|
Termiz pedagogika universiteti toshkent filiali
|
| bet | 5/11 | | Sana | 24.01.2024 | | Hajmi | 78,1 Kb. | | #144418 |
Bog'liq Texnik ijodkorlik va dizayn.faniDizayn tushunchasi. Dizayn - ingliz tilidan olingan bo'lib, chiroyli, shinam, yaxshi chiroyli loyiha degan mahnoni anglatadi. Dizayner esa - kuchli rassom - konstruktor odam. Buyum bilan har qanday tanishish ma'lum darajada unga baho berish bilan bog'liq. Baho berish funksional, estetik, ijtimoiy nufuzli bo’lishi mumkin. Buyumlar olamini loyihalash bilan shug'ullanadigan kishi o'zining pirovard maqsadiga - chiroyli buyum yaratishga harakat qilar ekan, birinchi navbatda, mazkur buyumning estetik qiymati nimadan iborat ekanligini bilish lozim.
Har qanday buyumni yasash uchun uning tegishli chizmasi va texnologik jarayonning asosini tashkil qiladigan texnologik xaritasi bo‘lishi shart. Texnologik jarayon deganda, umuman, ishlab chiqarish jarayonining bir qismi tushuniladiki, unda zagotovka tayyor detalga (buyumga) aylantiriladi. Texnologik jarayon o‘z navbatida texnologik mehnat operatsiyalariga bo‘linadi. Har bir texnologik operatsiya texnologik jarayonning tugal bir qismi bo‘lib, ularda bir ish o‘rnida va asbobni almashtirmay, masalan, kesish, egovlash, parmalash, parchinlash, kavsharlash kabi biror ish bajariladi. Shuningdek, texnologik operatsiya ham texnologik jarayonning yanada kichik elementlariga, texnologik o‘tishlarga bo‘linadi. Bular texnologik operatsiyaning tugal qismlaridan iborat bo‘lib, foydalaniladigan asbobning va ishlov beriladigan sirtning doimo bir xilligi bilan xarakterlanadi. Masalan, sirtni egovlash, ichki qiyshiq chiziqli sirtni egovlash, tashqi qiyshiq chiziqli sirtni egovlash va hokazo.
Texnologik jarayonning yuqorida aytilgan har bir elementini bajarish tegishli mehnat usullaridan foydalanishni taqozo etadi. Mehnat usullari o‘quvchining ish o‘rnidagi turish holatlari, asboblarni ushlashi va bajaradigan mehnat harakatlari bilan bog‘liqdir. Sizlar hozirgacha o‘zingiz yasagan buyumlarni tayyorlashda oddiy texnologik xaritalardan foydalanib keldingiz. Unda quyidagi bo‘limlar bor:
1 – texnologik jarayon va o‘tishlarning nomlari;
2 – ishlov berishning eskizi,
3 – foydalaniladigan asboblar;
4 – qo‘llanadigan moslamalar.
Texnologik xaritalarni tuzish va ulardan foydalanish sizlarning ijodiy faolligingizni oshiradi, texnik tafakkuringizni rivojlantiradi va mustaqil ishlarni o‘rganishingizda yordam beradi. Bundan tashqari, sizlar texnologik xaritalarni tuzishda buyumning namunasiga qarab uning murakkab konstruksiyasini ishlab chiqish; buyum uchun zagotovka tanlash va uning o‘lchamlarini aniqlash; texnologik operatsiya va o‘tishlarni hamda ularni bajarish tartibini belgilash; asboblar, uskuna va moslamalarni tanlash kabi muhim ishlarni bilib olasiz. Tuzilgan texnologik xaritalar bo‘yicha rejalashtirilgan buyumning hamma detallarini yasashingiz va ularni yig‘ishni bajarishingiz mumkin.
