1-Jadval
№
N aqshning
nomi
Ram ziy m a'nosi
Rasmi
1
Tum or
Oilani yomon ko'zlardan asrash
1
2
Pichoq
Oilani yom on qora kuchlardan
asrash
1
3
Gul
g'unchasi
Yangi oila qurish orzusi
*
ж ■
я *
(г ii ' v
184
4
Qushlar
Tinch va osuda hayot
5
Anor
Rizq-ro'zi
va
kelajak
avlod
ramzi
6
Doyra
quyosh va iliqlik ramzi
Щ
Щ
i
7
Bodom
Serfarzandlik ramzi
8
Qalampir
Yomon ko'zlardan asrash
%
и
78-R asm .M illiy naqshlar
185
79-Rasm . M illiy so'zanalardagi naqshlar
Hozirgi bosqichni jiddiy vazifalaridan biri - mamlakat
ko'lam ida milliy dizaynni tashkil etish, chunki milliy o'xshashlik
imidji hozir xalqaro bozorda dizaynni muvaffaqiyatiga erishish
garovidir.
186
80- Rasm . M illiy naqsh ornam entini hosil qilish bosqichlari
Milliy naqsh ornamentini klassifikasiyasi quyidagi jadvalda
keltirilgan.
M illiy naqsh orn am entini klassifikasiyasi
2-Jadval
P.01
P.02
P.03
P.04
P.05
Bodom
(mindal')
Qo'shbodom
Qo'shbodomi
xazonok
Bodomi
na'lnok
bodomi
xazonok
||||
w
P.06
P.07
P.08
P.09
P.10
qo'shbodom -2
qo'shbodom
-3
qo'shbodom
xazonok-2
bodomi
xazonok-2
bodom -2
f
Jtfe
1
P .l l
P.12
P.13
P .14
P .15
bodom -3
bodom -4
anor-gul
turunj
turunji
xazonak
1
Р.16
P.17
P.18
P .19
P.20
turunji
nalnok
anor-gul 2
anor-gul 3
turunj-2
turunji
xazonok
■ifplt' % Шjllilfe
P.21
P.22
P.23
P.24
P.25
turunji
Tojigul
xazonok-2
ka'bagul
ka'bagul-2
ka'bagul-3
A
A rff
v
V
-
,
P.26
P.27
P.28
P.29
P.30
tojigul-2
ka'bagul-54
ka'bagul-5
tojigul-3
tojigul-4
•
Ж
49
Ж
P.31
P.32
P.33
P .34
P.35
madoxil
chor madoxili
durun-
badurun
madoxil -2
m adoxil -3
madoxili
durun-
badurun
A
w # ,1§5 Щ4Ш
<
P.36
P.37
P.38
P.39
P.40
m adoxil -4
chor madoxili
durun-
badurun -2
madoxil-2
m adoxil -5
madoxil -6
ф
»
188
P.41
P.42
P.43
P.44
P.45
chor
chor madoxil
bargi
majnunbed
bargi shulluki
madoxili
majnunbed
durun-
badurun -3
f
j
i
Ш
A
f
t
P.46
P.47
P.48
P.49
P.50
bargi
shulluki
bargi
majnunbed
bargi
majnunbed -2
bargi
majnunbed -3
shulluk
Ч-'ТС'Г"
•
,'•
•
•
■$
jj
•
1 Ш
^
2
^
N azorat savollari
1. Rangning tabiatdagi o'rni haqida aytib bering? Rangning
inson faoliyatiga bo’lgan emotsional ta’siri nimalardan iborat?
2. Iliq va sovuq ranglarning o'ziga xos xususiyatlarini
izohlang? Rang estetikasining butun ijodiy jarayon bilan organiq
ravishda bog'liqligini tushuntiring?
3. Rang tushunchasini izohlang? Axromatik va xromatik
ranglarga qanaqa ranglar kiradi?
4. Kontrast ranglarning uyg'unlashgan birikmasini hosil qilish
uchun rang qanday tanlanadi? Kostyum kompozistiyasida
nisbatlar turlarini ayting?
5. Kontrast, nyuans, o'xshashlik tushunchalarini izohlang?
Xromatik va axromatik ranglarga misollar keltiring?
6. Milliy naqsh ornamentini hosil qilish bosqichlarini
izohlang? Milliy naqsh ornamentini klassifikatsiyasini keltiring
va bu milliy naqsh omam entlaridan qayerlarda foydalanish
mumkin?
