|
-§. O’zbekistondatashqisavdoniamalgaoshirishninghozirgiholatitahlili
|
| bet | 7/15 | | Sana | 22.05.2024 | | Hajmi | 0,59 Mb. | | #250525 |
Bog'liq kurs ishi2.2-§. O’zbekistondatashqisavdoniamalgaoshirishninghozirgiholatitahlili
Tashqiiqtisodiyfaoliyatdeganda-O‘zbekistonRespublikasiyuridik va jismoniyshaxslariningxorijiydavlatlarningyuridik va jismoniyshaxslari, shuningdekxalqarotashkilotlarbilano‘zarofoydaliiqtisodiyaloqalarnio‘rnatish va rivojlantirishgaqaratilganfaoliyatitushuniladi. O‘zbekistonRespublikasidaro‘yxatgaolinganyuridikshaxslar, shuningdek, O‘zbekistonRespublikasininghududidadoimiyyashashjoyigaegabo‘lgan va yakkatartibdagitadbirkor sifatida ro‘yxatgaolinganjismoniyshaxslartashqiiqtisodiyfaoliyatbilanshug‘ullanishgahaqlidir. O‘zbekistonRespublikasiningdavlatorganlari, agar qonunhujjatlaridaboshqachaqoidabelgilanmaganbo‘lsa, tashqiiqtisodiyfaoliyatniamalgaoshirishlari mumkin.
Tashqiiqtisodiyfaoliyatning asosiy prinsiplariquyidagilardaniborat:
Tashqiiqtisodiyfaoliyatsub’ektlariningerkinligi va iqtisodiymustaqilligi;
Tashqiiqtisodiyfaoliyatsub’ektlariningtengligi;
Savdo-iqtisodiymunosabatlarniamalgaoshirishdakamsitishlargayo‘lqo‘yilmasligi;
Tashqiiqtisodiyfaoliyatniamalgaoshirishdano‘zaromanfaatdorlik;
Tashqiiqtisodiyfaoliyatsub’ektlarininghuquqlari va qonuniymanfaatlaridavlattomonidanhimoyaqilinishi.
Ma’lumki, tashqiiqtisodiyfaoliyatningasosinieksport va import tashkiletadi. Shu sababli, mazkurbo‘limdaeksportningiqtisodiyrivojlanishdagiroligaatroflichato‘xtalibo‘tamiz.
Eksportatamasiinglizcha “export”, lotincha “exporto” so‘zlaridankelibchiqqanbo‘lib, “olibchiqaman”, “chetgachiqaraman” deganma’nolarnianglatadi. Eksportdegandaaslidatovarlar, xizmatlar, investitsiya, qimmatliqog‘ozlar, texnologiyalarnitashqibozorgachiqarishtushuniladi. Tovarlarnibirmamlakatorqaliolibo‘tish (tranzit) va birmamlakatdanolibkelingantovarlarniboshqamamlakatlargasotish uchun chiqarish (reeksport) ham eksportgakiradi.
Mamlakatningo‘zidaishlabchiqarilganmoddiyboyliklareksporttarkibimilliyiqtisodiyotningo‘zigaxosxususiyatlari, uningxalqaromehnattaqsimotidagio‘rnibilan bog‘liq. Sanoatirivojlanganmamlakatlargasanoatmahsulotlari, ayniqsa, mashinasozlikmahsulotlari va texnologiyalareksportqilishxosbo‘lsa, qoloq, agrariqtisodiyotgaegabo‘lganmamlakatlareksportidaxomashyo va oziq-ovqat asosiy rolo‘ynaydi. Yakkaziroatchilikxo‘jaliklari hukmronbo‘lganmamlakatlareksportidako‘pibilanikkitatovarturi asosiy o‘rinniegallaydi.
Yuklarnitashish, vositachilikoperatsiyalari, turizm, ilmiy-texnikaaloqalaridan va boshqaxizmatlarnisotishdanolinadigandaromadlarko‘rinmaseksportnitashkiletadi va iqtisodiyotirivojlanganko‘pginamamlakatlardauningahamiyatiortibbormoqda. Har qandaydavlat uchun eksportimportvachetellardaboshqaxarajatlarnito‘lash uchun zarurbo‘lganchet el valyutasining asosiy manbai. Davlatningtashqiiqtisodiysiyosatidaeksportnikengaytirishmuhim masala hisoblanadi va davlateksport uchun mo‘ljallanganishlabchiqarishniqo‘llab-quvvatlashningturlishakllarinikengqo‘llaydi (soliqimtiyozlari va boshqamoliyaviyko‘maklar; eksportnidavlattomonidankreditlash).
