Yaxshi operatsion tizim qanday bo‘lishi kerak?
Yaxshi operatsion tizim shunday bo„lishi kerakki, ertalab uyg„onib baland tovush bilan «Kefir
bilan bulochka va omletni xohlayman» deyish mumkin bo„lsin. Kompyuter «oshxona kombayni
»ga
an‟anaviy omlet tayyorlashga buyruq bersin, kefir bor yoki yo„qligini sovutkichdan so„rasin va
agar
kefir sovutkichda yo„q bo„lsa, eng yaqin magazinga zudlik bilan yetkazishga buyurtma be
rsin.
Darvoqe, eltuvchi bilan hisob-
kitob qilishga ovora bo„lmasligingiz uchun, kompyuter sizning
bankdagi schyotingizdan zarur bo„lgan summani magazin schyotiga o„tkazsin,
sizga esa kvitantsiyani
pechatlab qo„ysin.
Agar Siz buni fantastika deb o„ylasangiz, xulosa bilan shoshilmang. Bu – bugungi kunda
voqelikdir. Bu turmushda hozircha bo„lmasa ham, laboratoriyalarda ishlamoqda. Agar siz «oshx
ona
kombayni»ni magnitofonga, «omlet»ni esa xushohang kuyga almashtirsangiz, bunday tizim
ni
ertagayoq o„zingizga yaratishingiz mumkin.
Agar pazandalik masalalarini yaqin kelajakka qoldirsak, hozir bizga operatsion tizimdan hech
bo„lmaganda quyidagilar kerak:
Operatsion tizim rivojlanib boruvchi bo„lishi lozim. Agar u «sovutkich bilan ishlashni
bilmasa ham», dasturlarni yuklay olishni va ishga tushirishni uddalay olishi lozim (dasturlar
operatsion tizimdan farqli o„laroq buni bajarishni bilishmaydi). Umuman, OT bizga zarur
bo„lgan istalgan dasturlarni, xoh u bank schyotini olib borish uchun va xoh oddiy
kompyuter o„yinlari bo„lsin, yuklashni va ishga tushirishni uddalashi kerak. To„g„ri, bu
dasturlar ushbu operatsion tizim uchun maxsus yozilgan bo„lishi zarur. Bunday dasturlarni
ilovalar deb atashadi. Matn muharriri – bu ham ilova. Hatto kompyuter o„yinlari – bu
o„yinli ilovalardir.
Operatsion tizim apparatura va ilovalar orasida vositachi bo„lishi kerak. Minglab har xil
sichqonchalar va djoystiklar, yuzlab printerlar, yuzlab har xil turdagi tovush va
videokartalari mavjud. Ularning hammasi har xil, lekin sizni bu tashvishlantirmasligi kerak.
Bu sizning tashvishingiz emas. Sizga faqat bitta narsa – kompyuteringizdagi dasturlarning
normal ishlashi kerak.
Dasturni tuzuvchi dasturchilar kompyuteringiz konfiguratsiyasi qandayligini qanday bilishsin?
Ilgari, dasturni chiqarishayotganda o„nlab turli videokartalar va tovushli kartalarga sozlash
uchun
maxsus dasturlar ilova qilinar edi. Baribir topisha olishmas edilar. Baribir ko„p kompyuter
larda
dasturlar ishlashni «istashmas» edi, chunki dasturchilar hamma narsani hisobga ololmaydilar. Ul
arga
qiyin edi. Sotib oluvchilar esa norozi edilar.
Hozirgi paytda bu holat o„zgardi. Vositachilik funktsiyasini operatsion tizim o„ziga oldi.
G„aroyib «sichqon»ni sotib olib, uni bir marta o„rnatasiz, sichqon operatsion tizimga o„zi
haqida
hamma narsani «ma‟lum qiladi». Operatsion tizim sizning sichqoningiz haqida hamma n
arsani
biladi va buni uning dasturiga «tushuntira oladi».
Operatsion tizim sozlanadigan bo„lishi kerak. Bugun siz sichqon yordamida
boshqarmoqdasiz, ertaga – djoystik yordamida, indinga esa balki dasturlarni boshqarishning
boshqa yo„lini topishar. Operatsion tizim bu qurilmani «o„ziniki»dek qabul qilishi, uni
o„zining tarkibiga qo„shib qo„yishi va u bilan sichqon o„rniga ishlashi lozim. Bu holda
dasturlarni ishlab chiquvchi dasturchilarning siz qanday qurilma bilan ishlayotganingizni
o„ylashiga hojat qolmaydi.
Operatsion tizim do„stona bo„lishi kerak. Buning ma‟nosi – u tushunarli va qulay bo„lishi
lozim. Lekin bu hali kam. U foydalanuvchi didi bo„yicha sozlanishi zarur. O„zbekistonda
o„zbek tilini tushunadigan, Rossiyada esa rus tilini tushunadigan tizim bilan ishlash qulay.