Dizaynning tarixi insoniyatning tarixi bilan chambarchas bog’liq. Inson, qayerda bo’lmasin, o’z buyumlarini tashqi ko’rinishiga e’tibor bergan, va shu sababli dizaynni paydo bo’lishiga asos bo’lgan.Hozirgi tushuncha bo’yicha dizaynni shakllanishi uchun mahsus sharoitlar, talablar va ko’rsatmalar bo’lishi lozim. Loyiha madaniyatining ikki qismi - texnika va san’at, bir-biridan uzoqlashib, alohida ko’rib chiqilardi va bir biriga qarshi qo’yilardi. XX asrda ularni birlashtirishga harakat qilina boshlandi. Texnika va san’atni birlashuviga maxsus qo’mitalar tashkil etildi. 1849-yildan boshlab Londonda buyum dunyosini estetik muammolariga bag’ishlangan “Journal of Desjng and Manufactures” jurnali chiqadigan bo’ldi. Shu vaqtda iste’molga “indastrial art” degan tushuncha kirdi. Demak, dizayn jamiyatni estetik talablari va mashinada ishlab chiqarish chorrahasida tug’ilgan. Buyum muhitini shakllantirish sohasidagi badiiy sharoitning inqirozi, dizaynni paydo bo’lishiga sabab bo’ldi. Birinchi urinishlar shunday faoliyat sohasida o’rta asr romantic hunarmandchiligi an’analarini tiklash bo’lgan. Kelajak dizaynining ildizi dunyoni ratsional qayta ko’rish g’oyasi, muhitni ifoda etish, ob’ektni har tomonlama estetik ta’sir etishi bilan bog’liq bo’lgan. XIX asrni oxirida Yevropa mamlakatlarini modern badiiy uslubi qamrab olgan. U asosida fikrlash shakllarga asoslangan. Ayni modern odamlarda, rassomlarda ideal sifatida shaklni sezish dizaynni tadbiq etilishiga imkoniyat berdi.
Modernda bino elementlari konstruktiv va dekorativ turlarga bo’lindi. Barcha utilitar elementlari estetik ma’noli bo’lib yaratilardi. Kelajak dizayner ko’rsatmalari va muamolari nemis badiiy birlashmalari “Verkbund” (1907-y.) va “Bauxauz” namoyon qilishdi. “Verkbund”ga sanoat xodimlari, me’morlar, rassomlar va kommersantlar kirar edi. Ularning fikri bo’yicha sanoatda, ishlab chiqarishda iqtisodiy va estetik talablar o’zaro bog’lanmasa, xalqaro yutish mumkin emas. “Verkbund” asosiy vazifalarni aniqladi: mahsulotlarni ishlab chiqarishni hunarmandlikdan sanoat yo’llariga o’tkazish. “Verkbund”ni asoschisi G.Mutezius “estetik fundamentalizmning” prinsiplarini aniq ta’riflab berdi: buyumning shakli uning mohiyatidan, tuzilishidan, texnologiyasidan, nimaga mo’ljallanganidan kelib chiqadi. 1914-yilda firmaning badiiy direktori P. Bernesni birinchi dizayner deb hisoblansa bo’ladi. Uning amaliy faoliyati yangi faoliyat turi - dizaynni shakllanishida katta ahamiyatga ega. Bu firmaning faoliyati birinchi jahon urushi davri 1914-yilda to’xtadi.
