Toshkent tibbiyot akademiyasi

O’quv ishlari bo’yicha

prorektor, professor

Teshayev O.R.

«____»___________2013 yil
Kafedra: Travmatologiya-ortopediya, XDJ va neyroxirurgiya
Fan: Travmatologiya-ortopediya

4-kurs Tibbiy profilaktika fakulteti uchun

Toshkent - 2013

Travmatologiya-ortopediya, XDJ va neyroxirurgiya

kafedrasi mudiri: t.f.d. Karimov M.Yu.

Ukuv ishlari buyicha mas’ul: ass., t.f.n. Saloxiddinov F.B.

1.Kirish qism: 1.1 Mashg’ulotni o’tkazish joyi va jihozlanishi:

• 
  Travmatologiya-ortopediya, XDJ va neyroxirurgiya auditoriyalari.
  
• 
  Amaliy mashg’ulot o’tkazish uchun: asseptik bog’lamlar, jarroxlik anjomlari.
  
• 
  Yangi axborot texnologiyasi vositalari, ko’rgazmali qurollar, videofilmlar.
  

1.2 Motivatsiya:

Talabaga javobgarlik xissini, singdirish, qiziqtirish va amaliy ko'nikmalarni egallashda zaruriy bilimlar xajmini kengaytirishga yordam beradi. Kelajakda to'g'ri va o'ziga ishongan xolda, logik va kritik fikrlashni, kasbiga ma'suliyatli yondoshishni talabada shakllantiradi.Bu mavzu haqida to’liq tasavvur va ma’lumotga ega bo’lish UASHning ish faoliyatida amaliyotni to’g’ri tashkillashtirishga yordam beradi.

1.3. Tashqi va ichki fanlararo bog’liqlik

2. Fanlararo va fan ichidagi bog’liqlik:

2. Nazariy qism:

Agar o’tmish jangida sanitar yo’qotishlar tuzumida birinchi o’rinni o’q otar yaralar egallagan bo’lsa,zamonaviy jangda birinchi o’rinni kuyishlar egallaydi. kuyishni davolashda muammo aktual darajada jang oqibatining jiddiy tarkibiga aylandi.

Yadro portlashlarda kuyishlar 65-83% sanitar yo’qotishlarni tashkil etdi.Lekin hozir xam er sharida har yili 100000 kishi halok bo’lmoqda.

Termik shikaslanishni chaqiruvchi qurol va faktorlar turlar:- maxsus qo’shinda yoninlar(kema,tank,avtomobillar), naplm, termit, fosfor, o’tsochar, yondiruvchi bombalar, yoninlar (bino, o’rmon).

Kuyish kasalligini oirligini bildiruvchi faktorlar.

Kuyish kasalligi 10?n chuqur kuyish va20% dan oshiq tashqi kuyishlar: shikast maydoni, shikast chuqurligi, boshqa shikastlar (kombinirlangan, buzilishlar), oqibatli holatlar (kasalliklar, holdan toyish va b), yosh.

Kuyish kasalligi prognozi. Qoida bo’yicha:- “yuzlab”-yosh %, umumiy maydon: 100 dan ko’p-prognoz salbiy, 80-100-shubxali, 80 dan kam-ijobiy, nafas olish yo’llarini kuyishi 10%ga teng.

Frank indeksi-tashqi kuyish 1%-1-ed, shuqur kuyish 1%-3ed, nafas olish yo’llari kuyishi-30ed,30ed gacha engil kuyish, 30dan 60 ed gacha o’rtacha oir, 60dan 90ed gacha oir kuyish, 90 eddan oshiq- o’ta oir kuyish.

Kuyish maydonini aniqlashni qabul qilish:- ”kaft qoidasi”(1% atrofida), ”to’qqiz qoidasi” bosh, bo’yin-9%, qo’l-9%, oyoq-18%, tana oldindan-18%, tana orqadan-18%, oraliq-1%.

Vilevina G.D bo’yicha turli kontur siluet shtrixi

Kuyish darajasi(chuqurligi)

I daraja-eritematoz(giperemiya,shish,oriq)

II daraja-bullyoz(pufaklar shakli)

III daraja-nekrotik

IIIA daraja-teri organoidlari saqlangan

IIIV daraja-terining hamma yuzasini nekrozi

IV daraja-kletchatka nekrozi, fastiya,mushak-suyak nekrozi.