Jumiyatgu n u f keltiradigun inson q o ’lluri
bug ’langan holda ham yaxshilik qilu oladi.
16.
PRIM ERKA QILIB VA PRIM ERKASIZ
TIKILADIGAN KIYIM LARNI LOYIHALASH
XUSUSIYATLARI
Reja:
1.Kiyimlarni primerka qilish bosqichlari.
2. Primerka qilishdagi maxsus belgilar.
3. Primerka qilish prinstipi
Tayanch ib o ra la ri:
primerka, chok, buyurtma, kokrtka,
konstruksiya,chok, vitichka.
C ^Kiyim lar shaxsiy buyurtma bo'yicha tikilganda ham, ko'plab
ishlab chiqariladigan kiyimlarning namuna modelini loyihalash
vaqtida ham kiyim kiygizib ko'riladi, ya'ni primerka qilinadi.
Primerkalar soni va kiyimning primerka uchun qanchalik tayyor
ekanligi
uning
turiga,
materialning
xossasiga,
modelning
xususiyatlariga, mutaxassislarning malakasiga, shaxsiy buyurtma
bo'yicha kiyimni tikkanda esa— buyurtmachining bo'y-bastiga
ham bog'liq bo'ladi.
Shaxsiy buyurtma bo'yicha tikiladigan kiyimni primerka
qilayotganda konstrukdiyaga yoki kiyimga aniqlik kiritish uchun
quyidagi shartli belgilardan foydalaniladi.
Konstruksiyaga
Toraytirilsin
— shartli belgi vertikal chok
bo'ylab joylashadi. Detaining shu joyini qancha toraytirish kerak
bo'lsa, chok bilan belgining vertikal chizig'i oraligi shu miqdorga
teng
b n 'la d i.
81-rasm. Toraytirilgan
190
Kengaytirilsin
—
shartli belgi vertikal
chok bo'ylab
joylashadi. Detaining shu joyi qancha kengaytiriladigan bo'lsa,
belgining vertikal chizig'i bilan chok oraLIG'l shunga teng bo'ladi.
82-rasm. Kengaytirilgan
Q isqartirilsin
— shartli belgi gorizontal chizig'i (etak chizig'i,
koketka cheti va k.) bo'ylab joylashadi. Kiyim yoki detaining shu
joyini qancha (necha sm) qisqartirish kerak bo'lsa, belgi chizig'i
bilan qayirib bukish chizig'i oralig'i shunga teng bo'ladi.
Ssdrlnuo*
, f ' | _
83-rasm. Qisqartirilgan
U zaytirilsin
— shartli belgi gorizontal chiziq bo'ylab
joylashadi. Kiyim yoki detaining shu joyini necha santimetr
uzaytish kerak bo'lsa, qayirib bukish chizig'i bilan belgi chizig'i
oralig'i shunga teng bo'ladi.
191
84-rasm . U zaytirilgan
Surilsin — kiyimning qayerida bitta detal ikkinchisiga
nisbatan (masalan, yon chok sohasida va k.) surilishi kerak bo'lsa,
shartli belgi shu joyga qo'yiladi. Bir detal ikkinchi detalga nisbatan
yoki bir uzel boshqasiga nisbatan qancha surilishi kerak bo'lsa, ikki
gorizontal chiziq oralig'i shu miqdorga teng bo'ladi.
■ Yelka, yeng o'mizi, ko'krak sohasiga oraliq mato quyilsin
■ Detaining shu joyi tortib cho'zilsin.
■ Detaining shu joyidagi do'mboqlik dazmollab tekislansin.
K ostyum lar gruppasiga m ansub kiyim lar
— ko'ylak ustidan,
palto esa pidjak yoki sviter ustidan primerka qilinadi. Erkaklar va
o'g 'il bolalar kiyimlarida o'zgartirish belgilari gavda (kiyim)ning
chap tomoniga qo'yiladi. Detallar ko'k solib yoki tepchib ulanadi.
Bortlar astari mashnnada tikiladi.
Birinchi primerkada kiyimning orqasi, oldi, yengi, yoqasining
uzunliklari, kiyimning balansi va bichimi aniqlanadi; shuningdek,
detallarga hajmiy forma beradigan vitachkalarning ochiq holdagi
kengligi aniq belgilanadi, chunki uni keyinchalik to'g'rilash juda
qiyin.
