Toshkent axborot texnologiyalari universiteti 1-kurs 315-22 guruh talabasi Piramov Farruxning “Relyativistik dinamika”mavzusida taqdimoti

Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti Farg’ona filiali Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida kasb ta’limi yo’nalishi 1-kurs 623-22 guruh talabasi Nursulton Erkaliyevning O’zbekiston tarixi fanidan “Arablar istilosining ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy oqibatlari” mavzusida tayyorlagan

MAVZU: Arablar istilosining ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy oqibatlari. REJA: 1. Arablarning istilosi va Arab xalifaligining vujudga kelishi 2. Arablarning yurishlari va bosib olishlari. Arab xalifaligi 3. O’rta Osiyoning istilogacha bo’lgan davri, istiloning boshlanishi va istilo qilinishi 4. Arab xalifaligining qulashi 5. Xulosa

Arablarning istilosi va Arab xalifaligining vujudga kelishi VIII asr o’rtalariga kelib, fathlar natijasida ulkan musulmon davlati - Arab xalifaligi vujudga keldi. Unga unumdor tuproqli yerlar - Misr va Mesopotamiya kirgan, ular ilgari Qadimgi Rim va Vizantiyaning omborxonalari bo’lgan. Arablar o’sha paytda ma’lum bo’lgan barcha oltin konlarini egallab olishdi. Muhammadning eski tarafdorlari va Madina zodagonlari o’rtasida hokimiyat tortishuvlaridan so’ng, payg’ambarning "o’rinbosari" xalifa saylandi.

Muhammadning kuyovi Ali Usmonga suiqasd uyushtirdi va to’rtinchi xalifa deb e’lon qilindi. Ali yagona haqiqiy xalifa deb e’lon qilindi. Shialar - Ali tarafdorlari - keyinchalik Eron va Iroqda keng tarqalgan Islomning maxsus yo’nalishini shakllantirdilar. 661-yilda Ali xarijitlardan biri tomonidan o’ldiriladi. Taxtni Umaviylar sulolasiga asos solgan Umaviylar qabilasidan bo’lgan Suriya hokimi Muaviya egallab oldi. Xalifalik poytaxtini Damashqqa ko’chirdi. Uning davrida arab xalifaligida hukmronlik qilgan xalifaning (savafiy) shaxsiy mulki va katta va kichik yer egalarining (mulk) mulkini ro’yxatga olish ishlari yakunlandi.

Arablarning yurishlari va bosib olishlari. Xalifa Umar (634–644) qo’mondonlik qobiliyati bilan mashhur bo’ldi. U qattiq boy, ammo adolatli hukmdor sifatida tanilgan. Umar vafotidan keyin Usmon (644–656) xalifa etib saylandi. Yangi xalifa dastlab Muhammadga dushman bo’lgan, lekin keyin islomni qabul qilgan. 1-rasm. Islomdagi birinchi xalifalar va bo’linishlar

Arablar 642-yilgi Nahavand jangida gʻalabaga erishishi tufayli Seyiston va Xuroson egallanib, Sosoniylar saltanati toʻliq zabt etiladi. Ushbu jangdan qariyb 10 yil oʻtib, arablar Oʻrta Osiyoga yetib kelishdi. Xurosonning markazi Marv shahri 651-yilda Basra hokimi Abdulloh ibn Amir tomonidan egallanadi va natijada xalifalik chegaralari Amudaryo daryosigacha choʻziladi. Amudaryo daryosi shimolida joylashgan hududlar arablar tomonidan „Movaro un-nahr“ („daryoning narigi tomoni“) deb atalgan.

Movarounnahr geografik, siyosiy va ijtimoiy jihatdan 4 ta hududga boʻlingan: Toxariston (Baqtriya) Amudaryoning yuqori oqimida, shimolda Hisor togʻlari, sharq va janubda Hindukush togʻlari bilan oʻralgan; Soʻgʻd yoki Soʻgʻdiyona, oʻrta Amudaryoning sharqida va Zarafshon daryosi atrofida; Xorazm yoki Xorasmiya, Amudaryoning quyi oqimidan to Orol dengiziga qadar; shimolda Hisor togʻlaridan to Sirdaryo daryosi boʻyigacha, jumladan, Yettisuv va Fargʻona vodiysini oʻz ichiga olgan hududga.

Arab manbalarida Movarounnahrni arablar istilo qilishi 650-yillarda boshlagan, degan taassurot uygʻotsa-da, aslida dastlabki harbiy harakatlar faqat oʻlja olish va oʻlpon undirishga qaratilgan edi. Dastlab arablar Marvdagi kichik harbiy boʻlinma bilan cheklanishgan. 654-yilda Soʻgʻdiyonaning Maymurgʻ shahri arablar bosqiniga uchradi. Biroq oradan koʻp oʻtmay, Karin (ehtimol, Karin-pahlaviylar sulolasi vakili) boshchiligidagi mahalliy aholi qoʻzgʻolon koʻtaradi. Natijada arablar Xuroson (hozirgi Afgʻonistonning shimoli, Eonning shimoli-sharqiy qismi hamda Janubiy Turkmanistonning Amudaryogacha boʻlgan yerlari)ni tark etishadi.