Tashqi sarlavha

“Oliy matematika va information texnologiyalar” kafedrasi

mudiri, f-m.f.n, dotsent.


O’quv – uslubiy majmua Toshkent farmatsevtika instituti Markaziy uslubiy kengashining 2016 yil _____________dagi _______-sonli majlisi qarori bilan muxokama qilingan va tasdiqlangan.
MUNDARIJA

I	Ishchi dastur..................................................................................................................	5
II	Sillabus..........................................................................................................................	27
III	Fanni o'qitisgda foydalaniladigan interfaol ta'lim metodlari........................................	28
IV	Nazariy materiallar........................................................................................................	35
4.1.	“Informatika va axborot texnologiyalari” fanining rivojlanishi asosiy bosqichlari. Zamonaviy informatika tushunchasi va mohiyati. Uni vujudga kelishi va rivojlanishi, asosiy bosqichlari.....................................................................................	35
4.2.	Farmatsevtika sohasida axborotlarning xavfsizligi. Axborotlarni himoyalash usullari. Antivirus dasturlari.........................................................................................	44
4.3.	Tibbiyot va farmasevtika sohasida ishlatiladigan axborotlarga ishlov bеrish. Axborotlarni hujjatlar shaklida tahrirlash tеxnologiyasi...............................................	47
4.4.	Farmasevtika va tibbiyot sohasida axborotlarni taqdimotlar ko`rinishida shakllantirish tеxnologiyasi. Taqdimot tеxnologiyalari imkoniyatlarini sohaga samarali tadbiq etish yo`llari.........................................................................................	53
4.5.	Farmasevtika va tibbiyot masalalaridagi ma’lumotlarni elеktron jadvallarga kiritish. Ma’lumotlarni qayta ishlashda jadval protsеssorlarning funktsional imkoniyatlaridan optimal foydalanish. Statistik ma’lumotlarni qayta ishlashda formula va standart funktsiyalardan oqilona foydalanish yo`llari................................	58
4.6.	Farmasevtika sohasiga oid jadval ma'lumotlarini guruhlash, tartiblash, saralash va filtrlash. Farmasevtika va tibbiyot masalalarining diagramma va grafiklarini yaratish. Umumlashgan elеktron jadvallar bilan ishlash tеxnologiyasi........................	66
4.7.	Farmatsevtika faoliyatidagi ma'lumotlar bazasini shakllantirish usullari. Ma'lumotlar bazasi turlari. Ma'lumotlar bazasining asosiy ob'еktlari...........................	76
4.8.	Ma'lumotlarni strukturalash va ma'lumotlar modеllari. Ma'lumotlar bazasini iеrarxik, rеlyatsion va ob'еktga yo`naltirilgan modеllari. Markazlashtirilgan va taqsimlangan ma'lumotlar bazalari...............................................................................	83
4.9.	Dorixona omborlaridagi ma’lumotlar bo’yicha so’rovlar, hisobotlarni shakllantirish. ...............................................................................................................	87
4.10.	Kompyutеr tarmoqlari va uning turlari. Simli va simsiz tarmoq..................................	89
4.11.	Internet. Internetda interaktiv xizmatlar.Elеktron pochta xizmati……………………	106
4.12.	Farmatsevtik qidiruv tizimlari. ma’lumotlarni qayta ishlash........................................	112
4.13.	Farmatsevtik masalalarning algoritmlari va ularning turlari........................................	119
4.14.	Farmatsevtik masalalarini kompyuterda yechish bosqichlari…...................................	122
4.15.	Farmasevtika sanoati korxonalarida, dorixona myassasalarida, mytaxassislik fanlari kimyo-biologik masalalarni yechishda amaliy dasturiy paketlardan foydalanish. Amaliy dasturiy paketlarlar tizimining asosiy tushunchalari…....................................	126
4.16.	Amaliy dasturiy paketlarlar tizimida ma’liumotlarni qayta ishlash..............................	129
4.17.	HTML tili asoslari.Web-sahifa yaratish usullari..........................................................	134
4.18.	Giperbog’lanishlar.........................................................................................................	140
V	Amaliy mashg'ulotlar materiallari.................................................................................	145
VI	Laboratoriya mashg'ulotlar materiallari........................................................................	151
VII	Keyslar banki................................................................................................................	181
VIII	Mustaqil ta’lim mavzulari.............................................................................................	189
IX	Test................................................................................................................................	190
X	Glossariy........................................................................................................................	256
XI	Adabiyotlar ro’yxati......................................................................................................	268

KIRISH
Mazkur “Informatika” fanidan barcha ta'lim yo'nalishlari uchun o'quv-uslubiy majmua 11 ta bo’limni o’z ichiga olgan bo'lib, 268 betni tashkil etadi.