Infeksiyni qo’shilishi,to’shakka kuygan yarani ezilishi,mikrosirkulyatsiya buzilishi natijasida shok va umumiy gipoksiya ikkilamchi nekrozni shakllantiradi,toriro kuyishni chuqurlashtiradi.

Kuyish diagnostikasi

Diagnoz tarkibiga kiradi:kuyishni nima keltirib chiqargan,chuqurligi(darajasi)maydoni,joylashish joyi,nafas olish yo’lini kuyishi borligi,shokni borligi(yoki kuyish kasalligini kechishini boshqa fazasi)Diagnoz aniqligi muddatga boliq,asosan IIIa va IIIb darajalari differensiyasida.

Nafas olish a’zolari kuyish belgilari:

-kuyish yopiq holatda joylashgan

-kichik qadamlarda soch tolalarini tushishi

-ovozni bo’ilishi

-o’pka shishi

Kuyish kasalligi fazalari

1.Shok(3 kun)

2.Toksemiya(3dan 15 sutkagacha)

3. Intoksemiya(4-5 kundan yarani tuzalishigacha)

4. Rekonvalestensiya yoki kuyishli ozish

Kuyish shoki(asosiysi)

-erektil fazasi,bir necha soatgacha

-torpid fazasi 3 sutkagacha

-chuqur kuyishlarning proporsional maydonining oirligi

-eritrositlar gemolizi va giperkoagulyasiyasi

-plazma yo’qotish-gipovolemiya va gemokonsentratsiya olib keluvchi

-buyraklar faoliyati buzilishi, ADga boliq bo’lmagan xolda.Oir shok etarli darajadagi AD paytida ham bo’lishi mumkun

-oliguriya,gemoglobinuriya,albuminuriya,azotemiya

-normal temperature

Oir shok belgilari:

-diurez-15-20ml/sdan kam

-gematuriya

O’ta oir shok belgilari

-chuqur kuyish 40?n oshiq

-anuriya(sutkalik diurez 100ml gacha)

-siydik to’qqizil rang loyqali(gemoglobinuriya)

Kuyish toksemiyasi:- tana xarorati ko’tarilishi bilan boshlanadi(mikrosirkulyasiya to’xtaydi), intoksiktsiyani o’sishi, qo’zaluvchanlik, apatiya, qusish, koma, ich ketishi, dinamik tutilish, me’da-ichakdan qon ketishi (diapedez, eroziv gastrit), nefrilar va pielitlar (bazan oliguriya bilan), pnevmoniya(asosan nafas olish yo’li kuyishida), gipoproteinemiya, anemiya, gipovitaminoz.

Kuyish septikotoksemiyasi:- dastlabki yiringlash, intosikatsiya paydo bo’ladi, gipoproteinemiya o’sishi, tana vaznini yo’qolishi, isitma (bazan gektik), bakteremiya, yiringli metastazlar, sepsis.

Rekonvalestensiya:-kuyish yarasini epitelizatsiyasidan boshlab paydo bo’lishi, patologiya, ozish, qon hosil bo’lishini buzilishi, chandiqli faktorlar.

Tuzaluvchi yaralarda yarani bujmayishi kuzatiladi, bu esa chiziq hosil bo’lishiga olib keladi.

Kuyishni davolash etaplari

Birinchi vrachgacha yordam(jang maydonida BTYo):- napalmni o’chirish, o’choqdan, shikaslanishni olib chiqish, shpritsda analgatiklar, bolamlar (imkoniyatga qarab),

-sovuq qo’yish, muz qo’yish (imkoniyatga qarab).

Birinchi vrachlik yordami(PTYo):-kuyish shaklini profilaktik davolash, oriqni qoldirish-antigistaminlar, asabni tinchlantirish, blokadalar (nafas olishda), v/o poliglyukin plazma-250, ishqorlar ichish.

Maxsuslashgan gospitallarda kuyganlar uchun-kuyish kasalligi simptomlari bo’lgan bemorlar, ko’z yoki nafas olish a’zolari kuyishi, teri plastikasiga muxtoj bo’lganlar (yuz kuyishi, barmoqlar, bo’imlar).

Maxsuslashgan tibbiy yordamda toksemiya, yarali ozish, terining yopiq defektlari, erta asoratlarni oldini olishda kurash olib boriladi.

Sovuq urishi.

Etiologik bo’linadi:- 0 dan yuqori xaroratni ta’siridan paydo bo’luvchi; quruq muz ta’siridan paydo bo’luvchi, kontakt sovuq urishlari,muzlagan metallarni teriga tegishidan paydo bo’luvchi, qaltirash.

