-rasm. BuxMTI da test-sinov natijalari diagrammasi

129 
3.2-jadval 
Qarshi davlat universiteti 2021-2022 yillarida talabalar o‗zlashtirish 
kо‗rsatkichlari bо‗yicha о‗tkazilgan tajriba sinov ishlari natijalari 
Oliy ta‘lim 
muassasasi nomi 
Ko‗rsatkichi 
Tajriba-sinov guruhlari 
Nazorat guruhlari 
Tajriba 
boshida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
oxirida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
boshida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
oxirida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Qarshi davlat 
universiteti 
A‘lo 
15 
20,2 
23 
31,1 
14 
19,2 
14 
19,2 
Yaxshi 
21 
28,4 
35 
47,3 
19 
26,0 
21 
28,8 
Qoniqarli 
33 
44,6 
14 
18,9 
36 
49,3 
35 
47,9 
Qoniqarsiz 
5 
6,8 
2 
2,7 
4 
5,5 
3 
4,1 
3.2-rasm. QarDU da test-sinov natijalari diagrammasi. 
 
 
20,2 
31,1 
19,2 
19,2 
28,4 
47,3 
26,0 
28,8 
44,6 
18,9 
49,3 
47,9 
6,8 
2,7 
5,5 
4,1 
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
Tajriba-sinov guruhlari
Tajriba boshida
Tajriba-sinov guruhlari
Tajriba oxirida
Nazorat guruhlari
Tajriba boshida
Nazorat guruhlari
Tajriba oxirida
Qarshi davlat universiteti, foizda 
A`lo
Yaxshi
Qoniqarli
Qoniqarsiz

130 
3.3-jadval 
Andijon mashinasozlik instituti 2021-2022 yillarida talabalar 
о‗zlashtirish kо‗rsatkichlari bо‗yicha о‗tkazilgan tajriba sinov ishlari 
natijalari 
Oliy ta‘lim 
muassasasi nomi 
Ko‗rsatkichi 
Tajriba-sinov guruhlari 
Nazorat guruhlari 
Tajriba 
boshida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
oxirida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
boshida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
oxirida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Andijon 
mashinasozlik 
instituti 
A‘lo 
4 
16,0 
7 
28,0 
3 
11,1 
4 
14,8 
Yaxshi 
7 
28,0 
13 
52,0 
8 
29,6 
10 
37,0 
Qoniqarli 
12 
48,0 
5 
20,0 
14 
51,9 
12 
44,4 
Qoniqarsiz 
2 
8,0 
0 
0,0 
2 
7,4 
1 
3,7 
3.3-rasm. AndMI da test-sinov natijalari diagrammasi. 
 
 
16,0 
28,0 
11,1 
14,8 
28,0 
52,0 
29,6 
37,0 
48,0 
20,0 
51,9 
44,5 
8,0 
0,0 
7,4 
3,7 
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
Tajriba-sinov guruhlari
Tajriba boshida
Tajriba-sinov guruhlari
Tajriba oxirida
Nazorat guruhlari
Tajriba boshida
Nazorat guruhlari
Tajriba oxirida
Andijon mashinasozlik instituti, foizda 
A`lo
Yaxshi
Qoniqarli
Qoniqarsiz

131 
3.4-jadval 
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti 2021-2022 yillarida 
talabalar о‗zlashtirish kо‗rsatkichlari bо‗yicha о‗tkazilgan tajriba sinov 
ishlari natijalari 
Oliy ta‘lim 
muassasasi nomi 
Ko‗rsatkichi 
Tajriba-sinov guruhlari 
Nazorat guruhlari 
Tajriba 
boshida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
oxirida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
boshida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
oxirida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Toshkent axborot 
texnologiyalari 
universiteti 
A‘lo 
21 
17,6 
37 
31,1 
20 
16,5 
20 
16,5 
Yaxshi 
42 
35,3 
55 
46,2 
44 
36,4 
43 
35,6 
Qoniqarli 
49 
41,2 
25 
21,0 
51 
42,1 
53 
43,8 
Qoniqarsiz 
7 
5,9 
2 
1,7 
6 
5,0 
5 
4,1 
3.4-rasm. TATUda test-sinov natijalari diagrammasi. 
17,6 
31,1 
16,5 
16,5 
35,3 
46,2 
36,4 
35,6 
41,2 
21,0 
42,1 
43,8 
5,9 
1,7 
5,0 
4,1 
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
Tajriba-sinov guruhlari
Tajriba boshida
Tajriba-sinov guruhlari
Tajriba oxirida
Nazorat guruhlari
Tajriba boshida
Nazorat guruhlari
Tajriba oxirida
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, foizda 
A`lo
Yaxshi
Qoniqarli
Qoniqarsiz