Do„stonalik ishlashning nostandart yo„llarini ham nazarda tutadi, masalan faqat bir qo„lli
yoki umuman qo„li yo„q nogironlar uchun. Yoki, masalan ko„rish qobiliyati juda yomon
bo„lgan odamlar uchun. Do„stonalik siz bundan keyin nima qilishingizni oldini olishi va
sizni xavfli harakatlarning mumkin bo„lgan oqibatlari haqida ogohlantirishi kerak.
70
Operatsion tizim «shaffof» («прозрачный») bo„lishi kerak. Deraza oynasidan ko„chaga
qaraganingizda ko„p qiziq voqealarni ko„rasiz. Bunda oynadan foydalanasizmi? Albatta!
Sizning xayolingizga shisha nimadan tayyorlanganligi keladimi? Shisha qaysi usulda
tayyorlanganligi sizni tashvishlantiradimi? Siz shishaga e‟tibor bermaysiz va hattoki uni
sezmaysiz. Undan faqat foydalanasiz va u qanchalik kam sezilsa (unda chang qanchalik
kam bo„lsa), u shunchalik yaxshi xizmat qiladi.
Operatsion tizim uchun «shaffoflik» – ahamiyatli xossa. Gap shundaki, «do„stona» tizim
«oddiy» tizim degani emas. Axir imkoniyatlarning har xilligiga faqat turli sozlashlarning
mo„l-
ko„lligi bilan erishiladi. Bu esa oddiylik emas.
Demak, yechim «shaffoflik»da. Yosh bilan o„ziga kerak bo„lgan narsani o„zining darajasi
da
tez o„zlashtirib olishi lozim. Tajribali foydalanuvchilar chuqurroq, har biri o„z darajasiga
yarasha,
anglashi mumkin. Faqatgina, operatsion tizim bilan ishlagani uchun maosh olayapmiz deb
hisoblovchi mutaxassislargagina, u oxirigacha namoyon bo„ladi. Shunda ham, hamma ham emas
va
hamma vaqt ham emas.
Operatsion tizim dasturaviy ilovalar bilan qo„llab-quvvatlanishi zarur. Agar uning uchun
dasturlar qilinmasa, bunday yaxshi tizimdan nima foyda? Kompyuter bilan ishlashdan
maqsad axir operatsion tizim bilan emas, balki dasturlar bilan ishlashda-ku.
Zamonaviy operatsion tizimlardan ko„p masalalilik talab qilinadi. Bir vaqtning o„zida bir
necha dasturlar bilan ishlash juda qulay. Bu holda sizning qo„lingizda matn,
illyustratsiyalar, musiqa va videokliplarni o„z ichiga olgan murakkab hujjatlarni yaratishda
qudratli qurol bo„ladi.
Agar operatsion tizim bitta kompyuterga xizmat ko„rsatishni qoyillatsa, shuning o„zi ham
yaxshi. Lekin bu yetarli emas. Kompyuterlarning asosiy massasi bugungi kunda
tarmoqlarda ishlamoqda, buning uchun esa faqat bir kompyuternigina emas, balki butun
tarmoqqa xizmat ko„rsata oladigan maxsus operatsion tizimlar zarur.
Va, albatta, operatsion tizim ishonchli ishlashi darkor. U sizni tuzatib bo„lmaydigan
xatoliklardan asrashi, ishlayotgan dasturlarning ishdan chiqishiga yo„l qo„ymasligi va
mabodo bunday hol ro„y bersa, avariyali vaziyatdan bezarar chiqish imkonini bersin.
Operatsion tizimga bunday bo„lgan ahamiyatli talab – xavfsizlikdir. U nisbatan yaqinda
paydo bo„ldi va kompyuter tarmoqlari bilan bog„liq. Operatsion tizim informatsiyani
o„g„irlashdan va ularga zarar yetkazishdan himoya qilish uchun zarur vositalarni taqdim
etishi kerak. Agar sizning kompyuteringiz tarmoqning bir qismi bo„lib qolsa, masalan,
Internetga ulangandan keyin, demak unga shunday operatsion tizim kerakki, yovuz niyatli
odamga aloqa seansi paytida kompyuteringizdagi informatsiyani o„chirishga yo„l
qo„ymasin.
Xulosaga quyidagilarni aytamiz: agar protsessor kompyuterning miyasi bo„lsa, bikr disk –
uning yuragidir, operatsion tizim esa – kompyuter qalbidir. Inson qalbi kabi uni na ko„rib bo„lad
i va
na ushlab bo„ladi, lekin uning namoyon bo„lishiga biz doim duch kelamiz. Operatsion tiz
imsiz
kompyuter o„likdir.
| 