Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
ma’noli mosligini ta’minlashi lozim.
h
1i
= 0
deb olinganida
h
1i
= R
almashinuvi
bajarilishi kerak.
3-qadam
:
L
1h
ketma ketligining har bir soni
h
1i
(s
1i
)
ni[
1хR
]o’lchamli shrifrlash
alfavitining mos
s
1i
T
1
(i=1, K)
simvoli
bilan almashtirish orqali
T
1
shifr matnini
hosil qilish.
4-qadam
: Olingan shifr matni o’zgarmas
b
uzunlikdagi bloklarga ajratiladi. Agar
oxirgi blok to’liq bo’lmasa, blok orqasiga mahsus simvol-to’ldirgichlar
joylashtirish (masalan,
*
simvolini).
Misol
:
Shifrlash uchun dastlabki ma’lumotlar
:
Т
0
= <ҲИМОЯ_ХИЗМАТИ>
А
0
= <АБВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ>
А
1
= <ОРЁЬЯТЭ-ЖМЧХАВДЙФҚКСЕЗПИЦГҲЛЪШБУЮҚГН>
R=36 k
1
=3 k
2
=15 b=4
Algoritmning qadamba-qadam bajarilishi quyidagi natijalarga olib keladi:
1-qadam
: L
0h
= <35,10,14,16,31,36,23,10,9,14,1,20,10>
2-qadam
: L
1h
= <12,9,21,17,36,14,12,9,6,21,18,3,9>
3-qadam
: Т
1
= <ХЖЕФНВҲЖТЕҚЁЖ>
4-qadam
: Т
1
= <ХЖЕФНВҲЖТЕҚЁЖ***>
Rasshifrovka qilishda bloklar birlashtirilib,
К
simvolli shifromatn
T
1
hosil
qilinadi. Rasshifrovka qilish quyidagi butun sonli
tenglamani yechish kerak
bo’ladi:
k
1
h
01
+ k
2
= n R + h
1i
Ushbu tenglamadagi
k
1
, h
11
, k
2
va
R
butun sonlar ma’lum bo’lganda
h
0i
kattaligi
n
ni saralash orqali hisoblanadi. Bu muolajani shifromatnning barcha
simvollariga tadbiq qilish uning rasshifrovka qilinishiga olib keladi. Almashtirish
usulining
kamchiligi
sifatida
dastlabki
va
berilgan
matnlar
statistik
ko’rsatgichlarining bir xilligini ko’rsatish mumkin.
Dastlabki matn qaysi tilda
yozilganini bilgan xolda, kriptoanalitik axborotlarni statistik qayta ishlab, ikkala
alfavitdagi simvollar orasidagi mos kelishliklarni aniqlashi va matnni rasshifrovka
qilishi mumkin
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Polialfavitli almashtirish usullari
Bu usullar yetarlicha yuqori darajadagi kriptoturg’unlikka ega va bunda
dastlabki matn simvollarini almashtirish uchun bir necha alfavitlardan
foydalanadilar. Rasman polialfavitli almashtirishni quyidagicha tasavvur qilish
mumkin.
N
–
alfavitli
almashtirishda
dastlabki
А
0
alfavitdagi
s
01
simvoli
А
1
alfavitdagi
s
11
simvoli bilan almashtiriladi va hakozo.
s
0N
simvolini
s
NN
simvoli bilan almashtirgandan so’ng
s
0(N+1)
simvolining o’rnini
А
1
alfavitdagi
s
1(N+1)
simvoli oladi va xakozo.
Polialfavitli almashtirish algoritmlari ichidaViginer jadvali (matritsasi)
Т
в
ni ishlatuvchi algoritm eng keng miqyosda tarqalgan.Viginer jadvali [
RхR
]
o’lchamli kvadrat matritsadan iborat bo’lib (
R
-
ishlatilayotgan alfavitdagi
simvollar soni
), birinchi qatorda simvollar alfavit tartibida joylashtiriladi. Ikkinchi
qatordan boshlab, simvollar chapga bitta o’ringa siljitilgan xolda yoziladi. Siqib
chiqarilgan simvollar o’ng tarafdagi bo’shagan o’rinni to’ldiradi (tsiklik siljitish).
Agar bu jarayonda kirill alfavitidagi o’zbek alfaviti ishlatilsa, Viginer martitsasi
quyida keltirilganidek, (
36х36
) o’lchamga ega bo’ladi:
АБВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_
БВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_А
ВГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_АБ
ГДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_АБВ
ДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_АБВГ
ЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_АБВГД
ЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЭЮЯЎҚFҲ_АБВГДЕ
…………………
…………………