132 
3.5-jadval 
Tajriba-sinov ishlari olib borilgan oliy ta‘lim muassasalari bо‗yicha 
umumlashtirilgan natijalar
Oliy ta‘lim 
muassasasi nomi 
Ko‗rsatkichi 
Tajriba-sinov guruhlari 
Nazorat guruhlari 
Tajriba 
boshida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
oxirida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
boshida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba 
oxirida 
o‗quvchi 
soni 
% 
Tajriba-sinovda 
ishtirok etgan 
barcha oliy ta‘lim 
muassasalari 
bo‗yicha 
A‘lo 
43 
18,3 
72 
30,6 
39 
16,5 
40 
16,9 
Yaxshi 
76 
32,3 
112 
47,7 
76 
32,1 
81 
34,2 
Qoniqarli 
100 
42,6 
46 
19,6 
108 
45,6 
106 
44,7 
Qoniqarsiz 
16 
6,8 
5 
2,1 
14 
5,9 
10 
4,2 
3.5-rasm. Tajriba-sinovda ishtirok etgan barcha OTMlar test-sinov 
natijalari diagrammasi. 
18,3 
30,6 
16,5 
16,9 
32,3 
47,7 
32,1 
34,2 
42,6 
19,6 
45,6 
44,7 
6,8 
2,1 
5,9 
4,2 
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
Tajriba-sinov guruhlari
Tajriba boshida
Tajriba-sinov guruhlari
Tajriba oxirida
Nazorat guruhlari
Tajriba boshida
Nazorat guruhlari
Tajriba oxirida
Tajriba-sinovida ishtirok etgan OTMlar barchasi, foizda 
A`lo
Yaxshi
Qoniqarli
Qoniqarsiz

133 
3.6-jadval 
Pedagogik tajriba-sinov natijalarining OTMlari kesimida tahlili 
OTM 
nomi 
Ishtirok 
etgan 
guruhlar 
Jami 
talaba 
soni 
O‗zlashtirish 
ko‗rsatkichi (baho) 
Bahoning 
о‗rtacha 
qiymati 
Samaradorlik 
5 
4 
3 
0 
BMTI 
tajriba 
17 
5 
10 
1 
1 
4,00 
1,14 
nazorat 
16 
2 
7 
6 
1 
3,50 
QarDU 
tajriba 
74 
23 
35 
14 
2 
4,01 
1,13 
nazorat 
73 
14 
21 
35 
3 
3,54 
AndMI 
tajriba 
25 
7 
13 
5 
0 
4,08 
1,15 
nazorat 
27 
4 
10 
12 
1 
3,55 
TATU 
tajriba 
119 
37 
55 
25 
2 
4,03 
1,13 
nazorat 
121 
20 
43 
53 
5 
3,56 
Jami: 
tajriba 
235 
72 113 
45 
5 
4,03 
1,14 
nazorat 
237 
40 
81 
106 10 
3,55 
―Web dasturlash asoslari‖ fanini tа‘limiy mobil ilovalardan foydаlаnib 
о‗qitishning samarali ekаnligi tajriba-sinov ishlаrining natijаlarida о‗z tasdig‗ini 
topgan. 2020 yildan 2022 yilgacha bо‗lgan davrda а‘lo baholar 18,3% dan 
30,6%ga, yaxshi baholar 32,3% dan 47,7% ga ortganini, qoniqarli baholar 42,6% 
dan 19,6 %ga, qoniqarsiz baholar esa 6,8% dan 2,1 %ga kamayganini ko‗rish 
mumkin. Nazorat guruhlarida esa, o‗zlashtirish darajasi tajriba boshidagiga 
nisbatan tajriba oxirida ijobiy tomonga siljigan bo‗lsada, o‗sish ko‗rsatkichlari 
sezilarli farq qilmaganligiga guvoh bo‗lamiz. 
Ushbu ko‗rsatkichlarga asoslangan holda o‗quvchilarning ―Web dasturlash 
asoslari‖ fanini ta‘limiy mobil ilovalardan foydalanib o‗qitish bo‗yicha 
samaradorlik ko‗rsatkichini aniqlash yuzasidan o‗tkazilgan tajriba-sinov natijalari, 
ya`ni tajriba va nazorat guruhidagi o‗zlashtirishlarning o‗rtacha qiymatlarini 
Styudent va Pirsonning χ
2 
matematik-statistika metodi yordamida tahlil qilindi.
Masalaning qisqacha mohiyati quyidagilardan iborat: ikkita bosh tо‗plam 
berilgan bо‗lsin. Biri tаjribа guruhidagi, ikkinchisi esa nazorat guruhidagi talаbalar 

