40
Variantlami joylashtirishning standart usuli tajribada standart va nazorat
variantlami tez-tez , odatda 1-2 yoki 3-4 variantdan
keyin takrorlanib turish
xususiyati bilan ajralib turadi. Ya‟ni , tajribada o'rganilayotgan variantlar soni
kam boMsa tez-tez har 1-2 variantdan keyin, variantlar soni ko„p bo„Isa uzoqroq
3-4 va 5-6 variantdan keyin standart variant joylashtiriladi.
Variantlami standart joylashtirish
Variantlami standart joylashtirish ko„proq seleksiya va urug„chilik bilan
bogMiq tajribalarda qoMlaniladi. Ayniqsa Davlat va nazorat nav sinash
uchastkalarida bu usul keng qoMlaniladi. Shuningdek standart usulni agrotexnik
dala tajribalarda ham qoMlash mumkin.
Standart usuli dala tajribalarida tuproq unumdorligi muttasil o„zgarib turishi
va bir biriga yaqin joylashgan delyankalar o„rtasida
korrelyasion bogManish
boMish metodikasiga asoslanadi.
Standart usulida har bir variant o„ziga yaqin boMgan kontrol variant bilan
taqqoslanadi. Ya‟ni, yer maydonining tuproq unumdorligini o„zgarishi hisobga
olgan holda funksiyalaming oraliq sonini topgan holda nazorat variantining
hosildorligi chiziqli interpolyasiya usulida aniqlanadi. Variantlami standart
usulida joylashtirish eng sodda
va oddiy usullardan biri boMib, unda tuproq
unumdorligida kuzatilib turadigan o„zgarishlar ma‟lum darajada qoplanib turiladi.
Shuningdek bu usulda olib boriladigan tajribalarda xatolik darajasi minimumga
yaqinlashadi.
Har bir o'rganilayotgan variant oldida standart variantli joylashtirish bir
qarashda navlar samaradorligi va agrotexnik tadbirlar to„g„risida eng aniq baho
beradigandek ko„riladi. Biroq, standart usulini
qoMlash va qiyosiy baholash
amaliyoti ulaming sezilarli kamchiligi mavjudligini ko„rsatadi. Bunda:
•
Birinchidan, har doim ham yonma-yon joylashgan delyankalar
o„rtasida korrelyasion bogMiqlik boMavermaydi;
•
Ikkinchidan, variantlar soni ko„p boMganda (10-12 donadan ortiq)
tajribada o„rganilayotgan variantlar bir biridan uzoqroq joylashtiriladi va bunda
ulami taqqoslash qiyinlashadi;
St
St
st
st
St
41
II
I
•
Uchinchidan, standart usul koMamining kattaligi bilan ajralib turadi
va unda yerdan foydalanish
samaradorligi yuqori boMmaydi, ayniqsa variantlar
soni ko„p boMgan sharoitda bu holat yaqqol namoyon boMadi.
Keltirilgan kamchiliklar dala tajribalarida variantlami standart usulida
joylashtirishni keng tarqalishiga asosiy to„siq boMdi. Bitta yoki ikkita
o„rganilayotgan variantdan keyin standart variantni joylashtirish,
sistematik
ravishda standart variant bilan vizual taqqoslash orqali nisbatan istiqbolli duragay
va navlarni ajratib olish imkoniyatiga ega boMamiz. Dala tajribalarida variantlami
joylashtirish bo„yicha eng keng tarqalgan usul bu- variantlami sistematik , ya‟ni
tartibli joylashtirish usuli hisoblanadi. Ayniqsa bu usul agrotexnik tajribalarda
keng tarqalgan. Variantlami sistematik usulda joylashtirish-deganda tajriba
bo„yicha variantlami shunday joylashtirishga aytiladiki,
unda variantlar
qaytariqlar bo„yicha ma‟lum tartibda sistematik joylashtiriladi. Variantlami
sistematik joylashtirishning bir necha bir necha turlari mavjud boMib, assosa ikki
xil usuli : variantlami bir yarusda ketma -ket joylashtirish va bir kecha yarusda
shaxmat usulmda joylashtirish usuli qoMlaniladi. Dala tajribalarining nisbatan
oddiy usuli variantlami bir yarusda ketma-ket joylashtirish usuli .Bu usulda
variantlar bir yarusda barcha qaytariqlar bo'yicha oldindan tadqiqotchi tomonidan
belgilangan tartibda joylashtiriladi.Bunda tashkiliy-texnik omillar : ya‟ni,
tuproqqa
ishlov berish, oziqlantirish, ekish, parvarish qilish hosilni yigMb terib
olish va boshqalar hisobga olinadi.Agar 7 variantli dala tajribasining birinchi
qaytarigMda variantlar 1, 2, 3, 4, 5,
6
, 7 tartibda joylashtirilgan boMsa ,
qolgan
boshqa qaytariqlarda ham shu tartibda joylashtiriladi.
