45
sturlioitlarga bog‟liq tarzda dinamik o‟zgarib turuvchi sifatida qarash kerak.
Bunday yondashuv quyidagilarni ta‟minlaydigan tizim elementlarini yaratishga
olib keladi:
- me‟yorlarni qo‟llash bo‟yicha statistik ma‟lumotlarni va me‟yoriy
bazani
saqlash;
- loyihalashning real sturlioitlari va statistik ma‟lumotlar asosida mavjud
me‟yorlarni dinamik o‟zgartirish;
- me‟yorlar o‟zgartirilgan taqdirda – kelib chiqadigan voqealarni
bashoratlash, ularning oqibatlarini baholash;
- me‟yorlarni o‟zgartirishning maqsadga muvofiqligini aniqlash.
Variantlarning baholanishligi kontseptsiyasi. Tizim elementi E
n
yer
tuzish masalalarini boshqarish, yechish va natijalarini tahlil qilishga mo‟ljallangan
10-rasmda YTLATning «Variantlarni baholash» elementining umumlashtirilgan
tarkibiy tuzilishi ko‟rsatilgan.
10-rasm. Avtomatlashtirilgan ichki tizim «Variantlarni baholash»
elementining umumiy tarkibiy tuzilishi
Tizimning turli bir elementi yopiq hisoblanadi va 3 ta pastki (ichki) tizimdan
iborat bo‟ladi. Bu tizimlar masalalar bo‟laklari darajasida yechilayotgan masalani
bo‟laklarga ajratish va lokal optimallash kontseptsiyalariga
mos tarzda
optimallashni ta‟minlaydi.
Masalan, P(t) = { P
1
(t), P
2
(t), P
3
(t), …P
n
(t)}- n o‟lchamli muommoli
masalaning istalgan yechimi natijalarini aniqlovchi ko‟rsatkichlar vektoridir.
Muommoli
masalani
boshqarish
ichki (pastki)
tizimi (MMB)
Muammoli
masalani
yechish ichki
tizimi (MME)
Yechim
natijalarini
olish
va uni baholash
ichki tizimi
(YENOB)
P(t)
U(t)
Q(t)
V
W
46
Masala bo‟laklarining
barchasi uchun ham P
n
(t) ma‟lum bo‟lmagani uchun P(t)
vektorini bor ma‟lumotlar asosida shakllantirish mumkin. Bunda u turli bir masala
bo‟lagining ayrim boshlang‟ich yechimi uchun ko‟rsatkichlar ahamiyatini o‟z
ichiga oladi va P(t) ning berilgan ta‟sirini aniqlaydi. Shunda MMB ichki tizim U(t)
vektorining boshqarish ta‟siri ko‟rsatkichlarini shakllantiradi:
U(t) = { U
1
(t), U
2
(t), U
3
(t), …U
n
(t)} (1)
U turli bir masala bo‟lagini lokal optimallash va muammoli masalaning eng
yaxshi yechimini tanlash imkonini beradi.
MME ichki tizimiga U(t) dan tashqari W boshlang‟ich ma‟lumotlari ham
kelib tushadi. Uning elementlari masalani yechish jarayonida o‟zgartirilishi
mumkin. MME ichki tizimi ishi yakunida Q(t) vektori shakllanadi:
Q(t) = { Q
1
(t), Q
2
(t), Q
3
(t), …Q
n
(t)} (2)
U turli bir masala bo‟lagi bo‟yicha olingan yechimni tavsiflovchi
ko‟rsatkichlarni o‟z ichiga oladi.
YENOB ichki tizimining vazifasi yechish natijalarini olish va uni, element-
lari zarur me‟yoriy va baholash ko‟rsatkichlariga hamda lokal optimallash mezon-
lariga ega, Q(t) vektori va V matritsasi asosida baholash hisoblanadi. Bu ichki
tizimdan chiqishda Z(t) vektori shakllanadi. Uning tahlili
natijasida boshqarish
keyingi elementga beriladi yoki MMB ga qaytariladi va olingan ma‟lumotlar asosi-
da foydalanuvchi P(t) ta‟siriga tuzatish kiritadi.
Shunday qilib, YENOB da V matritsadagi ko‟rsatkichlar va me‟yorlar
yordamida muammoli masalaning yechimlarining turli bir varianti baholanadi;
MMB kiruvchi ko‟rsatkichlarini avtomatik tarzda o‟zgartirib, yechimning zarur
variantlari olinadi.