Birinchi primerkaga tayyorlangan kiyimda bar, ko'krak, son
chiziqlari, balans tik chiziqlar, izmalarning vaziyati, yoki
qaytarmasining taxi, cho'ntaklar chizig'i aniq belgilanishi, kiyim
ning etagi qayirib, tepchib qo'yilishi, yyelka yostiqchalari (oraliq;
material) va mayda detallarning (chunonchi, cho'ntak qopqoqlari,
192
pat, belband va hokazolarning) qog'ozdan yasalgan maketlari
biriktirilishi lozim. Qishki kiyimda avra bilan astar oralig'iga
qo'yiladigan vatin tayyorlanadi.
Primerkadan oldin kiyimni stolga yoyib qo'yib texnologik
kamchiliklari bor-yo'qligini tekshirish: yoqa va yeng o'mizlari, yon
choklar cho'zilmaganmi, detallar shakli o'zgarmaganmi, qaviqlar
tortilmaganmi, choklarda, qayirib bukilgan joylarda nuqsonlar bor-
yo'qligi aniqlanadi, topilgan kamchiliklar yo'qotiladi.
Kiyim gavdaga yoki manekenga kiygizilgandan keyin barlar
bekitilib, tumogichlar bilan qadab qo'yiladi-da, uzunligi old va
orqa bel hamda etak chiziqlari bo'yicha tenglashtiriladi, Bunda
hamma choklarni darhol to'g'nog'ichlar bilan qadab chiqish
tavsiya etilmaydi. Dastlab kiyim to'g'risida bir tasavvur hosil
qilish, asosiy detallarning uzunligi va kengligini aniqlash kerak.
Yengning uzunligi aniqlangandan keyin uni so'kib olish kerak.
Primerka vaqtida balans nuqsonlar topilib qolsa (muvozanat
buzilganligi aniqlansa) va yyelka choklarini
qaytadan
qadab
chiqish talab qilinsa, g holda yoqaning bir tomoni o'm izdan
ajratiladi.
85-rasm
Yelka choklarini qayta qadash yo'li bilan balansni aniqlash
juda oson; biroq yyelka choklarida qoldirilgan zapas buning uchun
etarli bo'lmagan hollarda yon choklarni bir oz surishga to'g'ri
193
keladi. Yelka choklari to'g'ri tepchib tikilgan (to'g'nog'ichlar bilan
to'g'ri qadalgan) bo'lsa, bo'ylama balans chiziqlar vertikal
vaziyatni, ko'ndalang balans chiziqlar (bel, son chiziqlari va
hokazo) gorizontal vaziyatni egallaydi. Shunga ko'ra yon va old-
orqa balansni aniqlayotganda bu chiziqlarni gorizontal va vertikal
yo'nalishdan chetga chiqishiga yo'l qo'yilmaydi.
Yelka zihlarini 4 —5 joyidan to'g'norich bilan qadab, so'ngra yyelka
qiyaligining o'rtasidan boshlab ko'klab chiqiladi. Chokning
vaziyati bo'r bilan chizib yoki 2 —3to'g'norich yordamida
belgilanadi, bunda ko'krak chizig'ining va vertikal balans chiziqlar
vaziyatini tekshirib kuzatib turish lozim.
86-rasm.
Shundan keyin kiyimning bichimi, uning bel va etak chiziqlari
bo'yicha kengligi aniqlanadi. Yon choklar yeng yuqorigi uchidan
boshlab, 5 —8 to'g'norich yordamida qayta qadab chiqiladi.
So'ngra kiyimning uzunligi, bo'rtm a pardoz choklaming
joylanishi,
cho'ntaklar,
izmalar va
hokazolaming
vaziyati
aniqlanadi. Yoqa o'm izi va yeng o'mizlari bo 'r bilan chizib belgila
nadi. Yoqa o'mizga to'g'nog'ichlar yordamida qadab qo'yiladi,
uning o'lchamlari va yoqa qaytarmasi o'yig'ining kengligi
aniqlanadi. Pirovardida kiyimning model eskiziga qanchalik
mosligiga baho beriladi. Kiritiladigan o'zgarishlaming hammasi
simmetrik detallarga, chizma yoki andazaga ko'chiriladi.
| 