O‘quv faoliti turlari bo‘yicha kreditlar taqsimoti namunasi

O‘quv jarayoni kredit texnologiyasi asosida tashkil etilganida, aksariyat hollarda 4 balli baholar shkalasini qo‘llab, 100 foiz baholash tizimi ishlatiladi.

Masalan: A-4 b; V-3,5 b; S-3 b; D-2,5 b; E-2 b, F-1,5 b, F-1 b.

100 foizi baholash tizimi quyidagicha taqqoslanishi mumkin: mashg‘ulotlarga qatnashishi – 5%, joriy testlash – 30%, odatda 3 marta 10% dan; mustaqil ishlarni bajarish -15%, o‘rtacha 3 marta 5% dan; laboratoriya ishlarini bajarish – 10%, kurs loyihasi (ishi)ni bajarish – 10%; yakuniy imtihon – 30%.

6.4-jadval keltirilgan baholar mezonlaridan 100 foizli baholash tizimida qo‘llanilganida foydalanish mumkin.

6.4. jadval

Baholash mezonlari

Baholar ta’rifi	SHartli belgisi	O‘zlashtirish %	Baholash mezoni	Tayyorgarlik darajasi
A’lo	A	90-100	Bilimlarni umumlash­tiradi va baholaydi, tahlil etadi, qullaydi tushunadi, biladi.	4-daraja ijod darajasi
Juda yaxshi	B	80-90 tahlil	Tahlil etadi, qo‘llaydi, tushunadi, biladi.	3-darajasi ko‘­nik­ma, malaka va dara­jasi (avtomatik)
YAxshi	C	70-80 qullash	Qo‘llaydi, tushunadi, biladi	3-darajasi ko‘nikma va malaka darajasi
Qoniqarli	D	60-70 tushunish	Tushunadi, biladi	2-daraja qayta tiklash darajasi
Etarli	E	50-60 bilish	Biladi	1-darajai tasavvur etish darajasi
Etarli emas, qo‘shimcha yana ishlash talab qilinadi	FY	40-50	YOmon biladi	0-darajasi yomon tasavvur etadi.
Etarli emas, qo‘shimcha yana juda ham ko‘p ishlash talab qilinadi.	F	40 kam	Umuman bilmaydi	0-darajasi umuman tasavvur etmaydi

O‘quv fani materialining 90-100% o‘zlashtirishi «a’lo» bahoga to‘g‘ri keladi. Bu tayyorgarlikni 4-darajasiga tenglashtiriladi va «ijod darajasi» deb belgilaydi.

O‘quv fani dasturi kamida 50% o‘zlashtirilganida «etarli bahosi qo‘yiladi, bu o‘zlashtirishning tassavur darajasi» deb belgilanadi. O‘quv fanining 40% dan kam o‘zlashtirishi, tayyorgarlikning 0-darajasi, ya’ni «umuman tasavvur etmaydi» deb hisoblanadi.

1. 
   Pedagogik mahorat – pedagogik kategoriya sifatida.
   
2. 
   Pedagogik mahoratning tarkibiy qismlari.
   
3. 
   Pedagogik faoliyatning tuzilishi va turlari.
   

Buyuk pedagogning bu fikriga Ukraina pedagogika instituti olimlari katta mas’uliyat bilan qarashdi. Ular bir necha yillar davomida Makarenko pedagogik mahorati maktabini, mavjud bo‘lgan ilg`or nazariya va amaliyotni atroflicha tahlil qilishdi. Natijada 1979 yili «Pedagogik mahorat asoslari» fani yaratildi va u barcha pedagogika oliy o‘quv yurtlarida o‘qitila boshlandi. Bu fanning tuzilish printsipining o‘ziga xosligi shundaki, u pedagogda shaxs va jamoaga ta’sir eta olishni ta’minlaydigan va turli fanlarga bog`liq bo‘lgan bilimlarni tanlab, ularni o‘zida mujassamlashtiradi. Shuning uchun ham fan dasturiga pedagogik mahorat mohiyati, o‘quvchiga ta’sir etish vositalari va usullari kabi pedagogik mahoratning odatdagi masalalaridan tashqari, teatr pedagogikasi va notiqlik san’ati haqidagi ma’lumotlar ham kiritilgan. Bu fanni o‘rganish pedagogika, psixologiya, metodika va boshqa pedagogik fanlardan egallangan bilimlarga asoslanadi.

