Ta’limda axborot texnologiyalari Qarshi Innovatsion Ta’lim Universiteti
6
imkoniyatlar bera oladigan yangiliklar paydo bulmoqda. Bular katta hajmdagi
ma’lumotni o‘zida saqlay
oladigan CD-ROM kompakt disklaridagi tashqi optik eslab qolish qurilmalari, gippermatnli dasturiy
vositalar, multi va gippermediya vositalari, "virtual borliq" tizimlari va boshqalar.
Multmediyali texnik vositalarga ega b
o‘lgan kompyuterlar video va audio axborotlarning didaktik
imkoniyatlaridan foydalana oladi. Gipermatn tizimlari yordamida matnning
o‘zida murojaatlarni tashkil
qilsa b
o‘ladi, bu esa kalit so‘zlar yordamida kerakli ma’lumotlarni izlashni osonlashtiradi. Gipermediya
tizimlari faqat matnni emas ,
balki tasvirni, raqamlashtirilgan tovushni, rasmlarni, multfilm va
videofilmlarni
o‘zaro bog‘lash imkonini beradi.Bunday tizimlardan foydalanish elektron qo‘llanmalari,
spravochniklarni, kitoblarni, ensiklopediyalarni yaratish va kompakt disklar yordamida tarqatish
imkonini beradi.
Axborot telekommunikatsion tarmoqlarning rivoji esa sayyoramizning turli nuqtalarida
saqlanayotgan katta hajmdagi
ma’lumotga erishish imkonini yaratadi va shu bilan birga distansion ta’lim
tizimlari rivojiga turtki beradi.
Kompyuter imkoniyatlarini oshiruvchi yangi texnik va dasturiy vositalarning paydo bulishi sekin-
asta "kompyuter texnologiyalari" atamasining "Axborot texnologiyalari" atamasi bilan siqib
chikarilishga olib kelmoqda. Bu atama ostida elektron vositalar yordamida axborotni yi
g‘ish , saqlash,
qayta ishlash, taqdim etish, va ishlatish jarayonlari tushuniladi. Shunday qilib,
ta’limni axborotlashtirish
deganda
o‘quvchilarga ma’lumotlar bazalaridagi, bilimlar bazalaridagi, elekton spravochniklar, arxivlar
va ensiklopediyalardagi
ma’lumotlardan erkin foydalanish imkoniyatlarini taqdim etish tushuniladi.
Bu terminalogiyaga mos xolda
ta’lim axborot texnologiyalarini (TAT) o‘quv jarayonini amalga
oshirishda ishlatiladigan elektron vositalar va ularni ishlatish usullarining yi
g‘indisi sifatida ta’riflasa
buladi. Elektron vositalar tarkibiga q
o‘llanilishi TAT metodik qo‘llanmalarida ko‘rsatiladigan apparat,
dasturiy va axborot komponentlari kiradi.
TAT
ning apparat, instrumental va dasturiy vositalarining jadal rivoji turli didaktik
g‘oyalarni
amalga oshirish imkoniyatlarini yaratmoqda. Lekin,
o‘zimizning va chet ellarning ta’limga
ixtisoslashgan kompyuter tizimlarini k
o‘rib chiqar ekanmiz, ularning ko‘pchiligini didaktik
k
o‘rsatkichlarga ko‘ra xattoki "qonikarli" ham deb bo‘lmaydi. Gap shundaki, ta’limga muljallangan
"yumshoq" mahsulotning sifat darajasi uni loyixalash jarayonida
– AUT ma’lumotlar
bazasini va
elektron kitoblarni t
o‘ldirayotganda, modellashtiruvchi tipdagi kompyuter tizimlari bilan ishlashni
rejalarini tuzish, misol va masalalari ishlab chikish jarayonlarida belgilanadi. Afsuski , TAT ning
metodik
ta’minoti texnik vositalar rivojidan ancha ortda qolmoqda. Buni metodik jihatdan TAT ni
psixologiya, pedagogika, telematika,
kibernetika, informatika singari murakkab fanlar bilan ishlashi
bilan tushuntirsa b
o‘ladi. Kasbiy ta’lim uchun TAT ni yaratish aynan uning mavzusi soxasini, dars o‘tish
metodikasini yaxshi bilish zarurligi bilan ham qiyinlashadi.
Informatika
atamasi lotincha
“informatic” so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, xabar qilish, tushuntirish,
bayon etish degan
ma’noni anglatadi. Ingliz tilida so‘zlashuvchi mamlakatlarda bu atamaga «Computer
scince”» -(kompyuter texnikasi haqidagi fan) sinonimi mos keladi.
Informatika inson faoliyatining mustaqil sohasi sifatida ajralib chiqishi birinchi navbatda
kompyuter texnikasining rivojlanishiga bo
g‘liq. Bunda asosiy xizmat mikroprotsessor texnikasiga
t
o‘g‘ri keladi, uning paydo bo‘lishi 70-yillar o‘rtalarida ikkinchi elektron inqilobini boshlab berdi. Shu
davrdan boshlab hisoblash mashinalarining element negizini integral chizma va mikroprotsessorlar
tashkil etdi. Informatika atamasi nafaqat kompyuter texnikasi yutuqlarini aks ettirish va foydalanish,
balki axborotni uzatish va qayta ishlash jarayonlari bilan ham bo
g‘lanadi.
Informatika axborotni qayta ishlash,
ularni q
o‘llash va ijtimoiy amaliyotning turli sohalariga
ta’sirini EHM tizimlariga asoslangan holda ishlab chiqish, loyihalash, yaratish, baholash, ishlashning
turli jihatlarini
o‘rganuvchi kompleks ilmiy va muhandislik sohasidir.
Informatikaning vazifalari, imkoniyatlari, vosita va uslublari ko
‘p qirrali bo‘lib, uning ko‘plab
tushunchalari mavjud. Ularni umumlashtirib informatikaga quyidagicha
ta’rif berish mumkin:
Informatika - kompyuter yordami va ularni q
o‘llash muhiti vositasida axborotni yangilash
jarayonlari bilan bo
g‘liq inson faoliyati sohasidir.
Informatika yangi axborotni ancha keng
o‘zgartirish va barpo etish jarayonlarini o‘rganadi.
Informatika kompyuter texnikasi rivojlanishi tufayli yuzaga keldi, unga asoslanadi va usiz mavjud b
o‘la
olmaydi.
