Toshkent moliya instituti huzuridagi moliya-bank xodimlarining malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash

institusionai), 
birjalar, hukumat
hukumat. Bank o'zi- 
ning korporativ mijoz- 
lariga 
kredit 
hamda 
obligatsiya va aksiyalar 
chiqarish, 
hisoblami 
yuritish va maslahat 
bilan bog'liq xizmatlar 
ko'rsatadi. O'zaro mu­
nosabatlar 
aloqalar 
o'm atish bilan bog'liq. 
Mustaqil 
aksiyadorlar 
deyarli 
kompaniyaga 
ta’sir 
o ‘tkazish 
imkoniga ega emas
va 
affilirlanmagan 
kompaniyalarda 
o'z 
sannoyasiga 
ega 
bo'lishi 
mumkin. 
ishchilar 
qonunan 
boshqamv 
tarkibiga 
kiritilgan
Aksivalarea esalik Qilish tarkibi
Institutional inves­
torlar 
(Buyuk 
Britaniya-65%, 
AQSh-60%); indivi­
dual 
investorlar 
(AQSh-20%)
Aksiyalar to' laligicha 
moliyaviy tashkilot va 
kompaniyalar 
ixtiyo- 
rida. Sug'o'rta kompa­
niyalari 50%, kompa­
niyalar 25%, xorijiy 
investorlar 5% aksiya­
larga egalik qiladi
Banki ar-30%,
kompaniyaIar-45%,
pensiya
jamg‘armalari-3%, 
individual aksiyador- 
lar-4% 
aksiyalarga 
egalik qiladi
Direktorlar keneashi tarkibi
Insayderlar - kompa­
niyada 
ishlaydigan 
yoki u bilan yaqin 
aloqador 
shaxslar. 
Autsayderlar 
-  
kompaniya 
bilan 
bevosita 
aloqador 
bo'lmaganlar. 
Soni 
13 
kishidan 
15 
kishigacha.
Amalda deyarli ichki 
ishtirokchilardan 
iborat 
Davlat 
o'z 
vakilini tayinlashi ham 
mumkin. 50 kishigacha 
bo'lishi mumkin.
Ikki 
palatali 
di­
rektorlar 
kengashi: 
kuzatuv kengashi va 
boshqamv. 
Kuzatuv 
kengashi 
boshqa- 
ruvni tayinlaydi va 
tarqatib 
yuboradi. 
Rahbariyat 
qaror- 
larini tasdiqlaydi va 
boshqarish 
bo‘yicha 
ko'rsatmalar 
beradi. 
Boshqamv 
faqat 
kompaniya xodimla- 
ridan iborat. Kuzatuv 
kengashi 
tarkibiga
46

—
aksiyadorlar 
va 
ishchilaming vakillari 
kirishi shart. Kuzatuv 
kengashi 
tarkibi 
9 
kishidan 
20 
kishigacha (qonunda 
belgilanadi).
Qonunchilik 
bazasi
AQShda: shtat qon- 
unlari, federal qo­
nunlar, 
qimmatli 
qog'ozlar va biija 
bo'yicha komissiya. 
Buyuk Britanivada: 
parlament hujjatlari, 
qimmatli 
qog'ozlar 
va 
investitsiyalar 
bo'yicha hay’at
Amerikacha 
ko'rinishga 
ega. 
hukumat kompaniyalar 
faoliyatiga 
an’anaviy 
tarzda 
o'z 
vakillari 
orqali ta’sir o'tkazadi
Federal va mahalliy 
j 
qonunlar, 
qimmatli j 
qog'ozlar 
bo'yicha ] 
agentlik
Axborot 
oshkoralisiga talablar
AQShda: 
chorakli 
hisobot, 
direktorlar 
va ular egaligidagi 
aksiyalar to'g'risida 
axborotni o'z ichiga 
oluvchi 
yillik 
hisobot; 
5% 
dan 
ortiq aksiyaga ega 
bo'lgan aksiyadorlar 
haqida 
ma’lumot; 
kutilayotgan 
qo'shilish va qo'shib 
olish 
haqida 
ma’lumot. 
Buyuk 
Britaniyada 
yarim 
yillik hisobotlar
Kapital 
tarkibi, 
direktorlar 
kengashi 
a’zolari, 
ulaming 
maoshi, 
ko'zda 
tutilayotgan 
qo'shilishlar, Ustavga 
tuzatishlar 
haqidagi 
ma’lumotni o'z ichiga 
oluvchi yarim yillik 
hisobot. 
Kompaniya­
ning 
10 
yirik 
aksiyadorlari haqidagi 
ro'yxat e’lon qilinadi
Kapital, 5% dan ortiq 
aksiyalari 
bo'lgan 
kompaniya 
aksiyadorlari tarkibi; 
mumkin 
bo'lgan 
qo'shilish va qo'shib 
olishlar
Aksivalar tomonidan та ’aullanishi lozim bo ‘lean xatti-harakatlar
Direktorlami 
saylash, auditorlami 
tayinlash, aksiyalami
Dividendlar 
to'lash, 
direktorlar kengashini 
saylash, 
auditorlami
Daromadni
taqsimlash, 
kuzatuv 
kengashi 
va 
bosh-
47

