O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI
«MASHINASOZLIK TEXNOLOGIYASI» fakulteti
“TEXNOLOGIK MASHINALAR VA JIHOZLARI”
Kafedrasi
SIRTQI TA’LIM
61 -20 GURUX TALABASI
SHERMATOV 1KBOLJON NING
“PAYVAND BIRIKMALARNI TURLARI.
KUCHLANISHLAR VA DEFORMASTIYLAR
“fanidan tayorlagan
MUSTAQIL ISHI
Ta’lim soxasi: 320 000– Ishlab chiqarish va ishlov berish sohalari
Ta’lim yo’nalishi: 5320200–Texnologik mashinalar va jihozlar
(mashinasozlik va metalga ishlov berish)
Andijon-2023 y.
Mavzu: Payvand balkani balandligini aniqlash
Reja
1. Payvand balkalar haqida ma’lumot
2. Qo‘shtavrli balkalarni tayyorlash texnologiyasi
3.Xulosa
4. Foydalanilgan adabiyotlar
1.Payvand balkalar haqida ma’lumot
Balka konstruksiyalar qurilishda bino va ko‘priklarning fermalarini, tayanchlar, elektr tokini uzatish liniyalari, issiqlik va gidroelektr stansiyalari va boshqa inshootlarning konstruksiyalarini tayyorlashda, shuningdek ko‘tarish kranlari, vagonlar, teplovozlar, avtomobillar, qishloq xo‘jalik mashinalari, poydevor romlari va boshqa buyumlar tayyorlashda, mashinasozlikda qo‘llaniladi.
Qo‘shtavrli balkalarni tayyorlash texnologiyasi
Devorlarining kesimi yaxlit balkalar list metaldan tayyorlanadi. Qo‘shtavr va qutisimon kesimdagi balkalar ham ishlatiladi. Keyingi vaqtlarda egilgan list elementlardan iborat qutisimon payvand balkalar keng qo‘llanila boshlandi.Yakkalab va kichik seriyalab ishlab chiqarish sharoitlarida balkalar reja bo‘yicha dastaki va yarim avtomatik payvandlab yig‘iladi. Ko‘plab va yirik seriyalar ishlab chiqarishda buyum konduktorlarda yig‘iladi va maxsus qurilmalarga o‘rnatib flus ostida hamda karbonat angidrid gazida dumalatgich (kantovatel) dan foydalanib, avtomatik payvandlanadi.6.1,a-rasmda metal listdan yasalgan qo‘shtavr balkalarning uchma-uch tutashgan joylarini payvandlash usullari ko‘rsatilgan. Uchma-uch joyi balkaning eng ko‘p yuk tushadigan qismida bo‘lganidagina qo‘shimcha qoplamlardan foydalaniladi.
Sidirg‘a devorli payvand balkalar va ustunlar, avvalo, bikrlik qobirg‘asisiz yig‘iladi. 6.1,b-rasmda 1, 2, 3 va 4 raqamlari bilan balka choklarini payvandlash tartibi ko‘rsatilgan. I, II, III va IV holatlardan o‘tishda balka dumalatgich bilan 90° ga buriladi. Galdagi har qaysi chok avvalgisiga teskari yo‘nalishda payvandlanadi. Bikrlik qobirg‘alari yoy yordamida dastaki yoki yarim avtomatik usulda ikkita payvandchi bir yo‘la ikkala tomondan balkaning o‘rtasidan chetlari tomon payvandlaydi.Balkalarni montaj qilishda birinchi navbatda uchma-uch joylarini, shundan keyingina valikli choklarni payvandlash kerak. Prokat qilingan balkalarning montajda uchma-uch ulanadigan joylarini payvandlash tartibi 6.1,a-rasmda ko‘rsatilgan. Avvalo vertikal chok (1), so‘ngra chok (2) va (3) lar payvandlanadi.
List chok (2) va (3) lari bir vertikal tekislikda (6.1,b-rasm) yoki bir-biriga nisbatan surilgan (6.1,b -rasm) bo‘lishi mumkin. Dastlab vertikal devor choki (1), so‘ngra list chok (2) va (3) lari payvandlanadi. Bo‘ylama choklar odatda balka uchlariga 400-500 mmetkazilmaydi va montaj joyida choklar (4)bilan tugallanadi. Bu choklar oxirgi navbatda payvandlanadi.