Pedagogik faoliyat bu mazmunini o’quvchilarni o’qitish, tarbiyalash, rivojlantirish tashkil qilgan faoliyatdir.

Shuni yodda tutish kerakki, pedagogik faoliyat bu bir tomonlama emas, balki ikkitomonlama (hamkorlikdagi) faoliyatdir. Unda ikkita faol tomon ishtirok etadi: o’qituvchi – o’quvchi (o’quvchi). Maqsad – o’quvchi, o’quvchi shaxsi, uning rivojlanishidir.

Mohir pedagog deb ta’lim-tarbiya jarayonini samarali tashkillay oladigan, buning uchun o’quvchi psixologiyasini yaxshi bilgan, o’zida pedagog uchun zarur bo’lgan kasbiy fazilatlarni mujassam etgan, ta’lim jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar qonuniyatlari asosida samarali tashkillay oladigan va olib boradigan pedagogga ayta olamiz (shu sababli pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat fanlari bir o’quv faniga birlashtirilgandir).

Mahorat faoliyatda namoyon bo’ladi. Pedagogika fanida “pedagogik mahorat” tushunchasining turli ta’riflari mavjud:

• 
  pedagogik mahorat pedagogik faoliyatning yuqori darajasi bo’lib, u pedagogning belgilangan vaqt ichida optimal natijalarga erisha olishida namoyon bo’ladi. (N.V.Kuzmina., N.V.Kuxarev);
  
• 
  “o’qituvchining ilmiy bilimlari, ko’nikmalari, metodik san’ati va shaxsiy fazilatlari sintezi” (A.I.Sherbakov);
  
• 
  “pedagogik faoliyatni egallanganlikning yuqori darajasi, ixtisoslikka doir bilim, ko’nikma va malakalar hamda kasbiy ahamiyatli sifatlar majmui” (Pedagogik lug’at);
  
• 
  “kasbiy faoliyatning yuqori darajada tashkillanishini ta’minlovchi shaxs xususiyatlari kompleksi (o’qituvchi faoliyatining gumanistik yo’naltirilgani, kasbiy bilimlari, kasbiy qobiliyatlari va pedagogik texnikasi” (I.A.Zyazyun);
  
• 
  “pedagogik mahorat deganda o‘qituvchining pedagogik–psixo­logik bilimlarni, kasbiy malaka va ko‘nikmalarni mukammal egallashi, o‘z kasbiga qiziqishi, rivojlangan pedagogik fikrlashi va intuitsiyaci, hayotga axloqiy–estetik munosabatda bo‘lishi, o‘z fikr-mulohazasiga ishonchi va qat’iy irodasi tushuniladi” (I.P. Rachenko).
  
• 
  pedagogik mahorat – pedagogik jarayonni bilish, uni tashkil eta olish, harakatga keltira olish, pedagogik jarayonning yuqori samaradorligini belgilovchi shaxsning ish sifati va xususiyatlari sintezi (N.N.Azizxo’jaeva);
  
• 
  “pedagogik mahorat – o‘qituvchilarning shaxsiy (bolajonligi, xayri­xohligi, insonparvarligi, mehribonligi va h.k.) va kasbiy (bilimdonligi, zukkoligi, fidoyiligi, ijodkorligi, qobiliyati va hokazo.) fazilatlarini belgilovchi xususiyat bo‘lib, o‘qituvchilarning ta’lim-tarbiyaviy faoli­yati­da yuqori darajaga erishishini, kasbiy mahoratini doimiy takomil­lash­tirib borish imkoniyatini ta’minlovchi faoliyatdir” (A.Xoliqov);
  

- pedagog shaxsini insonparvarlik yo‘nalishiga ega bo‘lishi, uning qiziqishlari, qadriyat yo‘nalishlari va ideallarining oliy maqsad-barkamol avlod tarbiyalashga yo‘naltirilganligi;

- mutaxassislik fanlari, o‘qitish metodikasi, pedagogika-psixologiyadan mukammal bilimga ega bo‘lish;

- pedagogik qobiliyatga ega bo‘lish (muloqotga moyillik, ishchanlik, kelajakni tasavvur qila olish, kasbiy mustaqillik, sensor axborotlarni tezlik bilan anglash (yuzidan uqib olish);

- pedagogik madaniyat va texnikani egallash, ya’ni o‘z-o‘zini boshqara olish, o‘zaro ta’sir etish va hamkorlikda ishlashni uddalash.

