Η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης ως υπέρβαση του ανορθολογισμού

Τα σύνορα, ως συμβολικά και υλικά διαχωριστικά όρια, έπρεπε να σχετικοποιηθούν, να καταργηθούν, να ξεπεραστούν. Μόνο η σταδιακή συγκρότηση της κοινωνίας των Ευρωπαίων πολιτών θα επέτρεπε την υπέρβαση της εθνοκεντρικής λογικής, την υπέρβαση των ενδοευρωπαϊκών συνόρων που συγκροτούσαν και αναπαρήγαγαν τον συγκρουσιακό χαρακτήρα της απολυτοποίησης του διαχωριστικού ορίου. Η πολιτική υπέρβαση των συνόρων/ορίων αποτέλεσε την προοπτική υπέρβασης του κατακερματισμού της ευρωπαϊκής κοινωνίας και τελικά την προοπτική ανάδειξης της (νεωτερικής) έννοιας του πολιτικού ως του πραγματοποιήσιμου αντιθέτου της καρλσμιτιανής έκπτωσής του.

Η πολιτική οικοδόμηση της ενωμένης Ευρώπης στο πλαίσιο της διεθνούς (δυτικής) οικονομικής σταθερότητας που εξασφάλισε η συμφωνία του Bretton Woods, η οποία και επέτρεψε την θεσμική κατοχύρωση του κοινωνικού κράτους σε εθνικό επίπεδο ως συνέπεια της εμπειρίας της κρίσης του 1929, της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του ’30 και κυρίως της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής κρίσης, η οποία είχε οδηγήσει, στο πλαίσιο της εθνοκεντρικής /ρατσιστικής/ ιμπεριαλιστικής λογικής, στον λεγόμενο νέο τριακονταετή πόλεμο στην Ευρώπη (1914-1945)¹⁵, υπήρξε η μεγαλύτερη πολιτική και πολιτισμική επιτυχία του εγχειρήματος της νεωτερικότητας στην γηραιά ήπειρο. Τα ενδοευρωπαϊκά σύνορα σχετικοποιούνται, ενώ σταδιακά υλοποιείται η ώσμωση των εθνικών και του κοινοτικού Δικαίου σε μια ευρωπαϊκή έννομη τάξη.

Η τιθάσευση της βίας της αγοράς από το κοινωνικό κράτος (η κοινωνική οικονομία της αγοράς) σχετικοποιεί την κοινωνική ανισότητα και εντείνει την κοινωνική κινητικότητα, ως καθοριστικό στοιχείο του εκδημοκρατισμού των ευρωπαϊκών κοινωνιών και της σχετικοποίησης των στεγανών της κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Η πολιτισμική επανάσταση των δικαιωμάτων και ελευθεριών, που δρομολογείται από το κίνημα του 1968, θέτει τις ουσιαστικές βάσεις της ισότητας των φύλων, αλλά και της απελευθέρωσης της έννοιας του ανθρώπου από τα σύνορα/όρια που είχε κατασκευάσει η ρατσιστική ιεράρχηση της αξίας της ζωής. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και ενδεικτική διαπίστωση, ότι η ευρεία κοινωνική αποδοχή της ρατσιστικής ιεράρχησης της αξίας του ανθρώπου είχε ουσιαστικά αποσιωπηθεί, με διάφορους τρόπους μετάθεσης ή αγνόησης ευθυνών, κατά τις δύο μεταπολεμικές δεκαετίες. Δεκαετίες που χαρακτηρίζονται από την απώθηση του ναζιστικού παρελθόντος (Γερμανία, Αυστρία) και των μορφών συνεργασίας με τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής¹⁶.

Η πολιτική έννοια του έθνους επιβάλει και πάλι τα αξιακά της περιεχόμενα και υπό την προοπτική υπέρβασης της εθνοκεντρικής λογικής απελευθερώνει την κοινωνία από τους ιστορικά αναγκαίους όρους-εθνικής- συγκρότησής της. Η ευρωπαϊκή μεταεθνική κοινωνία, ως προοπτική, διεκδικεί την ιστορική της καταξίωση και εμφανίζεται ως το επιτυχημένο οργανωτικό- θεσμικό παράδειγμα, στο πλαίσιο της παγκόσμιας κοινωνίας που διαγράφεται προοπτικά. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση αναδεικνύεται ουσιαστικά ως υπερεθνική μορφή υλοποίησης της οικουμενικής απαίτησης ισχύος των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών.

Η κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος και το τέλος του ψυχρού πολέμου ήταν η τελευταία πράξη του δράματος του ολοκληρωτισμού στην Ευρώπη του 20^ου αιώνα. Το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης έθεσε όμως τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης μπροστά σε νέες προκλήσεις.