Toshkent kimyo-texnologiya instituti y. Q. Qodirov, A. T. Ruziboyev, A. A. Abdurahimov yog’larni rafinatsiyalash va katalitik modifikasiyalash

243 
19§. Vodorod ishlab chiqarish usullari 
Vodorod ishlab chiqarishni bir qancha usullari ma’lum. Shulardan 
gidrolizlarda quyidagilar ishlatiladi. 
1.temir-bug’ usuli (kontaktli) 
2.tabiiy gaz konversiyalash usuli 
3.elektrolitik usul. 
1.Temir-bug’ usuli: Bu usul temirni suv bug’i bilan kosidlanish reaksiyasiga 
asoslangan 
3Fe + 4H
2
O Fe
3
O
4
+ 4H
2
Hosil bo’lgan temir oksidi suv gazi bilan temir metalligacha qaytariladi. 
Fe
3
O
4
+ 2(H
2 
+SO) 3Fe 2H
2
O + 2SO
2
Temir metalli suv bug’i bilan yana oksidlanadi va x.k.Suv gazini olish bug’ni 
1000
0
C da ko’mir bilan birikishiga asoslangan: 
C + H
2
O == CO + H
2
Bu usul 1903 yilda sanoat ishlab chiqarish usuliga aylangan. Bu usul 
kamquvvati, qiyin usul hisoblanadi, Shuning uchun hozirgi vaqtda sanoatda 
ishlatilmaydi. 
2.Tabiiy gaz konversiyasi bilan vodorod ishlab/chiqarish: tabiiy gaz 
tarkibida 96% metan bor. Metan konversiyasi 2 bosqichda davom etadi. 1-bosqichda 
metan CO va H
2
da konversiyalanadi. 
CH
4
+ H
2
O CO + 3H
2 
2-bosqichda esa CO qaytarilgan suv hisobiga CO
2
gacha oksidlanadi 
CO + H
2
O CO
2
+ H
2
Konversiya qilingan oldin tabiy gaz mis yoki rux oksidi joylashtirilgan 
reaktor orqali 300-400 
0
C temperaturada o’tkazilib oltingugurt sulfididan tozalanadi. 
H
2
S + ZnO ZnS + H
2
O 
Tozalangan gaz 700-850 
0
C temperatura, 0,2 Mpa bosim, 1:3 nisbatda suv 
bug’ bilan aralashtiriladi. A1 oksididagi cho’ktirilgan stas. Ni katalizatorida CO va 
H
2
konversiyalanadi. (konversiyaning 1-bosqichi Konversiyalangan gaz 400-450 
0
C 
temperaturada, 1:1 nisbatda suv bug’i bilan aralashtirib, stas. Promot.temir 

244 
katalizatorli reaktor orqali o’tkaziladi (konversiyaning 2-bosqichi). Xuddi 
shuningdek 150-250
0
C temperaturada Si katalizatori ishlatiladi. 
Olingan gaz namlik va CO
2
va CO kabi aralashmalardan, monoetanolamin 
eritmasi bilan tozalanadi. Tozaligi gazda 97.5-98.5 % H
2
0.6% CH
4
,CO
2 
va CO esa 
2 % bo’lishi kerak. Agar yaxshi tozalansa 99.8 % H
2 
bo’lishi mumkin. 
Usul yutug’i: vodorodning tannarxi pastligidir. 
3.Elektrolizli suv bilan vodorodni ishlab chiqarish : suv eritmani elektrolitga 
tushirilgan 2 ta elektrod (katod, anod) elektrolitik yacheykani vujudga keltiradi. 
Bunda elektrodlarda elektroqimyoviy reaksiya yuz beradi. Elektroliz vaqtida 
quyidagi reaksiyalar yuz beradi. 
Katodda H
2
va gidrooksid ionlari hosil bo’lishi bilan suv qaytariladi. 
4H
2
O +4ye = 2H
2
+ 4OH 
anodda suv va O
2
gna gidrooksid – ionlarining oksidini:
4OH – 4ye – 2H
2
O + O
2 
Yig’indi tenglamasi 2H
2
O = 2H
2
+ O
2
bo’ladi. 
Natijada H
2
ning 1ta xajmiga ko’shimcha mahsulot sifatida 0,5 xajmda O
2
hosil bo’ladi. Bu jarayonning mexanizmi shundan iboratki, suvda gidrooksid va N
2
ionlari anod va katodga o’tadi, ularda esa H
2
va O
2
molekulalarini hosil bo’lib, ionlar 
razryadi yuz beradi. Toza suvning dissosiasiyasi va uning elektro’tkazuvchanligi 
kichkina, shuning uchun elektrolit eritmasi qo’llaniladi. (KOH, NaOH). 
Suv elektrolizi elektrolizerlarda olib boriladi. 
U elektrolit uchun vanna va unga tushirilgan elektrodlardan iborat. 
Suvni nazariy parchalash uchun elektrolit yacheykaga 1.23 v berish kifoya, 
amalda esa suvni parchalanishning quvvati 2-2,5 vni tashqil qiladi, unda quvvatning 
bir qismi elektroenergiyani sarfini kompensasiyalash, yacheykadagi elektrolitning 
ichki qarshiligini yengish uchun, katod va anoddagi quvvati oshirish uchun ketadi. 

245 
Gidrozavodlarda FV-250 va FV –500 
tipdagi elektrolizerlar ishlatiladi. Ularning 
N
2
ishlab chiqarish quvvati soatiga 250-
500 m
3
. Bu elektrolizerlar filtrpresslidir, 
ularda silliq diafragmani va elektrolidli 
yacheykalar ishlatiladi. Elektrolezer FV-
250 va FV-500 konstruksiya jihatidan bir 
xil. 1 m
3
H
2
olish uchun 6-6.5 kVt s 
elektroenergiya va 0,9-1 l distillyat sarf 
bo’ladi. 

Download 3,92 Mb.