N.M.Egamberdiyevaning fikricha, pedagog shaxsining insonparvar yo’nalganligi quyidagilarda yorqin namoyon bo’ladi:

I. Ta’lim maqsadi, o’quv-tarbiya jarayonining shaxsga yo’naltirilganligi sifatidagi shaxsga yangicha qarash: 1) shaxs pedagogik jarayonning ob’ekti emas, sub’ekti sifatida aks etadi; 2) shaxs – qandaydir tashqi maqsadlarga erishish vositasi emas, ta’lim tizimi maqsadi; 3) har bir o’quvchi qobiliyatli, ko’plab o’quvchilar iqtidorli; 4) shaxsning muhim sifatlari sifatida yuksak axloqiy qadriyatlar (yaxshilik, sevgi, mehnatsevarlik, vijdon, qadr-qimmat, fuqarolik va boshqalar) aks etadi.

II. Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish: 1) pedagogik muhabbat, o’quvchilar taqdiriga qiziqish bilan qarash; 2) o’quvchiga yuksak ishonch bilan qarash; 3) hamkorlik, muloqot mahorati; 4) to’g’ridan-to’g’ri majburlashdan voz kechish; 5) ijobiy rag’batlantirishning muhimligi; 6) o’quvchi shaxsiga ta’lim sub’ekti, faollik va erkin tanlash sohibi sifatidagi munosabat; 7) o’qituvchi va o’quvchi huquqlarini tenglashtirish; o’quvchining erkin tanlashga bo’lgan huquqi tushuniladi.

III. Zamonaviy sharoitda to’g’ridan-to’g’ri majburlashdan natija bermaydigan metod sifatida voz kechish. Majburlashsiz o’qitish quyidagilar bilan tavsiflanadi: 1) majburlovsiz, ishonchga asoslangan talabchanlik; 2) o’qitishga tug’ma qiziqishlarni ko’payganligi; 3) majburlashning o’rnini muvafaqqiyatga erishishga imkon beradigan istak bilan almashtirish; 4) o’quvchilarni erkinlik va tashabbuskorlikka qo’yib berilishi; 5) jamoa orqali bilvosita o’quvchilarning qo’llanilishi; 6) o’quvchilarga ularning sub’ektivligi, o’z-o’zini namoyon etishi, ijtimoiylashuvi, madaniy tenglashuvi, hayotiy o’z o’rnini belgilashiga yordam ko’rsatish, pedagogik qo’llab-quvvatlash.

IV. Individual yondashuvni yangicha talqin etish: 1) “o’quv fanidan o’quvchiga qarab borish emas, o’quvchidan o’quv faniga borish” tamoyilining bajarilishi; 2) o’quvchilarning qobiliyatlari va mavjud imkoniyatlarini hisobga olgan holda o’qitish; 3) o’rtacha o’zlashtiruvchi o’quvchiga yo’nalganlikdan voz kechish; shaxsning eng yaxshi sifatlarini izlash; 4) shaxsni psixologik-pedagogik tashxis etish (qiziqishlari, qobiliyatlari, yo’nalganligi, Men-qontseptsiyasi, xarakteri, fikrlash jarayonlarining o’ziga xosligi)ning qo’llanilishi; 5) shaxsning o’quv-tarbiya jarayonidagi o’ziga xosliklarini hisobga olish.

V. Ijobiy ma’nodagi “Men-kontseptsiyasi”ni shakllantirish: 1) pedagogik muloqotning o’quvchilarda o’ziga ijobiy munosabatni rivojlantirishning yo’nalganligi; 2) hayotiy faoliyatning ijobiy yo’l-yo’riq va motivlarini shakllantirish.