Unda fanning ishchi o'quv dasturi, sillabus, fanni o'qitishda foydalaniladigan interfaol ta'lim metodlari, nazariy materiallar, amaliy va laboratoriya mashg'ulotlari materiallari, keyslar banki, mustaqil ta'lim mavzulari, testlar, glossariy va adabiyotlar ro'yxatini o'z ichiga olgan.

Majmuada mazkur fanning maqsadi, vazifasi, nazariy va amaliy ahamiyati etarli darajada yoritilgan. Fanning ta'lim texnologiyasidan namunalar keltirilgan, glossariy va adabiyotlar ro'yxati berilgan.

O'quv-uslubiy majmuadagi fanning ishchi o'quv dasturlari namunaviy fan dasturiga mos keladi. Talabalarning mustaqil ishlari bo'yicha tuzilgan rejalar ham DTS bo'yicha talablariga moslashtirilgan, fanlar bo'yicha tuzilgan savolnomalarda barcha mavzular qamrab olingan.

Ushbu o'quv-uslubiy majmuada rejalashtirilgan barcha ko'rsatmalar o'z ifodasini topgan hamda u oliy ta’lim tizimining talablariga to’liq javob beradi.

I. ISHCHI DASTUR
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI SAQLASh VAZIRLIGI

TOShKENT FARMASEVTIKA INSTITUTI
Fizika, matematika va AT kafedrasi

Ro’yxatga olindi: №___________________ 201_ y. «___» _________

“Tasqiqlayman” O’quv ishlari bo’yicha prorektor f.f.n Aliyev S.U. №___________________ 201_ y. «___» _________

INFORMATIKA

fanining

IShChI DASTUR
Bilim sohasi: 500000 Sog’liqni saqlash va ijtimoiy ta’minot
Ta’lim sohasi: 510000 Sog’liqni saqlash
Ta’lim yo’nalishi: 5320500 Biotexnologiya (Farmatsevtik biotexnologiya)

5510500 Farmatsiya (Klinik farmatsiya)

5510500 Farmatsiya (Farmasevtik taxlil)

5510500 Farmatsiya (Farmasevtika ishi)

5111000 kasb ta`limi (5510500-farmasevtika ishi)

5510600 Sanoat farmatsiyasi (Dori vositalari)

5510600 Sanoat farmatsiyasi (Farmasevtik biotexnologiya)

5510600 Sanoat farmatsiyasi (Kosmesevtika)

5310901 Metrologiya, standartlashtirish va mahsulot sifati

menejmenti (dori vositalari)

Ishchi dastur namunaviy dastur asosida tuzildi va kafedraning 20___ yil “___” ________dagi ____-sonli yig`ilishida muhokama qilinib, tasdiqlash uchun tafsiya etildi.

mudiri, t.f.d., dotsent Shadmanov K.K

kengashi raisi dotsent X.Sh. Ilxomov

“___” _______ 2015yil
Ishchi dastur MUKning 2015 yil “__”________ dagi ___-sonli majlisida muhokama qilinib, tasdiqlandi.

Kelishildi: Institut o’quv ishlari prorektori ___________ f.f.n., S.U.Aliyev

Oliy ta`limning Davlat ta`lim standartiga ko`ra ”Informatika” fani ishchi dasturi barcha mutaxassislar ish faoliyatida kerak bo`ladigan axborot texnologiyalarida ishlash, ulardan keng foydalanish usullarini o`rgatadi. ”Informatika” fani ishchi dasturida: kompyuterning asosiy va qo`shimcha qurilmalari, ofis dasturlarida ishlash, internetdan foydalanish, algoritmlar va dasturlash tillaridan foydalanish bo`limlaridan tashkil topgan.

