Transformatorlarning ish xaraktristikalaridan kelib chiqib soddalashtirilgan Reja

Transformatorlarning ish xaraktristikalaridan kelib chiqib soddalashtirilgan Reja:

• Transformatorlarning ish xaraktristikalaridan
• Transformatorlarning qo‘llanilishi.

Transformatorning ixtirochisi P. N. Yablochkov hisoblanadi. U 1876 yilda elektr yoy lampasi uchun manba sifatida ilk bor transformatordan foydalangan. Transformatorlardan foydalanish 1891 yili uch fazali transformatorning konstruksiyasi ishlab chitsilib, elektr energiyasini uch fazali tok sistemasi yordamida uzatish amalga oshirilgandan sung yanala kengaydi. Bu elektrlashtirishning jadal rivojlanishiga sabab bo‘ldi.

• -rasm. elektr energiyasini transformatorlar yordamida uzatish sxemasi.

rasmda elektr energiyasini transformatorlar yordamida uzatish sxemasi kursatilgan. Sxemadan ko‘rinib turibdiki, elektrostansiyada generator ishlab chiqarayotgan elektr energiyasi transformator Tr 1 yordamida b kV kuchlanishdan 35 kV gacha orttirilib, elektr uzatish liniyasi orqali taqsimlovchi podstansiyaga berilmoqda. U yerda pasaytiruvchi transformator Tr2 yordamida kuchlanish 35 kV dan 6 kV gacha pasaytirilib, iste’molchining transformatori Tr3 ga o’rnatilmoqda. Bunday transformatorlardan bir nechta bo‘lishi mumkin. Transformator Tr3 yordamida kuchlanish 6 kV dan iste’molchi uchun zarur bo‘lgan 380/220, 220/127V kuchlanishlarga aylantiriladi. Ko‘rinib turibdiki, elektr energiyasi elektrostansiyadan iste’molchiga yetib kelguncha uch marta transformatsiyalanmoqda. Real hollarda transformatsiyalash soni bundan ham ko‘p bo‘lishi mumkin. Elektr energiyasining bir pog‘onada bo‘lgan kuchlanish va tokini boshqa pog‘onadagi kuchlanish va tokka aylantirib beradigan statik (harakatlanuvchi qismlari bo‘lmagan) elektromagnit apparati transformator deyiladi. Transformatorlar energetik sistemalarda qo‘llanishidan tashqari, kuchsiz toklarda ishlovchi hisoblash mashinalari, avtomatika, telemexanika, aloqa, radiotexnika va televideniya qurilmalari zanjirlarida va umuman, elektr kuchlanishini o‘zgartirib berish kerak bo‘lgan barcha joylarda ishlatiladi. Transformatorlar bajaradigan vazifasiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi: — elektr energiyasini uzatish va taqsimlash uchun mo‘ljallangan katta quvvatli (uch fazali) transformatorlar;

— kerakli joylarda kuchlanishni keng doirada uzgartirib berish va dvigatellarni ishga tushirish uchun mo‘ljallangan avtotransformatorlar; — taqsimlash tarmoqlaridagi kuchlanishni rostlab turish uchun mo‘ljallangan induksion rostlagichlar. — o‘lchov asboblari va himoya vositalarini sxemalarga ulash uchun mo‘ljallangan o‘lchov transformatorlari; — payvandlash, qizdirish pechlari sinov, to‘g‘rilash va hokazolar uchun mo‘ljallangan maxsus transformatorlar. Transformator turlarining ko‘p bo‘lishiga qaramay, ularda buladigan elektromagnit jarayonlar umumiy o‘xshashlikka ega bo‘lib, ularning ishlash prinsipi bir xildir. 12-rasmda bir fazali ikki chulg‘amli transformatorning sxemasi va shartli belgilanishi ko‘rsatilgan. Transformator po‘lat o‘zak (magnit o‘tkazgich) 1 dan va ikkita mis chulg‘amlar 2 dan iborat. Po‘lat o‘zakning induksion toklar: hisobiga qizib ketishini kamaytirish maqsadida u kalinligi 0.35-0,5 mm bulgan elektrotexnik po‘lag plastinalardan yig‘iladi. Plastinalarning ikki tomoniga izolyatsion lok surtiladi yoki ular tegishlicha qizdiriladi. Po‘lat o‘zak plastinalarni yig‘ish tartibi 3- rasmda ko‘rsatilgan. Qatlam plastinalarining choklarn ustma-ust tushmasligi kerak.

Ustma-ust tushmasligi kerak. Po‘lat o‘zak magnit zanjirini hosil qilish uchun xizmat qiladi va shu tufayli asosiy magnit oqimi F po‘lat o‘zak bo‘ylab harakatlanadi. Pulat o‘zakning mis chulg‘amlar o‘ralgan qismi sterjen deyiladi.Transformatorning manbaga ulangan chulg‘ami birlamchi, iste’molchiga ulangani ikkilamchi chulg‘am deyiladi. Shuning uchun birlamchi chulg‘amga (zanjirga) oid kattaliklar 1 indeksiga ega, masalan, birlamchi chulg‘amning o‘ramlar soni qismalaridagi kuchlanish zanjirdagi tok va h. k. Shuningdek, ikkilamchi chulg‘amga oid kattaliklar 2 indeksiga ega, masalan, va h. k. Transformatorning birlamchi chulg‘amiga berilgan sinusoidal kuchlanish (u1 = Um sin ωt) ta’sirida chulg‘amdan o‘zgaruvchan tok oqib o‘tadi. Bu tok transformatorning po‘lat o‘zagida uzgaruvchan magnit oqimi (F) ni hosil qilali. Chulg‘amlarning o‘ramlarini kesib o‘tayotgan bu asosiy magnit oqimi birlamchi chulg‘amda o‘zinduksiya, ikkilamchi chulg‘amda zsa o‘zaro induksiya hodisasnga binoan tegishlicha va elektr yuritupchi kuchlarni induksiyalaydi. Mazkur EYuK larning ta’sir etuvchi kiymatlari: (16) (17)

• Bu yerda f — o‘zgaruvchan tokning chastotasi, Gts; — birlamchi va ikkilamchi chul g‘amlarning o‘ramlari soni F — asosiy magnit oqimi, Vb Demak, (16) va (17) ifodalardan ko‘rinadiki, chastota t va magnit oqimi F o‘z garmas bo‘lganda chulg‘amlarda induksiyalangan EYuK va lar ularning o‘ramlari soniga proporsional ekan, ya’ni
• (18)