Pedagogik qobiliyatlar – ta’lim-tarbiyaviy maqsadlar va o’quvchilarning individual-psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda zaruriy shakl, metod va vositalarni samarali qo’llay olishdir.

Pedagogik qobiliyatlarni shartli ravishda uch katta guruhga bo’lish mumkin: shaxsiy, didaktik va tashkiliy-kommunikativ qobiliyatlar.

Shaxsiy qobiliyatlarga quyidagilar kiradi: 1) ta’lim oluvchilarga ijobiy yo’nalganlik – ta’lim oluvchilar bilan hamkorlikda faoliyat olib borishga, muloqot qilishga intilish, ularga nisbatan do’stona munosabat, xayrixohlik; 2 ) vazminlik, o’z hissiyotlarini nazorat qila olishi – har qanday vaziyatda o’zini yo’qotib qo’ymaslik. Lekin vaziyat talab qilganda o’qituvchi zaruriy tarzda o’z hissiyotlarini namoyish qiladi (quvonch, qayg’u, g’azab)

Lekin vazminlik befarqlikka aylanib ketmasligi kerak; 3) o’z psixik holati, kayfiyatini boshqara olish – o’qituvchi hayotida, faoliyatida har qanday noxush holat ro’y bergan bo’lsa ham o’zini tetik tutishi kerak.

Didaktik qobiliyatlar sifatida quyidagilarni keltirib o’tish mumkin: 1) tushuntirish qobiliyati – o’rganilayotgan materialni ta’lim oluvchilar uchun tushunarli qilib etkazish, buning uchun o’qituvchi ta’lim oluvchilar uchun yangi bo’lgan materialni “ularning ko’zlari bilan ko’ra bilishi kerak”; akademik qobiliyat – o’z fanini, sohasini chuqur bilishi, umumiy va ilmiy dunyoqarashning kengligi; nutq qobiliyati – o’z fikrlari, his-tuyg’ularini tushunarli qilib ifoda etishi, muloqotning noverbal vositalari: mimika va pantomimikalardan o’rinli foydalana olishi. Bunda suhbat predmetini bilish, etkazayotgan ma’lumotlariga nisbatan ishonch, nutqni “og’irlashtiruvchi” tuzilmalardan foydalanmaslik, qo’llanilayotgan atama va tushunchalarga izoh berish, nutq tezligi va ovoz balandligi nazarda tutiladi.

.

Tashkiliy-kommunikativ qobiliyatlar quyidagi ko’rinishda namoyon bo’ladi: tashkilotchilik qobiliyati – o’quvchilar jamoasini tashkillay olish va o’z faoliyatini tashkillay olish; rejalashtirish, nazorat qilish; kommunikativ qobiliyat – o’quvchilarning yosh va individual xususiyatlarini e’tiborga olgan holda muloqotni to’g’ri tashkillash; pedagogik kuzatuvchanlik – o’quvchining ko’rinishidan undagi ichki kechinmalar, kayfiyatini bilib olish, sezgirlik; pedagogik takt – ta’lim oluvchiga pedagogik ta’sir ko’rsatishda aniq vaziyatdan, ta’lim oluvchi shaxsi xususiyatlaridan kelib chiqish va uning nafsoniyatiga tegmaslik; suggestiv qobiliyat – ta’lim oluvchiga emotsional-irodaviy ta’sir o’tkazish, talab qo’yish va talabning bajarilishini qat’iy nazorat qilish (bir tomondan qo’rqitishsiz, qistovsiz – boshqa tomondan bo’shlik qilmasdan); pedagogik prognoz – o’z harakatlari natijasini, shaxsida bo’lib o’tadigan o’zgarishlarni oldindan ko’ra bilish; diqqatni to’g’ri taqsimlay olish – bir paytning o’zida bir necha faoliyatni olib borish: materialni bayon qilish, o’z fikrlarini kuzatib borish, berilayotgan savollarga javob berish, ta’lim oluvchilar jamoasi hulqini nazorat qilib turish.