Axborotlashtirish – iqisodiyot, fan-texnika va tibbiyotning navbatdagi muvaffaqiyatli rivojlanishini axborotlashtirilgan jamiyatning zamonaviy talablariga mos darajada mutaxassislar tayyorlash sifati va unumdorligini oshirish, yayangi axborot texnologiyalaridan foydalanish evaziga intellektual faoliyatni ratsionalizatsiyalashdan iborat.

Axborotlashtirishning asosiy maqsadi, intellektual faoliyatda yangi informatsion texnologiyalardan foydalanish, industrial-informatsion jamiyatning zamonaviy talablariga mos ravishda mutaxassislar tayyorlash sifati va foydalanish darajasini oshirishdan iborat.

Axborot texnologiyalarning zamonaviy rivojlanish ko’rsatkichi tasavvurni larzaga keltiradi: yil davomida mikroprotsessorlarni yangi avlodi paydo bґlmoqda, dasturli maqsulotlarning navbatdagi talqinini tayyorlashning o’rtacha muddati 9 oyni tashkil etadi.

Insoniyat rivojlanishini xozirgi bosqichida axborotlashtirish jaroyoni yaqqol ko’zga ko’rinmoqda va ta'lim soxasida axborot texnologiyalarni keng qo’llanilishini asosiy masala qilib qo’ymoqda. Shu kunda xar bir ziyoli inson kasbi, xunari va ishlash muxiti xususiyatidan qattiy nazar elektron axborotni qayta ishlash va uzatish vositalarini ishlatish malakalariga ega bo’lishi kerakdir.

Oliy ta'lim tizimning o’zi yuqori darajali ta'lim texnologiyalarni istemolchisi bo’lishi bilan birga, jamiyatni axboratlashtirish jaroenini katalizatori bo’lib xizmat qilib, yangicha fikir yurituvchi mutaxassislarni shakillantiradi.

O’zbekistonda Ta'lim soqasini rivojlanishini xozirgi bosqichining asosiy xususiyatlaridan biri, to’qridan to’qri istemolchilarga yo’naltirilganidadir-ya'ni oilaga, talabaga. Ushbu xolatda ta'lim tizimining rivojlanishini istemolchiga yo’naltirilganligi va mavjud ta'lim muxitini birligini ta'minlash orasida ziddiyatli xolat mavjud bo’ladi. Bu ziddiyatni mavjud ta'lim tizimini rivojlantirish va bir butinligini ta'minlashni davlat ta'lim standartlari belgilab beradi.

Turli vazifalarni qal qilishda zamonaviy qisoblash texnikasi vositalarini keng qo’llash qam provizordan, qam kimyogar-texnologdan zamonavuy xisoblash texnikasidan-kompyuterlardan yuqori darajada foydalanish maqorati va tegishli ma'lumotga ega bo’lishni talab qiladi.Ushbu datsur informatika fanining nazariy asoslari, qisoblash usullari, fan tarixi va rivojining tendentsiyasi, itsiqboli qamda respublikamizdagi ijtimoiy-iqtisodiy isloxatlar natijalari va xududiy muommolarning dori ishlab chiqarish sanoatida foydalanalanish masalalarini amraydi.

Bu ishchi dastur Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2014-yil 13-noyabrdagi 430-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan o’quv dasturi asosida yozilgan.

«Informatika” fani 1 semestr o`qitiladi. Bu vaqt oralig`ida talabalarga Kompyuterning asosiy va qo`shimcha qurilmalari, ofis dasturlarida ishlash, internetdan foydalanish, algoritmlar va dasturlash tillaridan foydalanish uchun zarur bo`lgan tushuncha va tayanch bilimlarni beradi. Fanni o’qitishdan maqsad zamonavuy xisoblash texnikasidan-kompyuterlardan yuqori darajada foydalanish maqorati va tegishli ma'lumotga ega bo’lishni talab qiladigan bozor iqtisodi sharoitida talabalarge etarli bilim berishdir. Shunga ko’ra “Informatika” fanini o’qitishdan maqsad zamonaviy kompyuter texnologiyalari asoslari, operatssion tizimlar, matn va grafik muqarrirlari, elektron jadvallar, Internet tizimi qaqida talabalarga mukammal bilim berish; yuqori darajadagi algoritmik tilda turli dasturlar tuzishga qamda kimyo-texnolog sifatida amaliyotda vujudga kelgan muammolarni kompyuterda tez va aniq bajarishga o’rgatishdan iboratdir.

