulot esa ko'ptaklifdegani, ko'proqtaklif esa arzonroqnarx va ko'proqtovarlardeganidir, aynan mana shuholatdaginaeksportqiluvchilaryutishi mumkin bo'ladi. Buni kengroqtushunadiganbo'lsak, bizningmamlakatimizgaarzonxomashyokiribkelaboshlaydi. Ikkinchidan esa, JSTgaa'zobo‘lishorqaliko‘proqinvestorlarkelaboshlaydi va ko‘proqisho‘rniyaratilishigaasosbo'libxizmatqiladi. Ishlabchiqaruvchilarmahsulotlaritannarxiningkamayishiorqalinisbiy afzalligini oshiradi. Eksportpaytidaturlinizolarningoldiniolishgayordamberadi, chunkiJSTningmojarolarnihalqiladiganqo‘mitasi ham mavjud. Rossiyagayokiboshqachetdavlatgaborib, ishlashmashaqqatlaridan halos bo'lishdamuhimahamiyatkasbetadi.
Agar biz JST gaa’zobo’ladiganbo’lsak, dunyomamlakatlaribilanerkintashqiiqtisodiyfaoliyatyuritaolamiz. Ikkinchidantashqiiqtisodiyfaoliyatimizdaanchaginaochiqlik va shaffoflikbo’ladi. Eng muhimtomonlaridanbiribuarzonxom-ashyobozorigaegabo’lamiz va mamlakatlarningraqobatbardoshliginioshirish uchun tovarlarniarzonnarxlarda import qilishkabiafzallilargaega. Mamlakatimizdatashqisavdonierkinlashtirishmizko’plabmuammolarnihaletishgayordamberadi. Proteksionizmga qarshi kurashish va tashqisavdoniliberallashtirishbozoriqtisodiyotitamoyillaridanbiridir. Bu kabimuammolarningyechimi sifatida JST gaa’zobo’lish deb ko’rsatishmoqdaiqtisodchilar.
Foydalanilganadabiyotlarro’yxati
1. O’zbekiston- bozormunosobatlarigao’tishningo’zigaxosyo’li». (Toshkent. O’zbekiston, 1993yil. 91 bet.)
2. Vaxobov A. Va boshqalar. Jaxon iqtisodiyoti va xalqaroiqtisodiymunosabatlar.T.: Baktria press.2018 584 b.
3.Nazarova G.va boshqalar. Jaxon iqtisodiyotininggloballashuvi. T.: TDIU, 2017 320 bet
4. Alimov A., Hamedov I. O‘zbekistonRespublikasidatashqiiqtisodiyfaoliyatasoslari. T.: O‘AJNT, 2018 491 bet
5. Jalolov J.va boshqalar. Tashqiiqtisodiyfaoliyatasoslari. T.: Iqtisodiyot, 2019 176 bet
6. Gregory Mankiw. Macroeconomics (9thedition) 2018
7. Jiangyu wang. The Evolution of China's International Trade Policy: Development Through Protection and Liberalization
Ilovalar
1. www.stat.uzO’zbekistonRespublikasiningprezidentihuzuridagistatistikaagentligi
2. www.oec.world
3. www.mift.uz
4. www.google.comxalqaroqidiruvtizimi
5. www.worldbank.comMa’lumotlarbanki
6. www.wto.orgJahon savdotashkilotiningrasmiyvebsayti
7. www.Kun.uz
|