Pedagogik madaniyatning mufassal tavsifi L.D.Stolyarenko tomonidan quyidagicha ochib berilgan: “Pedagogik madaniyat – bu umuminsoniy madaniyatning bir bo’lagi bo’lib, unda eng avvalo, avlodlar almashinuvi va shaxsning ijtimoiylashuvi kabi tarixiy jarayon uchun xizmat qilishda insoniyat uchun zarur bo’lgan ma’naviy va moddiy qadriyatlar aks etgan”.

O’qituvchining pedagogik madaniyati quyidagi kasbiy ahamiyatli shaxs sifatlarining mavjud bo’lishini taqozo etadi:

1) shaxsga yo’nalganlik: e’tiqod, ijtimoiy faollik, fuqarolik tuyg’usining mavjudligi;

2) kasbiy-axloqiy sifatlar: insonparvarlik, jamoaviylik, adolat, mehribonlik, haqiqatparvarlik, samimiylik, talabchanlik, bolalarga nisbatan mehr va hurmat, oliyjanoblilik, xolislik;

3) pedagogik mehnatga munosabat: vijdonlilik, javobgarlik tuyg’usi, fidokorlik, berilib ishlay olish va o’z pedagogik faoliyatidan qoniqish hissi, uni hayotining mazmuniga aylantira olish;

4) qiziqishlar va ma’naviy ehtiyojlar: bilishga oid faollik, tafakkurning kengligi va teranligi, estetik madaniyat, qiziqishlarning va ma’naviy ehtiyojlarning ko’pqirraliligi, yoqtirgan ijodiy ishning mavjud bo’lishi, tashqi ko’rinish va nutq madaniyati.

Pedagogik faoliyatning tuzilishi va turlari. Pedagogik faoliyat yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyorlash uchun jamiyat oldida, davlat oldida javob beradigan, ta’lim-tarbiya beri­shda maxsus tayyorlangan o‘qituvchilar mehnati faoliyatidir.

Pedagogik jarayonning mohiyatini anglamagan, bolaga nisbatan chuqur hurmatda bo‘lmagan o‘qituvchi ta’lim-tarbiya samaradorligi va inson kamolotini ta’minlovchi fikrga ega bo‘lmaydi. Pedagogik jara­yonning vazifasi bilim berish, tarbiyalash, rivojlantirish bo‘lib, o‘qituv­chilarning faoliyat mezonini begilab beradi. O‘qituvchilarning faoliyati pedagogik jarayonning harakat vositasidir. Pedagogik jarayonning obyektlari bo‘lmish tarbiyalanuvchi insonga, o‘quvchi va o‘quvchilar guruhiga hamda alohida o‘quvchiga, pedagogik jarayonning subyektlari ─ ota-onalar, o‘qituvchilar, tarbiyachilar, sinf jamoasi, pedagogik jamoa mas’uldirlar va ular jamiyat talablari asosida ta’lim va tarbiya berish faoliyatini bajaradilar. A.Xoliqov tomonidan e’tirof etilganidek, o‘qituvchining pedagogik faoliyatida ijobiy nati­ja­larga erishishi, mehnat malakasini, ya’ni egallagan bilimlarini o‘zining hayotiy va amaliy faoliyatida nechog‘lik qo‘llay bilishi bilan belgilanadi.

Pedagogik faoliyatning maqsadi asrlar davomida yuksak ma’naviyatli shaxsni shakllantirishning umuminsoniy g’oyasi sifatida xizmat qilib kelayotgan tarbiyaviy ishni amalga oshirish bilan bog’liq. Pedagogik faoliyatning asosiy turlari sifatida tarbiyaviy ish va o’qitish aks etadi. Tarbiyaviy ish – bu tarbiyaning tizimliligi, to’laligi, uzviyligi va uzluksizligidir. Tarbiyaviy ish tarbiyalanuvchilarning muaiyan faoliyatini tashkil etuvchi va amalga oshiruvchi shakldir. Tarbiyaviy ishning asosiy xususiyati – zaruriylik, foydalilik va tatbiq etish imkoniyatidan iborat.