” Informatika” fanini o’zlashtirish jarayonida bakalavr;

- zamonaviy kompyuterlarning imkoniyatlari haqida ma'lumotlarga ega bo’lish va ulardan foydalana olish;

- turli operatsion tizimlar haqida ma`lumotga ega bo`lish;

- algoritmik tillarda mutahassislik masalalariga dastur tuza olish;

- Elektron jadval, matn muharrirlari va taqdimot tayorlash dasturlarida ishlay olish;

- ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi haqida ma'lumotga ega bo’lish;

- Internet tizimi imkoniyatlaridan foydalana oladi;

- turli murakkablikdagi veb-sahifalarini yaratish;

- Axborot texnologiyalari vositalaridan o`qish jarayonida va kelajakda o`zining kasbiy faoliyatida foydalanish;

- Axborotni kiritish, saqlash, izlab topish va strukturalash, bir sistemaga tushirish, ommaviylashtirishga erishish;

- Zamonaviy axborot texnologiyalari vositasida o`z bilim darajasini boyitish va ayirboshlash imkoniga ega bo`lish haqida bilimga ega bo`lishi;

- Zamonaviy kompyuterlarda axborotlarni qayta ishlash jarayonini to`la-to`kis o`zlashtirishni tashkil etish.

- Mavjud OS vositasida axborotning barcha turlari bo`yicha hujjat tayyorlash va uni ustida ish yuritish texnologiyasini o`zlashtirish.

- Elektron jadval yaratish va undan unumli foydalanish jarayonini o`zlashtirish.

- Ma'lumotlar bazasini yaratish va uni boshqarish tizimi asosida ish yuritish texnologiyasini o`rgatish.

- multimedia va tarmoqli axborot almashuv texnologiyasini o`rgatish.

- Maxalliy va global kompyuter tarmoqlari bilan ishlash ko`nikmalarini hosil qilish.

- Zamonaviy axborot texnologiyalarini jamiyatni rivoj-lantirishdagi muxim ahamiyati bilan tanishish, uni takomillashtirish va hayotning turli jabhalarida foydalana olish malakasiga ega bo`lisi kerak.

Talabalar fanini o`rganish natijasida kompyuter texnologiyasi haqida to`liq tushunchaga ega bo`ladilar va kompyuter savodxonligiga jiddiy erishadilar. Axborot texnologiyalarini yanada chuqurroq o`zlashtirib ulardan foydalanish malakasi va ko`nikmalarini hosil qilishadi.
O`quv rejasidagi boshqa fanlar bilan bog`liqligi .

Talabalarning zamonaviy kompyuterlarda turli masalalarni yechishi (algoritmlash va datsurlash), ulardan

- “Oliy matematika” fani (differentsial va integral tenglamalar, takribiy qisoblash usullari va boshqalar) bo’yicha chuqur bilim talab qiladi. Shu bilan birga talaba Internet tizimi orqali turli fanlar bo’yicha eng so’nggi ma'lumotlarga ega bo’lishi, fizika, kimyo kabi tabiiy fanlarda tajribalar natijalarini qayta ishlashda kompyuter dan oqilona foydalana olishi mumkin.

Dasturni amalga oshirish o’quv rejasida rejalashtirilgan: oliy matematika, fizika, informatika, metralogiya va sandartlashtirish kabi fanlardan yetarli bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishi talab etiladi.

O’quv jarayoni bilan bog’liq ta’lim sifatini belgilovchi holatlar quyidagilar: yuqori ilmiy-pedagogik darajada dars berish, muammoli ma’ruzalar o’qish, darslarni savol-javob tarzida qiziqarli tashkil qilish, ilg’or pedagogic texnologiyalardan va mul’timediya vositalaridan foydalanish, tinglovchilarni undaydigan, o’ylantiradigan muammolarni ular oldiga qo’yish, talabchanlik, tinglovchilar bilan individual ishlash, erkin muloqot yuritishga, ilmiy izlanishga jalb qilish.