WWW.HUMOSCIENCE.COM
1878
TRANSFORMATOR, ISHLASH PRINSIPI VA UNING TURLARI.
Mirzayev Sardorbek Zafarbek o’g’li
Andijon qishloq xo’jaligi va agrotexnologiyalar instituti
“Elekktr energiya va nasos stansiyalaridan” foydalanish kafedrasi
stajior o’qituvchisi
No’monova Dildoraxon Abdulxafiz qizi
Andijon qishloq xo’jaligi va Agrotexnologiyalar Instituti
Qishloq va Suv xo’jaligida energiya ta’minoti yo’nalishi
2-bosqich 105-guruh talabasi
Nurmatjonova Gulixadichabonu Nosirbek qizi
Andijon qishloq xo’jaligi va Agrotexnologiyalar Instituti
Qishloq va Suv xo’jaligida energiya ta’minoti yo’nalishi
2-bosqich 105-guruh talabasi
Annotatsiya:
Chastotasini o’zgartirmasdan kuchlanishini pasaytirib yoki ko’tarib
beruvchi elektrostatik qurilmaga Transformator deyiladi.Transformatorlar 5
turga
bo’linadi.(kuch,o’lchov,maxsus,avto,payvand transformatorlari). Kuch transformatori
2xil moyli va quruq bo’ladi. Quruq transformatorlar keng qamrovli binolarda va aholi
zich joylashgan hududlarda ishlatiladi. Moyli transformatorlar tashqi elektr-
energiyadan vaqtincha foydalanishda ishlatiladi.
Kalit so’zlar:
transformator, chastota, magnit o’zak , chulg’am, gaz relesi’ moy
baki’ gaz chiqaruvchi truba, kengaytiruvchi bak, fosforli izolyator, ferromagnit o’zak,
EYuK, salt, yuklama, qisqa tutashuv,
silikon kauchuk, chinni vtulka,
“Egeytrafo”kompany.
Kirish.
Transformator-o’zgaruvchan tokni chastotasini o’zgartirmasdan, kuchlanishni va
tok kuchini o’zgartirib beruvchi elektrostatik apparat. Elektr tarmoqlarida elektr
WWW.HUMOSCIENCE.COM
1879
energiyasini ma’lum masofaga uzatishda (kuchlanishni oshirish uchun)
hamda uni
iste’molchilarga taqsimlashda(kuchlanishni pasaytirish uchun) transformatorlar keng
foydalaniladi.Transformatorni 1876- yilda rus elektrotexnigi P.N.Yablochkov ixtiro
qilgan. Transformtorni yanada takomillashtirishda rus ixtirochisi I.F.Usagin ham
o’zining tadqiqotlarini olib borgan. Transformator 2qismdan: asosiy va qo’shimcha
qismdan tashkil topgan. Asosiy qism- magnit o’zak va chulg’amlardan, qo’shimcha
qism-
moy baki, gaz relesi, gaz chiqaruvchi truba,
kengaytiruvchi bak, fosforli
izolyatorlardan tashkil topgan. Transformator faqat o’zgaruvchan tok tarmog’iga
ulanganda ishlaydi. Chunki birlamchi chulg’am o’zgarmas tok tarmog’iga ulanganda
undan o’tadigan o’zgarmas tok ferromagnit o’zakda o’zgarmas magnit oqimini hosil
qiladi. Magnit oqimi vaqt birligi ichida o’zgarmaganligi sababli chulg’amlarda EYuK
hosil bo’lmaydi. Biroq zanjirda elektr tokining har qanday o’zgarishi chulg’amlarda
EYuKning hosil bo’lishiga sabab bo’ladi. O’zgarmas tok tarmog’iga ulangan
transformator chulg’amlarida EYuK hosil bo’lishi,
transformator tarmoqqa
ulanayotganda yoki uzilayotganda yaxshi seziladi. Bunga sabab transformator
tarmoqqa ulanganda uning chulg’amida tok noldan biror qiymatgacha ortadi yoki
tarmoqdan uzilganda tok kuchi biror qiymatdan nolgacha kamayib boradi.
Transformatorlar 3 xil rejimda:
Salt(yuklamasiz) ishlashi;
Normal sharoitda yuklama bilan ishlashi;
Ishlab turgan transformatorning chulg’amlari qisqa tutashib qolganda yoki elektr
tarmog’i qisqa tutashganda qisqa tutashuv rejimi;
Kuch transformatorlari doimo yuklama bilan ishlaydi.
Transformatorlar
ishlatilishiga qarab bir necha turga bo’linadi:
Kuch transformatorlari elektr energiyasini kuchlanishini o’zgartirib uzoq
masofaga uzatishda, iste’molchilar orasida taqsimlashda,
umuman olganda
iste’molchilarni elektr energiyasi bilan ta’minlashda ishltiladi.
WWW.HUMOSCIENCE.COM
1880
Avtotransformatorlar kuchlanish qiymatini biroz o’zgartirish yoki kuchlanish
qiymatini noldan boshlab oshirish, hamda katta Asinxron
dvigatellarini yurgizishda
ishlatiladi.
O’lchov transformatorlari elektr sxemalarida, laboratoriyalarda ishlatiladi.
Maxsus transformatorlar radio, televideniya, aloqa,
avtomatika qurilmalarida
ishlatiladigan transformatorla: o’zgaruvchan tokni fazalar sonini yoki chastotasini
o’zgartiruvchi transformatorlar maxsus transfotmatorlardir.