Tarbiyaviy ishlar asosida ikkita: faol va majmuaviy yondashuvlar yotadi. Yondashuvlarning birinchisi, faoliyatning bilish, mehnat, ijtimoiy, badiiy, sport va erkin muloqot kabi turli ko’rinishlarini tashkil etishni talab etadi. Ikkinchi majmuaviy yondashuv esa, faoliyatning barcha ko’rinishlarining yagona jarayonga ta’siri bilan tabiiy “ko’shilib” ketishida namoyon bo’ladi. Tarbiyaviy ishlar, ayni paytda, o’ziga axlokiy. estetik, hissiy va aqliy (intellektual) ta’sirlarni kamrab oladi. Faoliyatga oid yondashuv tarbiya yo’nalishiga ishora qilsa, majmuaviy yondashuv – uning mazmun tabiatini (pedagogik maqsad (vaziyat, tarbiyaviy maqsadning asosiy va bog’liq tomonlarini shakllantirish)ni; rsjalashtirish; tashkil etish va tayyorlashni; ishni bsvosita amalga oshirishni; erishilgan natijalar tahlilini) belgilaydi.

O’qitish – qo’yilgan maqsadga erishishga yo’naltirilgan pedagog bilan o’quvchilarning tartiblangan o’zaro harakatidir. O’rgatish – o’qitish maqsadini amalga oshirish bo’yicha pedagogning tartiblangan faoliyatini aks ettirsa, o’rganish anglash, mashq qilish, va egallangan tajribalar asosida xulq-atvor va faoliyatning yangi shakllarini egallash jarayoni bo’lib, avval egallanganlari o’zgaradi.

N.V.Kuzmina pedagogik faoliyatning o’zaro bir-biri bilan aloqador quyidagi uch tarkibiy qismini ajratib ko’rsatadi: konstruktiv, tashkilotchilikka doir va kommunikativ. Konstruktiv faoliyat mazmunli (o’quv materialini tanlash va tizimlashtirish, pedagogik jarayonni rejalashtirish va tashkil etish), konstruktiv operativ (o’zining va o’quvchilarning harakatlarini rejalashtirish); konstruktiv-moddiy (pedagogik jarayonning o’quv-moddiy bazasini loyihalash) jihatlarni o’zida aks ettiradi. Tashkilotchilik faoliyati – o’quvchilarni faoliyatning xilma-xil turlariga jalb etish. Kommunikativ faoliyat – pedagogning ta’lim oluvchilar, o’qituvchilar jamoasi, jamoatchilik, mahalla va ota-onalar bilan munosabatini yo’lga qo’yish.

Pedagogik faoliyatning o‘ziga xosligi quyidagilarda namoyon bo‘ladi.

1. 
   Inson tabiatning jonsiz moddasi emas, balki o‘zining alohida xususiyatlari, ro‘y berayotgan voqealarni idrok qilishi va ularga o‘zicha baho beradigan, takrorlanmaydigan faol mavjudotdir. Psixologiyada ta’kidlanganidek, har bir shaxs takrorlanmasdir. U pedagogik jarayonning o‘z maqsadi, ishtiyoqi va shaxsiy xulqqa ega bo‘lgan ishtirokchisi hamdir.
   
2. 
   Pedagog doimo o‘sib-o‘zgarib boradigan inson bilan ishlaydi. Ularga yondashishda bir xil qolip, shakllanib qolgan xatti-harakatlardan foydalanish mumkin emas. Bu esa pedagogdan doimo ijodiy izlanib turishni talab qiladi.
   
3. 
   O‘quvchilarga pedagogdan tashqari, atrof-muhit, ota-ona, boshqa fan o‘qituvchilari, ommaviy axborot vositalari, ijtimoiy hayot ham ta’sir etadi. SHuning uchun ham pedagog mehnati bir vaqtning o‘zida jamiki ta’sirlarga va o‘quvchilarning o‘zida paydo bo‘lgan fikrlarga tuzatishlar kiritib borishni nazarda tutadi.
   

