Interfaollik kontseptsiyasi. Uning ma‟nosi shundan iboratki, u avtomat-
lashtirilgan loyihalash tizimi va xodimlar orasida vazifalarni oqilona taqsimlaydi,
ular orasidagi muloqatni samarali tashkil etadi. Loyihaning belgilangan sturlioit-
larga mos yechimini olish ijodiy jarayon hisoblanadi, shuning uchun ham, bu vazi-
fani to‟la EHM zimmasiga yuklash mumkin emas. Shu sababli, odam va mashina-
ning birgalikdagi faoliyatini optimal tashkil etish zarurati tug‟iladi. Ishlanayotgan
47
avtomatlashtirilgan tizim loyihachiga moslashgan bo‟lishi, foydalanuvchining
vazifalarini bajarishi va unga EHM bilan tezkor va moslanuvchan aloqani ta‟min-
lashi, masalani yechish jarayoniga o‟z vaqtida ta‟sir etish imkonini berishi kerak.
Kontseptsiya muloqatli ichki tizimni ishlash orqali amalga oshiriladi. U
quyidagi imkoniyatlarni beradi:
- olingan yechimlar asosida tezkorlik bilan yechish strategiyasini qayta tuzish;
- tizimda yechilgan ko‟plab yechimlardan yechimning alternativ variantini
tanlash;
- hohlagan vaqtda ayrim nazorat nuqtalariga qaytish, boshqa tizimlar bilan
ishlashga o‟tish va sh.o‟.;
- zarur ma‟lumotlarni izlashni amalga oshirish va u bilan ishlash (tahrirlash,
o‟zgartirish, chiqarish va sh.o‟.).
Topqirlik kontseptsiyasi. Turli qanday interaktiv tizimda foydalanuvchi
bilan EHM orasidagi muloqat qanchalik sodda bo‟lsa, u shunchalik yaxshi hisob-
lanadi. Bunga tizimning maxsus ishlangan elementi yordamida erishiladi. U barcha
hisoblash elementlari bilan muloqat ichki tizimi tarkibiga kiradigan interfeyslar va
ayrim ijodiy vazifalarni modellashni ta‟minlaydi. Bu elementning umumlash-
tirilgan chizmasi 11- rasmda ko‟rsatilgan.
Topqirlik (evristiklik) kontseptsiyasidan oldan shakllantirilmagan va tizim-
ning dasturiy bloklariga kiritilmagan yechimni qabul qilish zarurati tug‟iladigan
vaziyatlarda foydalaniladi. Uning ma‟nosi, tizimning hisoblash elementi dasturi
boshqarishni ko‟rilayotgan elementga beradi, u esa kerak yechimni modellashga
xarakat qiladi. Loyihachida taklif etilgan yechimga rozi bo‟lish, unga tuzatish
kiritish, yaroqsiz deb topish yoki masalani yechish jarayoniga alternativ boshqarish
yo‟lini tanlab o‟zgartirish kiritish imkoniyati qoladi (bu vaziyatda tizim Z(t)
vektori YeNOB ichki tizimidan chiqishi bilan MMB ichki tizimiga o‟tadi, keyin
MME ichki tizimi yechimning yangi variantini ishlab chiqadi).
48
11-rasm. Intellektual vazifalarni ta‟minlovchi elementning umumlashtirilgan
chizmasi