1.1-rasm. Qo‘shtavrli balkalarni tutashtirish turlari
Qurilish amaliyotida ustunlar, kolonnalar, tayanchlar va shunga o‘xshash boshqa konstruksiyalarni tayyorlash uchun asosiy elementlar tariqasida ba’zan trubalardan foydalaniladi. Diametri 300 mm gacha bo‘lgan trubalarni tutashtirishda chok hamda butun konstruksiyaning mustahkamligini oshiradigan qo‘shimcha detallar ishlatiladi (6.1-rasm). Qoldiriladigan taglik halqada uchma-uch biriktirilgan choklar puxta bo‘ladi (6.1,a-rasm), Bunday biriktirishda tirqish bir xilda bo‘lishi hamda chetlar va taglik halqa to‘la payvandlanishi uchun qirralarini to‘mtoqlash lozim. Toresiga list qistirma qo‘yib uchma-uch tutashtiriladigan choklar tavsiya etiladi (6.1,b,d-rasm). Trubalar tores listga burchak chok yordamida payvandlanadi (6.1,d-rasm), mas‘uliyatliroq uzellarda esa truba devori butun qalinligi baravari eritib payvandlanadi (6.1,b-rasm). Bunda chok ancha puxta chiqadi. Montajda, ya‘ni truba uchlarini bir-biriga aniq to‘g‘rilash qiyin bo‘lgan sharoitlarda payvandlashda muftalar (6.1,e-rasm) ishlatiladi. Shakldor kesikli muftalardan (6.1,f-rasm) diametri 250 mm dan ortiq trubalarni payvandlashdagina foydalaniladi. Polosalar (6.1,g-rasm) hamda burchakliklar (6.1-rasm) vositasida biriktirishda mustahkamligi kamayishi tufayli bu usul tavsiya etilmaydi.
2. Qo‘shtavrli balkalarni tutashtirish.
Poyas va stenka payvand choklarini bajarish ketma-ketligini tayinlashda quyidagilarni hisobga olish kerak. Ikki balkani bir-biriga tutashtirishda birinchi navbatda poyaslarni uchma-uch choklari bajarilsa,stenkalarni uchma-uch choklarini bajarish qattiq mahkamlanish sharoitida amalga oshirishga to‘g‘ri keladi, bu esa payvand choklarda darzlar hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Agar birinchi navbatda stenka choklari uchma-uch payvandlansa, keyin payvandlanadigan poyas choklarida katta miqdorda cho‘zilgan qoldiq kuchlanishlar hosil bo‘ladi, bu esa balka egilishga ishlaganda toliqish mustahkamligini pasaytiradi. Payvandlash sharoitlarini yaxshilash maqsadida L uzunlikdagi poyasni stenka bilan choklari payvandlanmay qoldirilib, avval stenka uchma-uch choklari bajarilgandan so‘ng tugatib qo‘yiladi. Oxirgi navbatda payvandlangan chokni ko‘ndalang cho‘kishi L uzunlikdagi elementga ta’sir etib, qoldiq kuchlanishlar qiymati qattiq mahkamlanishga qaraganda kam bo‘ladi. Ammo birinchi navbatda payvandlanadigan elementlarda erkin L qismni paydo bo‘lishi bu elementlarda siqilish kuchlanishi ta’sirida turg‘unlikni yo‘qolishiga olib keladi. Ko‘rsatib o‘tilganlarni hisobga olib har bir holatda payvandlash texnologiyasi har xil bo‘lishi mumkin.6.4,c-rasmda ko‘rsatilgan tutashtirish turi texnologiya bo‘yicha dastaki payvandlash ko‘zda tutilmaganda qo‘llaniladi. Rasmda 1-6 raqamlar bilan choklarni bajarish tartibi ko‘rsatilgan.
Profil elementlarni to‘liq eritib uchma-uch birikma bilan yoyli payvandlash payvandchidan yuqori malaka va nazoratni talab etadi. Statik yuklanishda ishlaydigan konstruksiyalarni tayyorlashda balkalarni tutashtirish uchun burchak choklar yordamida ustqo‘ymalardan foydalaniladi. Bunday birikmalar texnologik jihatdan oson bo‘lishi bilan birga, ortiqcha metall sarfini keltirib chiqaradi. Vibrasion yuklanishlarda ishlaydigan konstruksiyalarda esa bunday birikmalarni qo‘llash to‘g‘ri kelmaydi.
Xulosa
Xulosa qilib attganda balka konstruksiyalar qurilishda bino va ko‘priklarning fermalarini, tayanchlar, elektr tokini uzatish liniyalari, issiqlik va gidroelektr stansiyalari va boshqa inshootlarning konstruksiyalarini tayyorlashda, shuningdek ko‘tarish kranlari, vagonlar, teplovozlar, avtomobillar, qishloq xo‘jalik mashinalari, poydevor romlari va boshqa buyumlar tayyorlashda, mashinasozlikda qo‘llaniladi.
Poyas va stenka payvand choklarini bajarish ketma-ketligini tayinlashda quyidagilarni hisobga olish kerak. Ikki balkani bir-biriga tutashtirishda birinchi navbatda poyaslarni uchma-uch choklari bajarilsa,stenkalarni uchma-uch choklarini bajarish qattiq mahkamlanish sharoitida amalga oshirishga to‘g‘ri keladi, bu esa payvand choklarda darzlar hosil bo‘lishiga sabab bo‘lar ekan.
|