1. 
   Pedagogik faoliyatning maqsadi jamiyat tomonidan belgilanadi, ya’ni pedagog faoliyatining natijasi jamiyat manfaatlari bilan bog`liqdir. Uning mehnati yoshlar shaxsini har tomonlama kamol toptirishga yo‘naltirilgan. Pedagogik faoliyat avlodning ijtimoiy uzviyligi (ketma-ketligi)ni ta’minlaydi. Bir avlod tajribasini, ikkinchi avlodga o‘tkazadi, ijtimoiy tajriba orttirish uchun insondagi tabiiy imkoniyatlarni ro‘yobga chiqaradi.
   
2. 
   Pedagog faoliyati doimo shaxs faoliyatini boshqarish bilan bog`liq. Bunda pedagogik maqsad o‘quvchi maqsadiga aylanishi muhimdir. Pedagog o‘z faoliyati maqsadini va unga erishish yo‘llarini aniq tasavvur qilishi va bu maqsadga erishish o‘quvchilar uchun ham ahamiyatli ekanligini ularga anglata olishi zarur. Gyote ta’kidlaganidek: «Ishonch bilan gapir, ana shunda so‘z ham, tinglovchilarni mahliyo qilish ham o‘z-o‘zidan kelaveradi».
   
3. 
   Pedagogik (ta’lim-tarbiya) jarayonda o‘quvchi faoliyatini boshqarish shuning uchun ham murakkabki, pedagog maqsadi doimo o‘quvchi kelajagi tomon yo‘naltirilgan bo‘ladi. Buni anglagan holda, mohir pedagoglar o‘z faoliyatini mantiqan o‘quvchilar ehtiyojlariga muvofiq holda loyihalaydilar. Hamkorlik pedagogikasining tub mohiyati ham ana shundan iborat.
   

- jamiyatning ijtimoiy vazifalarini to‘la anglab, o‘z shaxsiga qabul qilishi. Jamiyat maqsadlarini «o‘sib» uning pedagogik nuqtai nazariga aylanishi;

- muayyan harakat va vazifalarga ijodiy yondoshishi;

- o‘quvchilar qiziqishlarini e’tiborga olish, ularni pedagogik faoliyatning belgilangan maqsadlariga aylantirish;

O‘quvchi shaxsiga doimo ijobiy-axloqiy ta’sir ko‘rsata oladigan kishigina haqiqiy tarbiyachidir. Bunga erishish uchun pedagog o‘zining axloqiy sifatlarini doimo takomillashtirib borishi zarur.

O‘quvchilarni mehnat, muloqot, o‘yin, o‘qish kabi faoliyat turlarida ishtirok etishlari tarbiyaning asosiy vositasi hisoblanadi. Har bir mohir pedagog o‘zining individual pedagogik tizimiga ega bo‘lishi kerak.

Ayrim pedagoglar kasbiy mahorat sirlarini egallash uchun, avvalo ta’lim-tarbiya metodlarini takomillashtirishga intiladilar. Bu tabiiy hol, chunki aynan metodlar yordamida pedagog o‘z o‘quvchilarini turli o‘quv faoliyatiga jalb qiladi. Shu bilan birga o‘quvchilarni bilim olishga qiziqtirishda o‘qituvchi tomonidan tanlangan metodlar, usullar va topshiriqlardan boshqa sabablar ham ta’sir etadi. Pedagog faoliyatining muvaffaqiyatli kechishi uning shaxsi, xarakteri, o‘quvchilar bilan muomalasiga ham ko‘p jihatdan bog`liq bo‘ladi. Odatda bularning ta’lim-tarbiya jarayoniga ta’siri ahamiyatsizdek tuyuladi. Ammo tajribali pedagog, uning xatti-harakati o‘quvchilarga qanday ta’sir ko‘rsatayotganligiga ahamiyat berib, unga kerakli tuzatishlar kiritib, takomillashtirib boradi. SHuning uchun ham pedagogik mahoratni o‘qituvchi shaxsi sifatlarini majmui sifatida qaralib, uni o‘qituvchi yuqori darajada psixologik-pedagogik tayyorgarlikka ega bo‘lishi bilan bog`liq bo‘lishini unutmaslik lozim.