Eksportnicheklashaksariyathollardamuayyanmamlakatlarbilanolibboriladigansavdoga embargojoriy etishyulibilansiyosiymaqsadlardaamalgaoshiriladi. Ayrimtovarlareksportiba’zaniqtisodiyyokiekologiksabablarga ko‘ra cheklanadi (mazkurtovarningmamlakatiqtisodiyoti uchun muhimligi, yo‘qolibborayotganhayvonlaryokio‘simliklarturlarini, milliymadaniy-badiiyboyliklarniasrash va boshqalar). O‘zbekistanRespublikasiningbojxonakodeksigamuvofiq, tovarlareksportibojxonarejimida, bojxonato‘lovlarito‘langanidankeyin, iqtisodiysiyosattadbirlarigarioyaetilgan va qonunchilikdanazardatutilganboshqatalablarbajarilganhollardaO‘zbekistonRespublikasiningbojxonahududidanchetgachiqariladi. Ko‘pginamamlakatlardaeksporttovarlariqo‘shilganqiymatsolig‘idan va shunga o‘xshashsoliqlardanozodqilinadi.
Jahon savdotashkilotidoirasidasavdoqilishningyangitartibitashqisavdoniboshqarishbo‘yichaba’zichoralarniqo‘llashimkoniyatinicheklabqo‘ydi. Shunga qaramasdan, agar turli «ruxsatberilgan» subsidiyalardan, «to‘lovbalansi» haqidagixalqarosavdoqonunlariningsavdobilanbevosita bog‘liq bo‘lmaganbandlaridanoqilonafoydalanilsa va xalqarosavdoqoidalariniijodiytalqinqilinsa, manevrqilishuchunsezilarliimkoniyatlartug‘iladi. Yaponiya, JanubiyKoreya, Tayvan singarimamlakatlaro‘zbozorlarinihimoyaqilish uchun judabalandtariflar va qatiykvotalaro‘rnatmadilar. Ammo, ko‘plab «norasmiy» choralarqo‘llandi. Bu mamlakatlardadavlatchetelliklar uchun murakkabbo‘lgansavdotiziminiko‘plabcheklovchiqoidalar, andozalar, sifattavsiyalari va hokazolar joriy etdi. Xorijiyraqobatchilarningmamlakatichkarisidagibozorlargakiraolmasliklarinita’minlash uchun «g‘amxo‘rlik» qildi. Bu mamlakatlardako‘pchilikkompaniyalardavlatdanyokidavlatyordamidaimtiyozlikreditoldilar, kreditlarberishda «norasmiy» tarzdafirmalarchet el tovarlariniimkonborichasotibolmasliklariko‘zdatutildi. Bu mamlakatlarimportniqiyinlashtirish uchun banklarbilanturlikelishuvlar, ruxsatnomalar va shunga o‘xshashboshqa «norasmiy» cheklovlardanfoydalandilar. Aholi o‘rtasida ham, jumladan, ommaviyaxborotvositalariyordamidacheteldaishlabchiqarilganmahsulotlarnisotibolmaslikto‘g‘risidakengtarg‘ibotishlariolibborildi. Shundayqilib, hozirgizamonnazariyalari va jahontajribasidavlatningiqtisodiyrivojlanish va eksportgayo‘naltirilganliknita’minlashdako‘pfunksiyalari va muhimrolo‘ynashini ta’kidlaydi.
O‘zbekistondatashqiiqtisodiyfaoliyatnierkinlashtirishdahozirgizamoniqtisodiynazariyasi va eksportgayo‘naltirilgantaraqqiyotnitartibgasolishdajahontajribasidankengfoydalanishlozim.
MustaqillikningdastlabkiyillaridaO‘zbekistonxalqaroiqtisodiymunosabatlardaishtiroketishtajribasiningetarlibo‘lmaganligi va ushbusohadatajribagaegabo‘lganyuqorimalakalimutaxassislarningetishmasliginamoyonbo‘ldi. Hatto, iqtisodiyotningo‘zi ham xalqarobozortalablariga va raqobatmuhitishart-sharoitlarigamoslashmaganligisezilaredi. Shu bilanbirqatorda, mamlakatimizjahonbozorlarining asosiy qonuniyatlari va xalqaroiqtisodiymunosabatlargaintegratsiyalashuvishartlarihaqidanihoyatdachegaralanganbilimlargaegaedi. Mustaqillikyillarirespublikamizdatashqiiqtisodiyfaoliyatnirivojlantirishgakattaahamiyatberildi. Eksportgaixtisoslashgankorxonalarniqo‘llab-quvvatlashbo‘yichabirqatorchora-tadbirlarko‘rildi. Xususan, mahalliylashtirish dasturi asosidao‘zmahsulotlarinichetgaeksportqiluvchikorxonalargasoliqdanimtiyozlarberildi. Buning natijasio‘laroq, respublikaningtashqisavdoaylanmasi 2015-yilda 25537,1 mln. AQSH dollarinitashkilqildi (2014-yilga nisbatan 115,0 foiz), shujumladan MDH mamlakatlaribo‘yicha 11110,1 mln.AQSHdollarinitashkilqildi. Bunga quyidagijadvalma’lumotlariniko‘rib, guvohbo‘lish mumkin (2.2.1-jadvalga qarang).
|
| |
