Kiberjinoyatchilik, kiberqonunlar va kiberetika

15 
Kiberjinoyat amalga oshirilganida quyidagilar asosiy maqsad 
sifatida qaraladi: 
− mablag‘, qimmatli qog‘ozlar, kredit, moddiy boyliklar, tovarlar, 
xizmatlar, imtiyozlar, ko‘chmas mulk, yoqilg‘i xomashyosi, energiya 
manbalari va strategik xomashyolarni noqonuniy o‘zlashtirish; 
− soliq va boshqa yig‘imlarni to‘lashdan bosh tortish; 
− jinoiy daromadlarni qonunlashtirish; 
− qalbaki hujjatlar, shtamplar, muhrlar, blankalar, shaxsiy yutuq 
chiptalarini qalbakilashtirish; 
− shaxsiy yoki siyosiy maqsadlarda maxfiy ma’lumotlarni olish; 
− ma’muriyatning yoki ishdagi hamkasblarning g‘arazli 
munosabatlari uchun qasos olish; 
− shaxsiy yoki siyosiy maqsadlar uchun mamlakat pul tizimini 
buzish; 
− mamlakatdagi vaziyatni, hududiy ma’muriy tuzilishni 
beqarorlashtirish; 
− talonchilik, raqibni yo‘q qilish yoki siyosiy maqsadlar uchun 
muassasa, korxona yoki tizim ish tartibini buzish;
− shaxsiy intelektual qobiliyatini yoki ustunligini namoyish qilish. 
− Kiberjinoyat turlarini qat’iy tasniflashning imkoni yo‘q. Quyida 
kriminologiya sohasiga nisbatan kiberjinoyatlarning turlari keltirilgan: 
− iqtisodiy kompyuter jinoyatchiligi; 
− inson va fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari va 
erkinliklariga qarshi qaratilgan kompyuter jinoyatchiligi; 
− jamoat va davlat xavfsizligiga qarshi kompyuter jinoyatchiligi. 
Iqtisodiy kompyuter jinoyatchiligi amalda ko‘p uchraydi. Ular 
jinoyatchilarga millionlab AQSh dollari miqdoridagi noqonuniy 
daromadlar keltiradi. Ular orasida keng tarqalgani firibgarlik, asosan, 
bank hisob raqamlari va bank kartalari orqali amalga oshiriladi. Xalqaro 
amaliyotda plastik kartalar bilan sodir etilgan jinoyatlar yo‘qolgan yoki 
o‘g‘irlangan kartalar, soxta to‘lov kartalarini yaratish yoki ulardan 
foydalanish, karta taqdim etmasdan bank hisob varag‘i ma’lumotlarini 
olish va noqonuniy foydalanish, shuningdek, karta egasi tomonidan 
sodir etilgan jinoyatlar bilan bog‘liq. 
Kiberjinoyatlarning yana bir turi inson va fuqorolarning 
huquqlariga va erkinliklariga qaratilgan jinoyatlar - “kompyuter 
qaroqchiligi”dir. Ushbu jinoyatlar dasturiy ta’minotni noqonuniy 
nusxalash, ishlatish va tarqatishda namoyon bo‘ladi. Bu dasturiy 

16 
ta’minot va ma’lumotlar bazasini yaratish bilan bog‘liq huquqiy 
munosabatlarga (mualliflik huquqiga) jiddiy zarar yetkazadi. Bundan 
tashqari, dasturiy ta’minot kompaniyalariga katta moliyaviy 
yo‘qotishlarni olib keladi. 
“Maykrosoft Armaniston” kompaniyasining direktori Grigor 
Barsegyanning ta’kidlashicha, “kompyuter qaroqchiligi”ning ishlab 
chiqaruvchilarga yetkazgan zarari yiliga 66 milliard dollarni tashkil 
etgan. Uning so‘zlariga ko‘ra Armanistonlik iste’molchilar, o‘zlarining 
moliyaviy resurslarini tejash maqsadida, viruslarni yuqtirish xavfi yuqori 
bo‘lgan dasturlardan ongli ravishda foydalanganlar. 
Kompyuter jinoyatchiligining oxirgi turi - jamoat yoki davlat 
xavfsizligiga qarshi kompyuter jinoyatchiligi, ularga davlat yoki jamoat 
xavfsizligiga qaratilgan xavfli xatti - harakatlar taalluqli. Ular ko‘pincha 
ma’lumot uzatish qoidalarining, mamlakat mudofaa tizimining yoki 
uning tarkibiy qismlarining buzilishi bilan bog‘liq.

Download 3,33 Mb.