Учебное пособие подготовлено в соответствии с учебной программы

55 
oson topish mumkin bo‟lsin. 
12-rasm. Yer tuzishni loyihalashda ishlarni bajarishning umumiy texnologik
chizmasi 
Xar qanday avtomatlashtirilgan tizimda ishlash uchun foydalanuvchi loyiha
yaratishi kerak. U ma‟lum obyektga qarashli ma‟lumotlarni ishonchli saqlash va 
qayta ishlash, boshqarish imkoniyatini berishi kerak. Shuning uchun ham tizim 
quyidagi vazifalarni bajarishi kerak: 
- kiruvchi, chiquvchi va xizmat ma‟lumotlarini joylashtirish uchun 
direktoriylar yig‟indisini yaratish; 
- barcha ma‟lumotlarni maqsadga moslash; 
Hа 
EHMda qayta ishlash uchun boshlang‟ich 
plan-xarita materiallarini tayyorlash 
Hisoblash operatsiyalarini bajarish uchun 
o‟lchamlar bo‟yicha ma‟lumotlarni 
tayyorlash 
Boshlang‟ich ma‟lumotlarni 
tuzatish, qo‟shimcha o‟lchamlar 
kiritish 
Boshlang‟ich ma‟lumotlarni kiritish 
Echish usulini tanlash 
Boshlang‟ich ma‟lumotlarga ishlov berish 
Ishlov berish natijalarini ko‟rsatilgan qurilmaga 
chiqarish 
Olingan natijani tahlil qilish 
Qоniqarli echim oolindimi? 
Оlingan natijalarni rasmiylashtirish 
Yo‟q 

56 
- semantik baza ma‟lumotlari jadvallarini, shu jumladan integrallashtirilgan 
qatlamlar jadvallarini yozma bayonlash; 
- tizimga o‟rnatiladigan o‟lchamlarni belgilash (ruxsat etish, taqiqlash,
aniqligi, o‟lcham birligi, turli xil koordinatalar tizimiga o‟tish o‟lchamlari va 
sh.o‟.); 
- foydalanuvchi qatlamlarning, klassifikatorlarning, ularni qatlamlarga 
bog‟lashning yozma bayoni; 
- foydalanuvchilarni, parollarni, turli xil foydalanuvchilarning foydalanish 
darajalarini cheklashni ro‟yxatga olish va sh.o‟. 
Amalda boshlang‟ich grafikaviy materialdagi tasvir doimo qandaydir xato-
likka ega bo‟ladi (masalan, tasvir tushirilgan asosning deformatsiyasi natijasida). 
Ayrim vaziyatlarda ularni to‟la, boshqa vaziyatlarda qisman tugatish mumkin. 
Ushbu maqsadda maxsus tuzatish ishlari olib boriladi. Ular quyidagi 
imkoniyatlarni beradi: 
- kartadagi tasvirni koordinata to‟ri va trapetsiya burchaklari koordinatalari 
bo‟yicha nazariy trapetsiyaga keltirish; 
- tuzatish natijalari aniqligini baholash; 
- turli xil usullar yordamida tayanch nuqtalari koordinatalarining aniq 
qiymatlari bo‟yicha skaner qilingan tasvirni tuzatish. 
Fotorasmlarni 
qayta 
ishlash 
uchun 
YTLAT 
raqamli 
ortofototransformatsiyalashni 
amalga 
oshirishi 
zarur. 
Tuzatish 
usulini 
foydalanuvchi tanlaydi. Eng ko‟p tarqalgan vaziyatlardan biri boshlang‟ich tasvirni 
qismlarga bo‟lib skanerlashdir. Bu vaziyatda bo‟laklarni geometrik to‟g‟rilangan 
yagona tasvirga jamlash, nazorat etish va tikilish chizig‟i bo‟ylab tahrirlash zarurati 
tug‟iladi. Bir necha kartani, birlashgan joylaridagi tasvirlarni tahrirlash bilan 
birlashtirish umumiyroq muammolardan hisoblanadi.
Boshlang‟ich grafikaviy ma‟lumotlar turli xil geodezik va matematik asosga 
ega bo‟lishi mumkin. Bunday ma‟lumotlarni birgalikda qayta ishlash va 
keyinchalik foydalanish uchun aylantirish (ya‟ni bir kartografik tasvirdan 
boshqasiga, to‟g‟ri burchakli koordinatalardan geodezik koordinatalarga, bitta 

57 
geodezik koordinatalar tizimidan boshqasiga, ellipsoidadan ellipsoidga, mahalliy 
koordinata tizimidan davlat tizimiga o‟tish va teskari) funktsiyalari zarur 
(belgilangan o‟tish kalitlari yoki o‟rnatilgan analitik bog‟lanishlar asosida). 
Barcha grafikaviy ma‟lumotlar mavzuli qatlamlar bo‟yicha taqsimlanishi
kerak (masalan, topografiya va yer turlari; kadastr chegaralari; foydalanilishi chek-
langan yerlar chegaralari; degradatsiyasiga uchragan (buzilgan) yerlar va sh.o‟.). 
Qatlamlarning soni, mavzulari va nomlari foydalanuvchi tomonidan 
loyihalash bosqichida aniqlanishi kerak. 
Qatlam – bu qatlamlar to’plami uchun umumiy bo’lgan, ayrim hudud va 
koordinatalar tizimi ichidagi, bitta mavzuga tegishli, bir turdagi (bir o’lchamli)
maydonli obyektlar to’plamidir. 
Bitta qatlamga nuqta, chiziq, poligon, masshtabsiz sturlitli belgi va matn 
qarashli bo‟lishi kerak, ya‟ni, turli bir qatlamga zarurat tug‟ilganda o‟zining 
nuqtalar, chiziqlar, poligonlar, ranglar, shtrixlar va sturlitli belgilar turlari bo‟yicha 
klassifikatorlari belgilanishi mumkin. Yuqorida sanab o‟tilgan obyektlarga 
quyidagi ta‟riflarni berish mumkin: 

Download 3,13 Mb.