Dizayn - bu zamonaviy sanoatda, ishlab chiqarishda yo’qolgan madaniy muvozanatni tiklash usulidir. Aynan shuning uchun go’zallikni funksional asoslangan buyumlar shaklida qidira boshlashdi. “Bauxauz” 1920-1950-y. Yevropa dizayn aksini namoyon etgan. 1937- yilda “Bauxauz” AQShga emigratsiya qilgan. Ular Yevropa dizaynning asoslarini amerikada o’zlashtirishgan. Bunga 930-yildagi Amerikadagi depressiya sabab bo’lgan, chunki mahsulotni sotish qiyin bo’ldi. Biznesmenlar rassomlarni ishga olib, mahsulotga estetik xususiyatni berishga intilishdi. Inqiroz paytida mahsulot ishlab chiqaruvchilar o’z buyumlarini dizayniga e’tibor beradigan bo’lishdi. Bunga yorqin misol, G.Ford “Djenenra motors” tomonidan raqobati va bozorni mashinalar bilan to’lganligi sababli “T” markali mashhur avtomobillarni o’rniga 18 million dollarni sarflab yangi kelishgan “A” modelini chiqaradigan bo’ldi. Aynan inqiroz paytida hozirgi dizayn konteksti tashkil etilgandi. U eng avvalo, kommerstiya dizaynida yoki “industrial san’atida” o’z ifodasini topgan. Har bir korxonada maxsus guruhlar tashkil etilgan, ular “staff-dizayn” - dizayn vazifalarini bajarishgan. Maxsus buyurtma bajaradigan mustaqil dizayn firmalari ham barpo etilgandi. Demak, dizayn uch ma’noli sohalarning, uch turli madaniy harakat chorrahasida barpo etilgan: san’at, ommaviy sanoat korxonalar va buyumlarga mujassamlangan ommaviy ong. Mustaqillika erishgandan so’ng xorijiy mamlakatlar bilan aloqalar kuchaygandi. Xorijdan kelgan mahsulotlar mahalliy mahsulotlarga raqobatdosh bo’lgani bois, buyumlar dizayniga e’tibor beriladigan bo’ldi. O’zbekiston mahsulotlarni dizayniga ham e’tibor beriladigan bo’ldi. Dizaynerlar uyushmasi tashkil etildi va bu uyushma xalqaro dizaynerlar uyushmasiga kiritildi. 2005-yildan boshlab, “Art week” qoshida Toshkentda har yili “Style Uz” va “Bolajonlar shirintoylar” moda festivallari o’tkaziladi. U yerda, milliy liboslar an’analariga tayanib, milliy (xonatlas, adras, shoyi, beqasam) va zamonaviy gazlamalaridan zamonaviy va milliy liboslar namoyish etiladi. Zamonaviy insonni estetik ehtiyojlariga “yangi shakl” javob bermaydigan bo’ldi; shaklni afzalligi endi uning tartibga solishni va jipslanganligida emas, balki shaxsni emostional boyitadigan siymoligidadir. “Yangi dizayn” “yaxshi shakl”dan ayni umumiy namuna sifatida voz kechadi, ammo bu “yaxshi” yoki “sof shakl” zamonaviy dizaynda ijodiy konsepsiyani asosi bo’la olmadi. 1990-yil dizaynda minimalizmning zafari buni isbotladi. Ammo minimalizm dizaynda yagona bo’lgan yo’nalish sifatida talqin qilinmagandi, balki kiyim dizaynida unga qarama-qarshi dekonstruktivizm va tarixiylik bilan do’stona birga mavjud bo’lgan.
Dizaynning tarixi insoniyatning tarixi bilan chambarchas bog’lik. Inson, qayerda bo’lmasin, o’z buyumlarini tashqi ko’rinishiga e’tibor bergan, va shu sababli dizaynni paydo bo’lishiga asos bo’lgan
Mahsulotning tashqi ko'rinishi va uning ma'nosi
Dastlabki loyihalash bosqichida mahsulotning asosiy dizayni ishlab chiqiladi, umumiy chizmalar tuziladi va foydalaniladigan asbob-uskunalardan foydalanish imkoniyatlari o'rganiladi. Dastlabki loyiha iste'molchi bilan kelishilgan holda amalga oshiriladi. Mahsulotning konfiguratsiyasi uning maqsadi, ish sharoitlari, tanlangan materialning xususiyatlari, ishlab chiqarish usuli va boshqa omillarni hisobga olgan holda aniqlanadi. Iste'mol tovarlari dizaynini ishlab chiqishda shakllarning ixchamligi va mutanosibligi, tashqi dizayn va rang sxemasining estetik talablari katta ahamiyatga ega.