O- dan yuqori xaroratni ta’siridan ko’proq oyoq kafti aziyat chekadi. Uzoq muddatli ta’siridan kaft doimiy ravishda o’zining odatiy haroratini yo’qatadi, vasomotor va neyrotrofik proseslar yuzaga keladi, qaysiki bular destruktiv o’zgarishlarga olib kelib xattoki nekrozgacha va xo’l gangrenaga aylanadi. Past haroratni ta’siri quruq muzda asosan tananing ochiq yoki periferik qismlari-yuz, qo’l aziyat chekadi. Past xarorat hujayra plazmasini buzilishini chaqiradi, qaysiki oqibatda birlamchi nekroz yoki to’qima degeneratsiyasi vujudga keladi.

Kontaktli muzlash,muzlagan metal predmetlarni tegishidan kelib chiqadi (lyotchiklarda, tankchilarda, motoyuruvchilarda). Qaltirash tabiiy haroratni susayishidan kelib chiqadi. Bular davomli sovuq va ko’p muddat ta’siridan kelib chiqadi. Qaltirashda asosan ochiq soxalar jaroxatlanadi (qo’l barmoqlari, yuz, quloq). Sovuq urishi patogenezida ikki davr:yopiq va reaktiv. Yopiq davrda moddalar almashinuvini buzilishi va muz urgan soxalarda qon aylanishini buzilishi bilan xarakterlanadi. Bu o’zgarishlar darajasi past haroratni ta’sirini davomiyligiga boliq. Klinik tashirin davr teri rangparligi, sezuvchanlikni yo’qolishi va maxalliy tana xaroratini yo’qolishi bilan boshlanadi. Reaktiv davr uchun(isigandan keyin)reaktiv yallilanish va nekrozni paydo bo’lishi xos.Yashirindan reaktiv davrga o’tishining xarakterli belgisi bo’lib progressirlanuvchi tana qismi shishi,sovuq olishni tasdiqlaydi.

Sovuq urishini keltirib chiqaradi: -ho’l kiyim, tana oxirlarida qon aylanishini buzilishi, tor oyoq kiyimini kiyib yurish, siqib turuvchi jgut yoki bolam, oyoq terlashi, davomli harakatsizlik, qon yo’qotish, shok: -o’q otar sinish hisobiga qon tomirlar yaralanishi.

Sovuq olish klassifikatsiyasi

4-daraja

I daraja:davomli bo’lmagan to’qima gipotermiyasi,innervatsiyani buzilishi va terida qon aylanishini bizilishi,bunda dastlab terini oqarishi,keyinchalik qizarishi.Terini isitgandan keyin ko’karishi,bazan marmar surati bo’ladi.

II daraja:uzoqroq davom etuvchi to’qima giperemiyasidan paydo bo’ladi.Sezilarli darajada qon aylanishini buzilishi natijada teri ustini shishi va deskvamatsiyasi kuzatiladi.O’suvchi qavat shikastlanmaydi.O’zini rangsiz tarkibiga ega bo’lgan pufakni bo’lishi bu esa isitilgandan bir necha kun paydo bo’lishi mumkun.

III daraja:teri va teri osti yo qavati shikastlanadi.Patologik jarayonni rivojlanishida 3-bosqich farqlanadi:

1) o’lish va pufaklar

2) nekrozlangan soxalarni so’rilishi va sovuq urishi va granulyatsiyani paydo bo’lishi

3) chandiqlashish-epitelizatsiya

IV daraja-hamma yumshoq to’qimalar va suyaklar o’ladi.Bu darajada zonalarga ajratiladi:total nekroz,qaytmas degenerativ o’zgarishlar,qaytar degenerative protseslar.IV daraja sovuq olish oqibatida tana oxirlari segmentlari-falangalarni,barmoqlar, kaftni yo’qotishgacha etadi. Asoratlari maxalliy va umumiy bo’lishi mumkun. Maxalliy-limfangait, limfadenit, abseslar, flegmonalar, saramasli, yallilanishi, tromboflebitlar, nevritlar, osteomielitlar.

Umumiy-sepsis, qoqshol, anaerob infeksiya.