chiqarish, qo'shilish, 
qo'shib 
olish, 
Ustavga tuzatishlar. 
AQShda aksiyador­
lar dividend miqdori 
bo‘yicha ovoz berish 
huquqiga ega emas, 
Buyuk 
Britaniyada 
ushbu savol ovozga 
qo‘yilishi mumkin.
tayinlash, 
Ustavga 
o'zgartirishlar kiritish, 
qo'shilish, 
qo'shib 
olish
qaruv 
qarorlarini 
ratifikatsiya 
qilish, 
kuzatuv 
kengashini 
saylash
Ishtirokchilamine о ‘zaro aloqalari
Aksiyadorlar 
o'zlarining 
ovoz 
berish 
huquqlarini 
aksiyadorlar 
yig'ilishida ishtirok 
etmasdan pochta va 
ishonchnoma orqali 
ifoda 
etishlari 
mumkin. 
Institutsional 
investor kompaniya 
faoliyatini 
kuzatib 
boradilar 
(ular 
orasida: investitsiya 
fondlari, 
auditorlar, 
xatarli
investitsiyalar)
Kompaniya 
uzoq 
muddatli 
va 
affilirlangan aksiyador- 
lardan 
manfaatdor. 
Aksiyadorlaming yillik 
yig'ilishlari 
rasmiy 
xususiyatga ega
Nemis
kompaniyalarining 
aksariyat 
aksiyalari 
oddiy 
aksiyalardir. 
Banklar aksiyadorlar 
roziligi 
bilan 
o'z 
xohishiga ko'ra ovoz 
beradilar. 
Sirtdan 
ovoz berish mumkin 
bo'lmaganligi tufayli 
yig'ilishda 
shaxsan 
ishtirok etish yoki bu 
huquqni 
bankka 
topshirishlari mumkin
Yuqorida sanab o‘tilgan korporativ siyosat modellari bir-birini 
istisno etuvchi modellar emas. So‘nggi vaqtlarda ulaming yaqinlashish 
jarayoni kuzatilmoqda, bu ulaming birortasi ham mutlaq afzalliklarga 
ega emasligidan dalolat beradi. Misol tariqasida, bir talay mamlakatlarda 
(masalan, Italiya, Fransiya, Ispaniya, Gollandiya, Shvetsiya, Rossiya va 
h.k.) bu modellami ikki yoki aralash ko'rinishda qo'llash mxsat 
berilgan. Rivojlanayotgan va iqtisodiyoti o‘tish davrini boshidan 
kechirayotgan mamlakatlarda turli modellar unsurlarini aralashtirish 
yo‘li bilan korporativ siyosat tizimlari shakllantirilmoqda. Hozirgi 
vaqtda bu mamlakatlarda vujudga kelayotgan mulk (kompaniyalar,
48

korporatsiyalar) tarkibi oraliq holatda bo‘lganligidan, u yoki bu mumtoz 
modelga moyillik (ya’ni mulkka egalik qilish tarkibi bilan korporativ 
siyosatning muvofiqligi) haqida xulosa qilish hali birmuncha erta.
Modellarning qiyosiy tahlili. Ta’riflangan har bir model o‘zining 
ustun va zaif tomonlariga ega. Amerika modelining asosiy kamchiligi 
uning qisqa muddatli investorlar manfaatlariga yo'naltirilganligidir. 
Unga munosabatlar oydinligi, choraldi hisobotlar, aksiyalar almash- 
tirishning soddaligi, yuqori likvidli fond bozori kabi xususiyatlar xos. 
Biroq oxirgi o‘n yillik tajribalari shundan dalolat beradiki, ushbu model 
katta rivojlanish salohiyatiga ega.
Germaniya va yapon modellarini asosan banklaming bir-biriga zid 
roli uchun tanqid qilinadi. Banklar bir paytning o‘zida ham aksiyador, 
ham kreditor sifatida namoyon bo'lib, manfaatlar to'qnashuvi zonasiga 
kirib qoladi va bu qaytarilmaydigan kreditlar berilishi (Germaniyada) 
yoki barqarorlikka salbiy ta’sir qiluvchi oldindan samarasiz loyihalarni 
kreditlashga (Y aponiyada) olib keladi.
Yanada jiddiy tanqidga ushbu ikki modelda raqobatni jilovlash 
xususiyatiga ega bo'lgan davlatning tutgan kuchli o'mi tufayli uchraydi. 
Boshqarish strategiyasi bo'yicha taniqli mutaxassis M.Porter ushbu ikki 

Download 6,87 Mb.