Moddiy-texnik ta'minotda savdo tashkilotlarining ahamiyati ortib bormoqda, ular ishlab chiqarish rejalarini shakllantirishga tobora ko'proq ta'sir ko'rsatmoqda. Kimyo sanoatida kimyoviy reagentlar, plastmassa buyumlari, kimyoviy tolalar, kimyo-fotograf, lak-bo'yoq, maishiy kimyo va boshqalar sanoat korxonalari savdo tashkilotlari bilan tuzilgan shartnomalar asosida ishlamoqda.Mahsulot vositalarining ulgurji savdosi tobora kuchayib bormoqda. katta. Savdo tashkilotlari bilan aloqalar mahsulot assortimentini yangilash, sifatini yaxshilash, pardozlash, tashqi ko'rinishini yaxshilash va boshqalarni, shuningdek, tovarlarning birinchi tajriba partiyalariga yuqori narxlarni belgilash va ularning sifati va iste'mol xususiyatlariga qarab chegirmalarni rag'batlantirishni o'z ichiga oladi.
O'lchovli masshtab bilan nuqta chizish usuli Beshta mahsulotning namunasini o'lchash natijasi rasmda ko'rsatilgan. 14. Grafikda beshta nuqta keyingi namunaning raqami bilan bir ustunda joylashgan. Median deb ataladigan o'rta nuqta xoch bilan belgilangan. B] va B2 chiziqlari namuna parametrlarining ekstremal qiymatlari uchun tashqi chegaralarni, A va A2 chiziqlari medianalar uchun ichki chegaralarni ifodalaydi. Agar asbob eskirganda nuqtalar yuqoriga qarab harakatlansa, sozlash o'lchami A2 chizig'i bo'lishi kerak, agar pastga qarab bo'lsa, sozlash o'lchami A chizig'i bo'lishi kerak.
Masalan, American Time korporatsiyasi Qo'shma Shtatlardagi qo'l soatlari bozorini o'rganar ekan, mijozlar tomonidan qo'yilgan talablar turiga qarab uchta segmentni aniqladi. Birinchi segment (bozorning 23%) arzon soatlar sotib olmoqchi bo'lgan va ularning sifati va tashqi ko'rinishiga ahamiyat bermaydigan odamlardan iborat edi. Ikkinchi segmentdagi iste'molchilar (46%) yuqori sifatli, yanada oqlangan va qimmat soatlarni tanlaydi. Uchinchi segment (31%) soatlarni sovg'a sifatida sotib oladigan va ayniqsa ularning tashqi ko'rinishiga qiziqadigan odamlardan iborat. Bunday tadqiqot ma'lumotlari shuni ko'rsatdiki, soat sanoati asosan uchinchi segment uchun mahsulotlar ishlab chiqargan. American Time Corporation dastlabki ikki segment uchun takomillashtirilgan mahsulotlar ishlab chiqarishni keskin oshirdi. U yangi savdo kanallaridan foydalangan (soatlar univermaglarda, dorixonalarda va bozor savdosining boshqa qismlarida sotila boshlandi). Natijada kompaniya qo‘l soatlari ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda birinchi o‘rinni egalladi.