MUZLASH

Muzlashni 3 bosqichi:

Adinamiya bosqichi - es-hushi saqlangan, uyquchanlik, bosh aylanishiga shikoyati, bazan bel orii, tez charchash, holsizlik. Gapirish sekin,past lekin aniq, tana harorati 30-32*C. Stuporoz bosqichi-yaqqol uyquchanlik, es-hushini yomonligi, gapirishni buzilishi, ma’nosiz nigox,mimikalarni buzilishi. Nafas kam, lekin ritm buzilishi yo’q, tana harorati 29-32^oC.

Talvasali bosqich-hushi yo’qolgan, teri sovuq, oqargan, trizm rivojlanadi (chaynov muskullarini talvasali qisqarishi). Mushaklar zo’riqqan, qo’l va oyoqlar talvasasi, bukilgan kontrakturli. Nafas kam, yuzaki, bazan xirillagan. Puls kam, kuchsiz, aritmik. Ko’z qorachiqlari qurigan, yoruga sezgirligi yo’q. Ko’z olmalari ichiga botgan. Tana harorati-26-30^oC.

Evakuatsiya bosqichida davolash

Birinchi yordam:-zudlik bilan haroratni to’xtatish,qon aylanishini tiklash va sovuqdan shikastlangan soxalarni infeksiyadan asrash. Qor bilan sovuq urgan soxalarni artish mumkun emas-bu teri uchun xavfli va infeksiya tushiradi.Yaradorni darxol issiq joyga yotqizish.Issiq haroratli 30-35C li vannalar,muntazam tana oxirlarini isitish.Issiq shirin choy berish.

Sovuq urishini 1 chi bosqichida: shikasylangan soxalarni spirt bilan artish va aseptic bolam bilan o’rab,isitish. Sovuq urishining 2 chi bosqichida faqat bolam bilan,MPPga evakuatsiya. Vrachlik birinchi yordamni bosqichi:(PTYo). Sovuq urish I-daraja-shikastlangan soxani spirtga shimdirilgan tampon bilan qizarguncha artish. Bolamlar qalin paxtali bo’lishi. II daraja-shikastlangan soxani extiyotlik bilan spirt paxta bilan artish, bolam toli-balzamli emulsiyali yoki netral mazli bo’lishi, qoqshol anatoksin, antibiotiklar yuborish.

III darajada spirt bilan aseptik bolam qo’yish,QQA, antibiotiklar yuborish.

Malakali jarroxlik yordami bosqichi(MShYo)

I daraja-shuni o’zi, MShYo kabi

II daraja shuni o’zi oyoq, qo’llarga novokainli blokada.

Transport-evakuatsion saralash: I darajadagi sovuq urishda va II darajaning chegarali sovuq urishida soayuvchilar komandasida qoladi.

-YADG ga II-IV darajadagi sovuq urganlarni, o’z-o’zini boshqara oluvchilarni, qaysiki tuzalgach harbiy xizmatni davom ettirishi mumkun bo’lganlar.

-III-IV darajali o’gir shikastlanganlarni harbiy-dala jarroxlik gospitaliga jo’natiladi.

Maxsus yordam ko’rsatish bosqichida konservativ va operativ davolar ko’riladi.

Maxalliy davolar sovuq urishning darajasiga qarab olib boriladi.Sovuq urishning I-darajasida:

-shikastlangan terini spirt bilan ishlov berish

-quruq aseptik bolam

-elektronur vannalar qabul qilish,ultrabinafsh nur bilan nurlash

-maxalliy darsonvalizatsiya. Kuyishni ikkinchi darajasida

-shikaslangan soxalarni tozalash, pufaklarni olib tashlash

-antiseptik malxamlar bilan bolash

-fiziodavo UVCH-davo bilan to’ldiriladi

3-4 darajadagi sovuq olishda shikaslangan yuzalarni tozalash,pufaklarni yorish birlamchi xirurgik ishlov berish bilan to’ldiriladi,bu o’z ichiga kesish va o’lgan to’qimalarni olib tashlash(nekrektomiya)3 darajaning chegaralangan sovuq urishida asosan konservativ davo qilinadi.4 darajada albatta nekrektomiya qilish lozim,ya’ni o’lgan to’qimalarni olib tashlash.Ho’l gangrenada dastlab chuqur bo’ylamasiga kesma qilinadi(nekrotomiya)bu to’qimani qurishiga va unga infeksiyaning tarqalishini oldini oladi.Tana oxirlarini gips longeta bilan immobiliztsiyalash,antibiotiklar bilan davolash,novokainli blokadalar uzilgan sohadagi to’qimalarni regeneratsiyasini yaxshilaydi.