Takrorlash uchun savollar
1. Donador katalizatorlar.
2. Nikel’-mis katalizatorlar.
3. Katalizatorning selektivligi aniqlash.
4. Katalizatorning izomerlanish xususiyati qanday usullar bilan aniqlanadi?
225
Tayanch so’z va iboralar: turg’un katalizator, aktivlanish energiyasi, jarayon
tezligi, nikel’-mis katalizatori, mis karbonatining strukturasi, zarrachalar o’lchami,
sul’fatning qoldiq miqdori, nikel’-mis silikatlari,qizilgur, perling, aktivlangan
ko’mir, moyning nur sindirish ko’rsatkichi, yuqori aktiv, aktiv, mo’tadil aktiv,
pastaktiv, katalizator selektivligi.
226
18§. Yangi avlod katalizatorlari. Katalizatorlarni regenerasiyasi
Gidrogenlash sanoatida ishlatiladigan katalizatorlar makrostrukturasi va
qo’llanilish texnikasiga ko’ra dispers (kukunsimon) va turg’un (stasionar)
katalizatorlarga bo’linadi. Katalizator tayyorlashda aktiv metall sifatida D.I.
Mendeleyevni elementlar davriy sistemasining VIII guruh metallari-platina,
palladiy, nikel va boshqalar ishlatiladi. Ma’lum sharoitda boshqa guruhlarni oraliq
metallari, jumladan mis ham gidrogenlash aktivligini namoyon qiladi, so’nggi
yillarda yog’ va yog’ kislotalarni gidrogenlash katalizatorlari nikel asosida
tayyorlanmoqda. Katalizatorlarni aktivligi, selektivligi, barqarorligini oshirish va
boshqa xossalarini yaxshilash uchun ularga 0,5-5% miqdorda promotorlar- sirkoniy,
magniy oksidlari va bir qator boshqa metallar qo’shiladi.
Promotor-bu o’zi katalitik ta’sirga ega yoki ega bo’lmagan, biroq aktiv
metal-katalizator aktivligini kuchaytiradigan moddadir.
Kukunsimon kata lizatorlar gidrogenlanadigan xom ashyoda disperslanadi
va gidrogenizatdan filtrlab ajratib olinadi. Filtrlab olingan katalizator qisman
gidrogenlash jarayoniga qaytariladi va qolgan qismi aktiv metallni ajratib olish
uchun qayta ishlashga yuboriladi. Ajratib olingan aktiv metal yangi katalizator olish
uchun ishlatiladi. Turg’un katalizatorlar gidrogenlash reaktorlariga mahkamlangan
bo’lib, ularning aktivligi, selektivligi va mexanik barqarorligi saqlanib qolguncha
ishlatiladi.
Katalizatorlar olinish usuli bo’yicha shimdirilgan, cho’ktirilgan va
qotishmali kabi turlarga bo’linadi. Yog’ va yog’ kislotalarini gidrogenlash
katalizatorlarining tovar shakli ularni ishlatilish sharoitiga bog’liq. Xom ashyoda
disperslangan katalizator qattiq yog’dagi suspenziya yoki kukun holida, turg’un
katalizatorlar esa granula yoki tabletka holida tayyorlanadi. Yog’ va yog’
kislotalarini
gidrogenlash
jarayonida
gidrogenlanadigan
xom
ashyoda
suspenziyalangan, eltuvchiga cho’ktirilgan nikelli katalizatorlar keng qo’llaniladi.
|