Korxonaning raqobatbardoshlik darajasini baholash usullari qiyosiy ustunliklar, ishlab chiqarish omillari, kompaniyaning bozordagi pozitsiyalari, mahsulot sifati, matritsa usuli nuqtai nazaridan juda xilma-xildir. Biznesni rejalashtirish amaliyotida korxonaning raqobatbardoshlik darajasini baholash, birinchi navbatda, bir qator omillarga asoslangan korxona va uning eng kuchli raqobatchilari faoliyatini qiyosiy tavsiflash asosida amalga oshiriladi. Bu erda hal qiluvchi rolni omillarni tanlash va baholash o'ynaydi. G'arbiy iste'mol bozorida ular mahsulot sifati ko'proq yoki kamroq darajada bir xil darajada ekanligiga e'tibor berishadi, shuning uchun iste'molchilarning istaklarini qondirishning boshqa jihatlari alohida ahamiyatga ega: tashqi dizayn, foydalanish qulayligi, brendning tan olinishi, obro'si. ishlab chiqaruvchi, kafolat muddati, ehtiyot qismlarni uzluksiz etkazib berish, tez va arzon ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatish. Shu bilan birga, reklama faoliyatini, savdoni tashkil qilishni va hokazolarni tavsiflovchi ko'rsatkichlar qo'llaniladi
60-yillarning boshidan tarmoq ichidagi birja jadal rivojlandi. Mamlakatning jahon savdosida ishtirok etishining asosiy shakli tashqi bozorlarda sotish va (yangilik) ishlab chiqarilgan mahsulotlarni import qilishdir. 1970 yilda tovar eksportida tayyor mahsulot va yarim tayyor mahsulotlarning ulushi 84% ni tashkil etdi. Shimoliy dengiz nefti eksportining o'sishi tufayli bu ulush 70-yillar va 80-yillarning boshlarida kamaydi, ammo 1999 yilga kelib u 86% ga etdi. Xuddi shu yili mashina va transport vositalari eksportning 48 foizini tashkil etdi. Aerokosmik, kimyo va elektronika sanoati mahsulotlarining ahamiyati ortib bormoqda, shu bilan birga to'qimachilik mahsulotlari ulushi kamaymoqda. Britaniya elektron hisoblash texnikasining xalqaro aylanmada ishtiroki juda yuqori, sanoat mahsulotlarining qariyb 90% xorijga eksport qilinadi. Kimyo sanoati mahsulotlarining 70% dan ortigʻi, asbobsozlik mahsulotlarining yarmidan koʻpi eksport qilinadi. Umumiy texnikaning eksportga yoʻnaltirilgan sohalari qatoriga traktorsozlik, toʻqimachilik va togʻ-kon texnikasi ishlab chiqarish kiradi. Buyuk Britaniya dunyodagi yetakchi qurol eksportchilaridan biri hisoblanadi.
Ko'plab amaliy misollardan ko'rinib turibdiki, izolyatsiyalash narxi qisqa vaqt ichida o'zini oqlaydi va izolyatsiya materiallaridan mahsulotlarni ishlab chiqarish zavodda yoki ixtisoslashgan korxonalar tomonidan tayyor holda amalga oshirilishi mumkin. Aniqlanishicha, pechlarning tashqi yuzalarini izolyatsiyalash darajasi va sifatiga qarab, yoqilg'i sarfi 8% dan ko'proq kamayadi va o'choq unumdorligi taxminan 13% ga oshadi. Issiqlik jarayonini boshqarishni avtomatlashtirish issiqlikni tejash va bir vaqtning o'zida birliklarning ish unumdorligini oshirishda katta ahamiyatga ega. Metallurgiya zavodlari amaliyoti bu pozitsiyani to'liq tasdiqlaydi.
Qiyoslanuvchi MAXSULLAR - korxona tomonidan ma'lum bir yilda ishlab chiqarilgan, o'tgan yilda ommaviy va seriyali ishlab chiqarish tartibida ishlab chiqarilgan bir xil turdagi mahsulotlar. Bundan tashqari, S. buyumlariga oʻtgan yili kichik yoki alohida ishlab chiqarish koʻrinishida ishlab chiqarilgan, bir nusxada (turbinalar, yirik mashinalar va mashinalar) boʻlsa-da, oʻtgan yili ishlab chiqarish davri uzoq boʻlgan mahsulotlar kiradi. korxona tomonidan yarim tayyor mahsulot ko'rinishida iste'mol qilinadi va joriy yilda ma'lum bir yilda ishlab chiqarilgan mahsulotlar, agar ularning konstruktsiyasi, texnik va ekspluatatsion ma'lumotlari, tashqi pardozlash, ishlab chiqarish texnologiyasi o'zgartirilgan bo'lsa, boshqa korxonalarga sotiladi. konfiguratsiya o'tgan yilgi qismlarga yoki kompozitsiyaga nisbatan olingan.
|
| |