134 
bilimining о‗rtacha qiymatlari. Bаholar normal taqsimotga ega deb hisoblanadi. 
Bunday faraz о‗rinlidir, chunki normal taqsimotga yaqinlashish shartlari sodda 
bо‗lib, ular bajariladi. 
Yuqoridagi jadvallar asosida talabalarning tajriba guruhidagi va nazorat 
guruhidagi о‗zlashtirishlari samaradorligini kо‗rsatuvchi H
1
gipoteza va unga zid 
bо‗lgan H
0
gipotezani tanlaymiz. 
Tajriba guruhidagi va nazorat guruhidagini о‗zlashtirish kо‗rsatkichlari va 
talabalar sonini mos ravishda x
i,
y
i
lar orqali belgilab olamiz. 
x
i
– tajriba-sinov guruhiga mos keladigan baholar. i =
3
,
1
y
i
– nazorat guruhiga mos keluvchi baholar. 
x
– tajriba guruhlari uchun mos keladigan о‗rtacha arifmetik qiymatlar 
formulasi. 
y
–nazorat guruhlari uchun mos keladigan о‗rtacha arifmetik qiymatlar 
formulasi. 
n
i
n
i
x
x


;
m
i
m
i
y
y


(1) 
Bu yerda: x
i
, y
i
 – mos ravishda 3, 4, 5 qiymatli baholarni qabul qiladi. 
n – tajriba guruhidagi talabalar soni. 
m –nazorat guruhidagi talabalar soni. 
n
i
 , m
i
,

– mos baholarga nisbatan talabalar soni. 
Ta‘limiy mobil ilovalardan foydalanib, ―Web dasturlash asoslari‖ fanining 
samaradorligini oshirishishga mo‗ljallangan metodika bo‗yicha tajriba va nazorat 
guruhlari baholarining o‗rta arifmetik qiymatlari nisbati (2-formula qarang) asosida 
samaradorlik koeffisienti aniqlandi. 
Unga ko‗ra samaradorlik koeffisienti quyidagicha olindi:
y
x


(2) 
O‗rtacha kvadratik og‗ish kattaliklari: 




i
x
i
x
i
n
n
x
S
2
)
(
1
2
;




i
i
y
i
m
m
y
S
y
2
)
(
1
2
(3) 

135 
Agar har bir qiymatning o‗rtacha qiymatdan chetlanishining umumlashtirilgan 
o‗rtacha qiymati standart og‗ish deb aytishimiz mumkin ( standart og‗ish 
o‗rtachaga nisbatan qiymatlar qanchalik keng tarqalganligini ko‗rsatadi).
Standart og‗ish kattaliklari: 
2
;
2
y
S
y
S
x
S
x
S


(4) 
Bundan o‗rtacha qiymatlarni aniqlash ko‗rsatkichi keltirib chiqarish mumkin 
[134; 169-b.]: 
0
0
100
;
0
0
100






y
m
y
S
y
С
x
n
x
S
x
С
(5) 
Bosh to‗plamning noma‘lum o‗rta qiymatlari uchun ishonch oraliqlari: 


















y
S
m
t
y
y
S
m
t
y
y
a
x
S
n
t
x
x
S
n
t
x
x
a
;
,
;
(6) 
Bu yerda t – normallashgan chetlanish ishonch ehtimoli R asosida 
aniqlanadi. Bunda R=0,95 da t=1,96 ga teng [122; 266-b.]. 
Biz o‗rtacha qiymatlar tengligi haqidagi H
0
:a
x
=a
y
farazni ilgari surib, unga 
qarama-qarshi H
1
:a
x

a
y
ekanligini yuqoridagi ma‘lumotlar asosida Styudent 
statistikasi orqali tekshiramiz.
m
y
S
n
x
S
m
n
T
y
x
2
2
,



(7) 
Agar T

T
r
=t bo‗lsa, H
0
faraz rad etilib, H
1
faraz qabul qilinadi. 
Biz quyida ushbu formulalarga asoslanib, hisob ishlarini olib boramiz va 
ularni tahlillarini keltiramiz.
Endi tajriba-sinov ishlari bo‗yicha natijalarining tahlillarini keltiramiz: 

