Manba: muallif ishlanmasi.  27  XULOSA

27 
XULOSA 
 
Dissertatsiya ishida amalga oshirilgan tadqiqot natijalari asosida quyidagi ilmiy 
xulosa, taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqildi.
1.
Bugungi innovatsion taraqqiyot sharoitida dunyo mamlakatlarini barqaror 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini ta’minlash zamonaviy innovatsion gʻoyalar, 
ishlanmalar va ilm talab texnologiyalar asosida amalga oshirishni taqozo etmoqda. 
2.
Jahon mamlakatlari iqtisodiyotida bilimlar zaxirasining oʻsishi YaIMga ijobiy 
ta’sir qilishi va YaIMni oʻsishi esa yangi bilimlarni shakllantirish uchun 
sarflanadigan resurslar sarfini oshishiga olib kelmoqda. 
3.
Tahlil natijalarimizga tayangan holda aholi jon boshiga YaIM hajmining 
koʻtarilishi bilan mamlakatlarning daromadlariga koʻra mos guruhlari boʻyicha GII 
(Global innovatsion indeks) koʻrsatkichining oʻrtacha darajasi ortib borayotganini 
koʻrish mumkin. Bu esa, bir tomondan, ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik 
ishlari (ITTKI) katta miqdordagi investitsiyalarni talab etishi bilan bogʻliq boʻlsa, 
ikkinchi 
tomondan, 
innovatsiya 
mamlakatning 
barqaror 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishining muhim omili ekanligini asoslaydi. 
4.
Mintaqa shahar va tumanlar kesimida PCA (principal component analysis) 
tahlil usulidan foydalangan holda “barqaror ijtimoiy–iqtisodiy rivojlantirish” 
kompozit indeksi ishlab chiqildi. Mazkur indeks yordamida Xorazm viloyati shahar 
va tumanlarining barqaror ijtimoiy–iqtisodiy rivojlanish darajasi baholandi hamda 
ular orasidagi tafovutlar aniqlandi. 
5.
Mintaqa shahar va tumanlarini “Klasterli tahlil (Cluster analysis)” boʻyicha 
“Yevkilid metrikasi” yordamida klasterlarga (sinflarga) ajratildi va ularni barqaror 
ijtimoiy–iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yoʻnalishlari belgilandi. 
6.
Tahlil natijalarimizga koʻra aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmi 
va aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan sanoat mahsuloti, aholi jon boshiga asosiy 
kapitalga oʻzlashtirilgan investitsiyalar, ishsizlik darajasi koʻrsatkichlari bilan uzoq 
va qisqa muddatli bogʻliqlik mavjudligi aniqlandi. 
Hisoblangan qisqa muddatli ta’sirining empirik natijalari esa shuni koʻrsatadiki, 
aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan sanoat mahsulot hajmini 1% ga oshishi aholi jon 
boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmini 1,21% ga, aholi jon boshiga asosiy 
kapitalga oʻzlashtirilgan investitsiyalar hajmini 1% ga koʻtarilishi aholi jon boshiga 
toʻgʻri keladigan YaHM hajmini 2,3% ga oshishiga shuningdek, ishsizlik darajasini 
1% ga koʻtarilishi esa aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmini 1,15% ga 
kamayishiga sabab boʻlishi mumkin.
Hisoblangan uzoq muddatli ta’sirining empirik natijalari shuni koʻrsatadiki, 
aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan sanoat mahsulot hajmini 1% ga oshishi aholi jon 
boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmini 3,9% ga, aholi jon boshiga asosiy kapitalga 
oʻzlashtirilgan investitsiyalar hajmini 1% ga koʻtarilishi aholi jon boshiga toʻgʻri 
keladigan YaHM hajmini 6,9% ga oshishiga shuningdek, ishsizlik darajasini 1% ga 
koʻtarilishi esa aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmini 2,6% ga 
kamayishiga sabab boʻlishi mumkin. 
7.
Olib borilgan tadqiqot natijalari davomida mintaqa innovatsion taraqiyot 
darajasini oʻzida aks ettiruvchi muhim koʻrsatkichlar hisoblangan ilmiy tadqiqot va 

28 
tajriba-konstruktorlik ishlanmalariga xarajatlar (
hamda ilmiy tadqiqot va 
tajriba-konstruktorlik ishlarini bajargan xodimlar soni 
bilan aholi 
jon boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmi oʻrtasida oʻzaro uchyoqlama ijobiy ta’sir 
mavjudligi VAR (Vector Autoregressive Models) modeli yordamida asoslandi.
8.
Mintaqa aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmini prognozlashga 
asoslangan ekonometrik modellarning solishtirma natijalari shakllantirildi. Qiyosiy 
natijalarga koʻra “ARIMA” modeli boʻyicha mintaqa aholi jon boshiga toʻgʻri 
keladigan YaHM hajmi 2026-yilga kelib 2022-yilga nisbatan 39,3 foiz, 
“Eksponensial tekislash usuli” boʻyicha 21,5 foiz, “Kompleks sonli ekonometrik 
model” boʻyicha 14,4 foiz hamda “VAR (Vector Autoregressive Models)” model 
boʻyicha esa 32,9 foiz oʻsish kutilmoqda. Prognoz natijalariga tayangan holda 
mintaqa aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmining 2022-2026 yillar 
mobaynida 14,4-39,3 foizgacha oʻsish imkoniyati mavjudligi aniqlandi. 

Download 1,78 Mb.