O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
“KOMPYUTER INJINIRINGI” FAKULTETI
023-22-SKIo' GURUH TALABASINING “KIBERXAVFSIZLIGI”FANIDAN TAYYORLAGAN
Nazorat savollariga javoblar
BAJARDI:YULDASHEV M
Bir alifboli shifrlashning umumiy mohiyati nimada?
Vernam shifrini tavsiflang.
Vijiner shifrida ma’lumotlarni shifrlash va deshifrlash qanday amalga oshiriladi?
Shifrlash algoritmlarining tasniflanishida atroflicha yoritilgan. Unda kalitlardan foydalanish qoidasiga ko‘ra shifrlar simmetrik va nosimmetrik sinflarga bo‘linishi ta’kidlanib, agar shifrlash va deshifrlash jarayonlari mos ravishda maxfiy ma’lumotni jo‘natuvchi va qabul qilib oluvchi tomonidan bitta kalit bilan amalga oshirilsa, bunday algoritm simmetrik shifrlash sinfiga kirishi ta’riflangan. Agar shifrlash jarayonida biror akslantirish orqali ochiq ma’lumot alifbosi belgilari shifrma’lumot alifbosi belgilariga almashtirilsa, bunday akslantirishga asoslangan shifrlash algoritmi o‘rniga qo‘yishga asoslangan shifrlash sinfiga kiradi. Agar shifrlash jarayonida biror akslantirish orqali ochiq ma’lumot alifbosi belgilarining o‘rinlari almashtirilsa, bunday shifrlash algoritmi o‘rin almashtirishga asoslangan shifrlash sinfiga kiradi. O‘rin almashtirishga asoslangan shifrlash algoritmlarida ochiq ma’lumotni tashkil etuvchi alifbo belgilarining ma’nosi shifrma’lumotda ham o‘zgarmasdan qoladi. O‘rniga qo‘yishga asoslangan shifrlash algoritmlarida shifrma’lumotni tashkil etuvchi alifbo belgilari ma’nosi ochiq ma’lumotni tashkil etuvchi alifbo belgilarining ma’nosi bilan bir xil bo‘lmaydi. Shifrlash jarayonida o‘rniga qo‘yish va o‘rin almashtirish akslantirishlarining kombinasiyalaridan birgalikda foydalanilsa, bunday shifrlash algoritmi kompozision shifrlash sinfiga kiradi. Umuman olganda, o‘rniga qo‘yishga asoslangan shifrlash algoritmlari akslantirishlarining matematik modellari ko‘p qiymatli funksiyalar bilan ifodalansada, amalda bir qiymatli (teskarisi mavjud bo‘lgan, qaytar) funksiyalar bilan ifodalanuvchi akslantirishlarni qo‘llash qulaylik tug’diradi. Umumiy holda, o‘rniga qo‘yishga asoslangan shifrlash algoritmlari bir qiymatli va ko‘p qiymatli
shifrlash sinfiga bo‘linadi. Bir qiymatli shifrlash algoritmlarida ochiq ma’lumot alifbosi belgilarining har biriga shifrma’lumot alifbosining bitta belgisi mos
qo‘yiladi. Ko‘p qiymatli shifrlash algoritmlarida ochiq ma’lumot alifbosi belgilarining har biriga shifrma’lumot alifbosining ikkita yoki undan ortiq chekli sondagi belgilari mos qo‘yiladi, ya’ni ochiq ma’lumot alifbosining biror
i
x
belgisiga shifrma’lumot alifbosining chekli
it
i
i
y
y
y
,...,
,
2
to‘plamdan olingan biror
ij
y
,
t
j
1
belgisi mos qo‘yiladi. Shifrlash jarayonida ochiq ma’lumot alifbosining biror alohida olingan
i
a
belgisi har doim shifrma’lumot alifbosining biror fiksirlangan
j
b
belgisiga almashtirilsa, bunday shifrlash algoritmi bir alifboli shifrlash sinfiga kiradi. Agar
shifrlash jarayonining har xil bosqichlarida ochiq ma’lumot alifbosining biror alohida olingan
i
a
belgisi shifrma’lumot alifbosining har xil
belgilariga almashtirilsa, bunday shifrlash algoritmi ko‘p alifboli shifrlash sinfiga kiradi. O‘rniga qo‘yishga asoslangan shifrlash algoritmlari, ularning asosini tashkil etuvchi akslantirishning bir qiymatli yoki ko‘p qiymatligiga ko‘ra, bir qiymatli va ko‘p qiymatli sinflarga bo‘linadi.
VERNAM USULI
Vernam usuli bo’yicha shifrlashda Ingliz alifbosi va yana 6 ta simvol jami 32 ta belgini tartiblab raqamlaymiz va 0 va 1 lik kodlarga o’girib chiqamiz. Keyinchalik xor amali orqali belgilarni yig’indisini olamiz. Qo’shiluvchilar esa shifrlanuvchi ma’lumot va kalitdir.
Misol uchun:
T0 = USMANBAYEV_DONIYORBEK_SHUHRATOVICH
K = TALABA
Qo’shish jarayoni :
U 10100 S 10010 M 01100 A 00000
+ + + +
T 10011 A 00000 L 01011 A 00000
= = = =
H 00111 S 10010 H 00111 A 00000
Shu tariqa davom ettirsak quyidagich shifrlanadi :
T1 = HSHAMBTYPV@D@NDYPRSEB_THHH#ASOGIJH
Shu yo’l bilan orqaga qaytiladi ya’ni tayyor ma’lumotga kalit qo’shiladi va shifrlangan ma’lumot qaytarib olinadi.
Vijiner shifri. Birinchi bo‘lib, Vijiner tizimi 1586-yilda chop etilgan va u ko‘p
alifboli tizimga nisbatan Yuqoriroq o‘rinda turadi. Bleza Vijinera o‘zini XVI asrning
fransuz diplomati deb hisoblaydi. Bunday ko‘p alifboli almashtirish shifrini shifrlash
jadvali orqali ifodalash mumkin. Quyidagi jadvallarda Vijinerning ingliz alifbosi va
kiril alifbolari uchun mos keluvchi qiymatlar ko‘rsatilgan.
Vijiner usulida shifrlash. Bu shifrlash usuli ko‘p alfavitli shifrlash usuliga
kiradi. Quyida kiril alifbosidan foydalanilgan holda kalit “KURS” ga teng bo‘lgan
holda, “BAYRAM” ochiq matnini shifrlash keltirilgan. Buning uchun dastlab satr
bo‘ylab kiril alifbosi yoziladi, kalit so‘z vertikal shaklda yoziladi.
Vijiner usulida shifrlash
Ushbu jadvaldan shifrlash natijasi sifatida quyidagini olish mumkin: Т1= LUPJKG
|