136 
Bu yerda: n=235, m=237 – tajriba va nazorat guruhidagi talabalar soni.
b – tajriba boshida. 
o – tajriba oxirida. 
O‗rtacha arifmetik qiymatlar:
49
,
3
235
819
235
3
*
100
4
*
76
5
*
43







n
i
n
i
x
b
x
47
,
3
237
823
237
3
*
108
4
*
76
5
*
39







m
i
m
i
y
b
y
03
,
4
235
947
235
3
*
45
4
*
113
5
*
72







n
i
n
i
x
o
x
55
,
3
237
842
237
3
*
106
4
*
81
5
*
40







m
i
m
i
y
o
y
Samaradorlik koeffisienti
01
,
1
47
,
3
49
,
3



b
b
b
y
x

;
14
,
1
55
,
3
03
,
4



o
o
o
y
x

O‗rtacha kvadratik xatoliklar: 
49
,
0
2
)
(
1
2





i
x
i
x
i
n
n
x
S
;
56
,
0
2
)
(
1
2





i
i
y
i
m
m
S
y
y
Standart xatoliklar esa: 
√ 
√ ; 
√ 
√  
O‗rtacha qiymatlar aniqlanish ko‗rsatkichlari:
[ ]
[ ] 

137 
Ushbu hisoblarni tajriba oxirida qanday natijalarga ega ekanligini hisoblab 
chiqamiz: 
̅
, ̅
;
̅
̅
nisbiy o‗sish. 
Yuqoridagi natijalardan kelib chiqadiki, tajriba-sinov guruhi nazorat 
guruhiga nisbatan tajriba oxirida 1,14 ga ya‘ni (14%) yuqori ko‗rsatkichga 
erishgan. 
Agar tajriba boshiga nisbatan taqqoslaydigan bo‗lsak: 
̅̅̅̅
̅
tajriba guruhida,
̅̅̅̅
̅
nazorat guruhida samaradorlikka erishilgan. 
Endi ushbu natijalarga ko‗ra Styudent statistikasining yuqoridagi 7- 
formulasidan foydalanib tekshiramiz va xulosalar chiqaramiz. 
8
06
,
0
48
,
0
237
56
,
0
235
49
,
0
55
,
3
03
,
4
2
2
,








m
y
S
n
x
S
m
n
T
y
x
Bundan kо‗rinib turibdiki, stаtistikaning tаnlаnma qiymаti kritik nuqtadan 
katta ekan: 
T
n
=8 

 T
0,96
=t=1,96 
 
demak, bosh о‗rtacha qiymatlar tengligi haqidagi H
0
nolinchi gipoteza rad 
etiladi. Buni 95 % ishonchlilik bilаn aytish mumkinki, tаjriba-sinov guruhlaridagi 
o‗rtаcha о‗zlashtirish ko‗rsatkichlari har doim nazorаt guruhlaridаgi о‗rtacha 

138 
о‗zlashtirish kо‗rsatkichlaridan yuqori bо‗ldi va ular hech qachon ustma-ust 
tushmaydi. Demak, H
0
faraz rad etilib, H
1
faraz qabul qilinadi. 
Yuqoridagi formulalarga asoslanib hisoblab chiqilgan sonli mа‘lumotlar *-
jadvalda keltirilgan. 
3.7-jadval 
Tаdqiqot davomida o‗tkazilgan tajriba-sinov ishlаri tahlilining umumiy 
natijаsi 
№
№ 
Ko‗rsatkichlar 
Tajriba guruhi 
Nazorat guruhi 
Tajriba 
boshida 
Tajriba 
oxirida 
Tajriba 
boshida 
Tajriba 
oxirida 
1 
O‗rtacha arifmetik qiymat 
(x,y) 
3,49 
4,03 
3,47 
3,55 
2 
Samaradorlik ko‗rsatkichi ɳ 
1,15 
1,02 
3 
O‗rtacha qiymat ishonch 
oralig‗i a
x
, a
y
[3,39; 3,59] 
[3,94; 4,12] 
[3,37; 3,57] 
[3,5; 3,65] 
4 
O‗rtacha qiymat standart 
xatolik (Sx, Sy) 
0,77 
0,7 
0,75 
0,75 
5 
Aniqlanish ko‗rsatkichi (Cx, 
Cy) 
1,44 
1,14 
1,40 
1,37 
6 
Styudent statistikasi (T) 
8 
> 1,96
0,29 
< 1,96
7 
Ko‗rsatkichlar xulosasi 
N
1
gipoteza qabul qilinadi. 
Shunday qilib, о‗quvchilarning mualliflik metodikasi аsosida ―Web 
dasturlash asoslari‖ fanini tа‘limiy mobil ilovalardan foydalanib о‗qitish bо‗yicha 
samaradorlikni aniqlash yuzasidan о‗tkazilgan tajriba-sinov ishlari samaradorligi 
statistik tahlildan mа‘lum bо‗ldiki, barcha oliy ta‘lim muassasalarida tajriba-sinov 
ishlari nihoyasida, tajriba guruhidagi o‗quvchilarining bilim darajasi nazorat 
guruhiga nisbatan 1,14 (14%) yuqori kо‗rsatkichga ega bо‗ldi. Bu esa olib borilgan 
tadqiqot ishining samarador ekanligini kо‗rsatadi.

Download 11,25 Mb.