Sabab-oqibat diagrammasini tuzishning quyidagi tartibi tavsiya etiladi

Uning 
uchun 
qancha 
bosqichli 
shakllantirishda 
mahsulot 
sifat 
ko ’rsatkichlarining pasayishiga sabab b o ’luvchi asosiy omillar va sabablami tahlil 
qilish katta ahamiyatga egadir. Shu sababli notekislikning tahlil xarakteri, spektrial, 
tizim li tahlil, korrelogram m a uslublari q o ’llaniladi.
Л ойиц авий ва 
меъсрий 
цужж атлар
А троф -муцит
Б ажарувчилар
3.6-rasm. Sabab-oqibat diagrammasi.
Sanoat korxonalarida Pareto diagrammasi va Isikava sxemasi yordamida 
tizimni tahlil etish keng y o ’lga qo’yilgan.
Pareto diagrammasi bo’yicha tizimli tahlil uslubi k o ’pincha ma'noli yoki 
aham iyatga molik sifatli tahlil deyiladi. Kerakli qator omillar darajasi bo’yicha 
ajratish va solishtirish Pareto diagrammasi bo’yicha samaradorligini ta'minlaydi. 
N atijada ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatining pasayishi kuzatiladi. Undan 
tashqari, mahsulot sifatini boshqarish va nazorat qilish b o ’yicha ishdagi muammoli 
savollarni ajratishda ular ishlatiladi. Masalan, turi va nuqsonli sarfi, y ig ’indisi
220

bo’yicha tasodifiy sonlarni reklamatsiya (sifatga e’tiroz bildirish) turli ko’rinishdagi 
mahsulotlarga 
b o ’lgan 
talab 
Pareto 
diagramm asi 
bo’yicha 
tahlil 
etiladi. 
Mahsulotlarning reklamatsiya haqidagi natijalari quyidagi 3.2-jadval k o ’rinishida
berilgan:
3.2-jadval
R eklam alashtirish
sabablari
Reklamalashtirish
soni
O ’suvchi
yig’indi
Qism
O ’suvchi
yig’indi
Mahsulot yuzasidagi 
tashqi nuqsonlar
20
20
40
40
Namuna yoki etalonga 
bog’liqsiz
15
35
30
70
Pastki ko’rsatkichlar
7
42
14
84
Joylashtirish va 
tamg’alashning 
buzilishi
3
45
6
90
Boshqalar
5
50
10
100
Absissa o ’qi bo’yicha reklamatsiya sabablari, ordinata o ’qi b o ’yicha esa 
reklamatsiya soni yoki foizi qo’yiladi. N uqson turlari bo’yicha sabablari o ’suvchi 
ko’rsatkichlarga, asosan Pareto diagrammasi quriladi.
Qurilgan diagrammadan ko’rinib turibdiki, birinchi ikkita sabablari barcha 
reklamatsiyaning 70 foizini tashkil etadi, hamma kuchlanishli reklamatsiya sonlarini 
hamda 
mahsulot 
nuqsonlarini 
kam aytirishga 
qaratilgan 
bo’ladi. 
Bundan 
diagrammalami istagan ko’rsatkichlar bo’yicha ham qurish mumkin b o ’lib, mahsulot 
sifatiga ta'sir etish mumkin. M ahsulot sifatini yaxshilash Pareto diagrammasi 
yordamida tahlil qilinadi. Ular asosiy m uam molami echish bo’yicha o ’tkazilgan 
tadbirlaming samaradorligini baholash uchun ishlatiladi. Davomiylikning o ’tish 
davrida Pareto diagrammasining o ’zgarish dinam ikasi yordam ida mahsulot sifatini 
tartibga keltirish mumkin.
Isikava sxemasi yordam ida tizimli tahlil uslubi ham mahsulot sifatini 
boshqarish va ta'minlash bo'yicha xorijiy davlatlarda qo’llaniladi.

