3-dars
Topshiriq.
Quyidagi ikki matnni o
‘qing. Ularning yozilish uslubiga e’tibor qarating.
1-matn
2-matn
Fanda sevgining o‘z ta’rifi, xususiyatlari, hatto baholash mezonlari ham mavjud.
Amerikalik psixolog Artur Aron o‘z ilmiy tadqiqotida kishining kimgadir
oshiq
bo‘lishi-bo‘la olmasligini aniqlash mumkin degan xulosa beradi. Qizig‘i shundaki,
buni o‘rtacha 90 soniyadan 4 daqiqagacha bo‘lgan vaqt ichida amallasa bo‘lar
ekan. Olimning fikricha, bizga mos keladigan odamni topish uchun bir nechta
asosiy xususiyat ko‘zdan kechirilsa bas. Bu jarayonda tana “tili”ning roli juda yuqori,
aniqrog‘i, 55%. Bu shuni anglatadiki, miya potensial juftning tana harakatlarini
tahlil qiladi va undan sizda qiziqish uyg‘otadigan qandaydir javob
signallarini
izlaydi. Insonning harakatlari sizga qanchalik mos kelsa, siz uni sevib qolishingiz
ehtimoli shunchalik yuqori bo‘ladi. Ovoz va uning ohangi, shuningdek, chastotaning
o‘zgarishi ham muhim: jarayonda uning ulushi 38%. Qolgan 7% i o‘sha kishining
bayonotlariga, so‘zlarni tanlashiga aloqador.
Mavzu doirasida Artur Aronning yana bir olamshumul tadqiqoti mavjud. Olim
36 ta savol ishlab chiqadi va ularni tartiblaydi. Tajriba uchun
tanlab olingan notanish
juftliklar bir-biriga shu savollarni tartib bilan berib chiqadi va javob olishadi. Shundan
so‘ng juftlik 4 daqiqa davomida bir-biriga so‘zsiz boqib turadi. Tajribada ishtirok
etganlar uzoq vaqt o‘zaro bog‘liqlik paydo bo‘lganini his qilib yurganlar.
Yarim yil
o‘tgach, juftliklardan biri turmush ham qurgan.
Otabek bir necha kunlardan beri Hasanalining ko‘ziga boshqacha ko‘rinar edi.
Hasanali Otabekda shu kungacha ko‘rilmagan qiziq bir holatka besh-olti kundan
beri ajabsinib yurar edi. Hasanalini ajabsindirgan holat ham
bekning shuning singari
xayol ichida barchani unutib qo‘yishi va boshqa ishlarga e’tibor va parvosizligi edi.
Hasanali bekning hozirg‘i ipidan ninasigacha bo‘lg‘an qiziq holini uzoq kuzatib turdi.
Lekin Otabek xayol surishdan zerikmasa ham, Hasanali kuzatishdan zerikdi.
13
@edurtm_uz
— Menda yumushingiz yo‘qmi?
Otabek bu gapni onglamadi,
shekillik, Hasanalining yuziga
ko‘ta rilib qaradi-da, yana ko‘zi-
ni bir nuqtag‘a tikib qoldi. Bu
ho
lat dan
Hasanalining
andi-
sha si ortib, bekning bunchalik
angravlanishig‘a qanday ma’no
berishini ham bilmas edi. Otabek
shu holda tag‘in qan chag‘achadir
o‘lturdi, nihoyat uy qudan uyg‘on-
g‘an kishidek so‘chib o‘zini kuzat-
kuchiga qa radi:
— Chiqib yotmaysizmi?
— Menda yumushingiz yo‘qmi?
— Nima yumushim bo‘lsin, sham’ni ham olib keting…
Oradan yana bir necha daqiqa fursat o‘tib, Hasanali tamom tinchlandi, ham
turib ketmakchi bo‘ldi va shu holatda ichkaridan uyqusirash eshitdi:
— “Qora ko‘zlari, kamon qoshlari...”
— A-a-a, — dedi Hasanali va qaytadan qulog‘ini tirqishg‘a olib bordi.
Endi uning
butun borlig‘i quloq bo‘lib aylangan, o‘zini unutib barcha diqqati hujra ichiga oqg‘an
edi. O‘rtadan ko‘b fursat o‘tmadi, boyag‘i uyqusirash yana takrorlandi: “Oy kabi yuzlar,
kulib boqishlar, cho‘chib qochishlar... Uff”. Hasanali uchun birinchida onglashilmay
qolg‘an ma’nolar bu keyingi gap bilan yeshildi. Hasanali endigi o‘lturishni ortiqcha
topib o‘rnidan turdi, hujrasiga kirar ekan, boshini chayqab o‘zicha so‘zlandi:
— Bek oshiq!
Ilmiy uslub ilm-fanga doir fikrlarni bayon etishga mo‘ljallangan. Bu uslubdagi
matnlarda:
1) sohaga doir terminlar faol qo‘llanadi;
2) ta’rif-qoidalar keltiriladi;
3) bo‘yoqdor birliklar, ibora va maqollardan foydalanilmaydi;
4) murakkab jumlalar, kirish va kiritmali qurilmalar ko‘p uchraydi.
Ilmiy maqolalar, konferensiya tezislari, dissertatsiya, monografiya kabilar ilmiy
uslubdagi matnlarga misol bo‘ladi.
Ilmiy ma’lumotlar mutaxassis bo‘lmaganlar –
keng ommaga ilmiy-ommabop
shaklda yetkaziladi. Bunda matn hammaga tushunarli bo‘lishi uchun:
1) terminlar, tushunarsiz birliklarga izoh beriladi;
2) ayrim o‘rinlarda ko‘chma ma’no, badiiy-ta’siriy vositalardan foydalanishga
ruxsat beriladi.
Ommabop nashrlardagi ilm-fanga doir maqolalar, bolalar ensiklopediyalari,
maktab darsliklari shu shaklda yaratiladi.
