Zardo'z quyidagi tartibda ishlaydi. Tikiladigan har bir
buyum uchun alohida andoza tayyorlanadi va bichiladi. Axta va
Xoka yordamida kartonga naqshi tushiriladi. Axta, ulgi, nusha -
naqsh yoki rasmni qog'ozga chizib, chiziq yo'llarigina
bilan
teshilib, tayyorlangan andoza. Naqsh gullarini tuya bo'yin qaychi
yordamida kesib olinadi. Bunday ishni gulbur bajaradi. Hozirda
kartondan foydalaniladi.
Zardo 'zlikda zar kashta
tikish usullari.
Zardo'zlikda
o'ttiz xil klassik tikish usullari mavjud. Bu usullar o'ziga xos
tomonlarining nomlari bilan bir-biridan farq qiladi. 1. Zardo'ziy
zamindo'ziy - tagini yoppasiga zar bilan tikish. 2. Zardo 'ziy
guldo'ziy -bunda tikilayotgan naqshning tagi ochiq qolib, faqat
gul naqshlarining o'zi
zar bilan tikiladi, biroz bo'rtma naqshgul
hosil bo'ladi.
Guldo'zi usulida karton gullar yuzasi to'rt qavat qilib
o'ralgan zar ip bir tekisda, hamda zar ip matodan o'tmaganligi
sababli karton tomoni oddiy iplar bilan tikib chiqiladi. 3.
Zardo'ziy birishimdo'ziy -goh ipak ipda,
goh zar ipda aralash
tikiladi. 4. Zardo'ziy pulakchado'ziy-pulakcha deb ataladigan
piston qadab zardo'zlik tikish.
Zamindo'zlikning ikki asosiy usuli ma'lum: a) To'g'ridan -
to'g'ri matoga tikish, b) Siddiy deb ataluvchi to'shmaga tikish.
Siddiy jaydari ipakdan tayyorlanadi. Birinchi navbatda ip 4 yoki
5 qavat qilib, keyin ikki qavat qilib eshiladi. Shu hosil bo'lgan
ingichka shn um i zardo'zlikda siddiy deb yuritiladi.
72-rasm . G uldo'ziy-zam indo'ziy aralash usuli
176
Tikilish joyining yuzasi,
katta-kichikligiga qarab, o'lchamga
moslab siddilar sariq bo'z ustiga 8, 20, 24 qator qilib tortiladi.
Zamindo'zi ayollar pesh-matlarida, to'nlarda, har xil zardo'z
buyumlarda va zardo'zi do'ppilarining jiyaglarida ishlatiladi.
Qalin matodan zar ipning o'tishi qiyin, o'tgan taqdirda ham
uzoqqa chidamagan, titilib ketgan. Shuning uchun zar ip pilta,
ya'ni tushama yo'llariga ko'ndalang
tarzda qator qilib yotqizib
chiqilgan, ustidan ipak yoki paxta ip yordamida ilib-ilib tikiladi.
Ular baxyalar orasiga joylashganidan chatilgan ilgaklarning
turlicha joylashuvi o'ziga xos kashtani yuzaga keltiradi.
Zardo'zlik naqshlari va ularning tuzilishlari. Zardo'zlik
san'atida o'simliksimon, geometrik naqshlar, gulli giruh, ramziy
va boshqa turlardagi naqshlar qo’llanilladi.
Naqshlar buyumga
qanday joyning bezatilishiga qarab o'ziga xos turli-tuman
uslubda bajarilish texnologiyasiga va mazmuniga ega bo'ladi.
Naqsh - arabcha tasvir, gul degan ma'noni bildiradi. U
elementlari ma'lum tartibda takrorlanadigan qush, hayvon,
o'simliklar, geometrik shakllar va boshqalarning ma'lum tartibda
takrorlanishidan hosil qilingan bezak.
Zardo'zlikda
chok
yordamida turli ko'rinishdagi barg, band, daraxt, buta, g’uncha
va boshqa narsalarni naqqosh tomonidan
stillashtirib olingan
shaklini ma'lum qonuniyatlar asosida takrorlanishidari hosil
qilingan. Meva shakllaridan tuzilgan naqshlarda marvarid,
turunj, anor, olcha, uzumlarni ko'ramiz. Zardo'zlikda gullar
turidagi naqshlar uchun barg atamasi nomi bo'lib qolgan.
Masalan: To'rt yaproqli gul, olti yaproqli gul,
sakkiz yaproqli gul,
lola gul va hokazolar. Yaprog'i sakkiztadan ortiq bo'lgan gullarni
guli sabdarg-yuz yaproqli gul.