Isikava sxemasini qurish mohiyati turli omillami q o ’shish bilan tugaydi hamda 
qandaydir muammoli yakuniy natijaning echim iga ta'sir'q ilib , belgilangan ketma- 
ketlikda ulam i tizimlashtiradi.
Bu sxem alar o ’rganilayotgan xususiyatlaming ju d a murakkab bog’liqligini 
grafik k o ’rinishida tahlil etish, unga ta'sir etuvchi omillar, shu bilan birgalikda to ’g ’ri 
rejalashtirish va ishni tizimli kom pleks o ’tkazish imkoniyatini yaratib beradi hamda 
o ’rganilayotgan xususiyatlam ing o ’zgarishiga y o ’naltirilgan b o ’ladi.
Isikava sxemalari m ahsulot sifatini boshqarishda quyidagi savollam i echishda 
ishlatiladi: nuqsonlar va reklam atsiya sonini qisqartirish, mahsulot sifatini yaxshilash, 
standartlami yaratish, ishlab chiqarish hajmini oshirish, Isikava uskunalarining 
samaradorligini oshirish.
Isikava tizimi k o ’pincha quyidagicha ajratiladi:
1) xususiyatlari-m asalan, buyumning ko’rsatkichlari, mahsulotning sifat 
k o ’rsatkichi, iqtisodiy sarfi, ishlab chiqarish hajmi va boshqalar;
2) asosiy om illar-xususiyatlariga ta'sir etuvchi omillar.
Barcha omillar bir-biriga b o g ’liq ravishda vektorlar k o ’rinishida tasvirlanadi.
Sxemalar quyidagi ketm a-ketlikda tuziladi: m uam molar ajratiladi, ya'ni 
xususiyatlari aniqlanadi va kom pleks ishlar rejalashtirilishi shart, keyin omillar 
keltiriladi, xususiyatlarga to ’g ’ri yoki qiyosiy ta'sirlar, bosqichlar b o ’yicha ular 
tezlashtiriladi, ularning aham iyatliligi va tarkibi aniqlanadi. Ahamiyatli omillar 
korrelyatsiyali, dispersiyali tahlil yordam i bilan hamda uni tahlil etish omili yoki 
Pareto diagrammasi b o ’yicha aniqlanadi. Xususiyatlari va omillarining o ’zi 
korxonadagi barcha m utaxassislar yordam ida muhokam a qilish y o ’li bilan tanlanadi.
Bunday muhokamada quyidagi savollarga e'tibor bilan qarash k o ’zda tutiladi:
-xom 
ashyo 
va 
q o ’shim cha 
materiallar-xom ashyoning 
qanday 
sifat 
k o ’rsatkichlari xususiyatlariga ta'sir etadi, sifat k o ’rsatkichlam ing turg’unligi, 
ta'm inlashdagi bir me'yorligi, saqlanish sharoiti, xom ashyoning sifat ko’rsatkichlarini 
nazorat qilish usullari va boshqalar;
-texnologik uskunalar-m ashinalarni sozlash va ko’zdan kechirish, kapital 
sozlash, asbob-uskunalarning holati va qism lam ing tozaligi, uskunalam i qayta
222

ta’mirlash yoki takomillashtirish va boshqalar;
texnologik jarayon-texnik va texnologik hujjatlam i to ’g ’ri yaratish, texnologik 
ko’rsatkichlami nazorat qilish, belgilangan texnologik rejim ga rioya qilish, 
texnologik jarayonni operativ boshqarish va boshqarish;
-amalga 
oshiruvchining 
ishi-am alga 
oshiruvchining 
malaka 
tajribasi, 
joylanishi ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini nazorat qilish uslublari, amalga 
oshiruvchining ish sifatini nazorat qilish va boshqalar;
-xususiyatlami nazorat qilish va o ’lchash-ishning sifati, metrologik xizmat, 
laborantlarning malaka uslublari va hokazo;
-me'yoriy-texnik tizimlar-xom ashyoga texnik sharoit yoki standartlarda 
xatolar y o ’qligi, qo’shimcha materiallar, tajriba uslublari, to ’g ’ri joylashtirish, 
standartlaming buzilish holatida to ’g ’ri chora tadbirlar k o ’rish va boshqalar.
Isikava sxemasi qurishdan keyin omillar ta'sirini e'tiborga olgan holda 
xususiyatlarining o ’zgarish y o ’nalishi b o ’yicha ish rejalashtiriladi. Buning uchun har 
bir omil batafsil tahlil etiladi:
- omillar va uning o ’lchash uslublari nazorat qilinadi;
- omillaming nazorat uslublari (tanlangan, butunlay, nazorat diagrammasi 
yordami bilan);
- tartibga keltirish omillari kuzatiladi;
- omil o ’lchamlari va xususiyatlarining o ’zaro bog’liqligi;
- omillar darajasi me'yorini standartlashtirish va ulam i standartlashtirish 
imkoniyatlari.
Bu tahlilning negizida, asosan, kompleks ishlar o ’tkaziladi va xususiyatlarining 
kerakli darajasini ta'm inlashga y o ’naltirilgan bo’ladi.

Download 8,02 Mb.