|
Umumiy ta’limiy ko’nikmalar o’quvchilarning tadqiqot faoliyatini vositalari va natijalari sifatida
|
| bet | 1/2 | | Sana | 06.03.2024 | | Hajmi | 70 Kb. | | #167741 |
Bog'liq Umumiy ta\'limiy ko\'nikmalar концептуальные, 743412, 1-Amaliy MatchCad , 14. Шойимов Мирзохид Уролович, MASHG\'ULOTDA TARBIYACHINING YETAKCHILIK ROLI, dars reja namuna(nazariy), 1 Ma’ruza Zamonaviy kompyuterlarning arxitekturasining rivojlan, Mavzu O‘ymalarga ishlov berishga umumiy talablar. O‘ymalarga is (2), 1-Mavzu Texnologiya darslarida xorijiy ta’lim tizimidan foydala, 119474, 1527070280 71702, Ingliz tili Дорога, 6-amaliy, MARKAZIY BANKNING TIJORAT BANKLARINI RISKLARINI BOSHQARISHDAGI TASIRI
Umumiy ta’limiy ko’nikmalar o’quvchilarning tadqiqot faoliyatini vositalari va natijalari sifatida.
Bugungi kunda zamonaviy ta’lim standartlari doirasida umum o’quv ko’nikmalarini rivojlantirish an’anaviy ravishda maktab ta’lim sifatini oshirishning vositasi sifatida qaralmoqda. Takidlash joizki, o’qish ko’nikmalari ikki ma’noda yoritiladi: o’quvchilar yangi ijtimoiy tajribani egallashi jarayonida rivojlanadigan sub’ektning o’zini-o’zi rivojlantirishiga, o’zini-o’zi mukammalashtirishiga bo’lgan iqtidori va rivojlanishning murakkab vaziyatlarida qaror qabul qilishi kompensatsiyasini ta’minlaydigan o’quv usullarining majmuasi.
Pedagogika fani rivojlanishining hozirgi bosqichida o’qish malakalarini belgilaydigan ikkita sinonimik tushunchalar mavjud: 1.Umum o’quv ko’nikmalari tushunchasi .2.Unversal o’quv harakatlari. Shunday qilib, umum o’quv harakati va umum o’quv malakalari tushunchalari sinonimik ekanligiga bog’liq holda “malaka”, “ko’nikma”, “harakat” tushunchalarini bog’liqligini ko’rsatish maqsadga muvofiqdir. Ushbu muammoni pedagogikada Y.K.Babanskiy, S.G.Varabshekov, A.A.Bobrov, Y.A.Konarjevskiy, N.A.Loshkaryova, V.B.Palamarchuk, D.V.Tashyanchenko, A.V.Usova, L.M.Fridman, T.I.Shamova, G.I.Shukina va boshqalar tadqiq qilishgan. Tahlil natijasida ko’nikmalar, malakalar va harakatlarning quyidagi bog’liqligi aniqlandi: ko’nikmalar o’quv harakatlarini rivojlanishida ma’lum bir bosqichni tashkil etadi, ana shu bosqich davomida ular malakalarga aylanadi; ana shu aylanish yaqqol obrazli tafakkur darajasida bo’lishi mumkin (jadvallar, grafiklar, chizmalar rejalar vazifalar bilan ishlash).
Tahlil natijasida ko’nikma va malakalarning quyidagi aloqalari aniqlandi: ko’nikmalar o’quv harakatining rivojlanishida ma’lum bir bosqichni tashkil etadi va ushbu bosqich mobaynida ular malakaga aylanadi. Ushbu o’zgarish yaqqol-obrazli tafakkur darajasida bo’lishi mumkin (jadvallar, grafiklar, chizmalar) darajasida ko’nikmalarni malakalarga aylantirishi mumkin emas.
Malaka va ko’nikma-bu o’quv harakatlarining turli amallaridir. Ko’nikmani bajarish ongni bevosita nazorat qilmasdan yuz bersa, malakani bajarish esa doimo ongli ravishda (ong bilan) nazorat qilinadi.
O’quvchilarning bilish qobiliyatini rivojlantirishga qiziqish to’rt asr oldin namoyon qilganiga qaramay, umumiy ta’lim ko’nikmalarini rivojlantirish muammosini hal qilish har doim ham dolzarb bo’lib, davlat ta’limning zamonaviy nazariyasi va amaliyotining diqqat markazida turadi. Shu jihatdan umum ta’limiy ko’nikmalar orqali o’quvchilarda tadqiqotchilik faoliyatini konsentrizm asosida shakllantirish ta’lim samaradorligining asosiy omillaridan hisoblanadi.
XX asrning 70-yillaridan boshlab jahon ilm fani diqqati maktab o’quvchilarining umumiy ta’lim ko’nikmalarining mazmunini aniqlash uchun turli xil ilmiy pozitsiyalarni modellashtirishga qaratildi. O’quvchilarning umumiy ilmiy ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirishning ahamiyati ko’plab mamlakat olimlari tadqiqotlarida qayd etilgan. Ushbu tadqiqotchilarning ishlarini tahlil qilish yetakchi tasniflarni aniqlashga imkon berdi:
1. N. A. Loshkareva. Maktab o’quvchilarining umumiy o’quv ko’nikma va malakalarini rivojlantirish dasturi (1-11 sinflar).
2. V.F.Palamarchuk tomonidan ishlab chiqilgan, o’quvchilarni umumiy o’quv tafakkur mahorati va ko’nikmalarni shakllantirish dasturi.
3. A.V.Usovaning o’quv mehnati mohirliklarini turkumlash.
4. L.M.Fridman va I.Yu.Kulaginalarning umumiy o’quv mahorat va ko’nikmalar namunaviy dasturi.
5. D.V.Tatyanchenko va S.G.Voroshikovalarning umumiy o’quv mohirliklarni turkumlash.
Yuqorida sanab o’tilgan tasniflar maktab o’quvchilarining umumiy o’quv ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish muammosini hal qilishda progressiv qadam hisoblanadi.
Mualliflar, boshqaruvni klassik vazifalariga tayanib o’quv-boshqaruv mahorati tarkibini quyidagilarga ajratdilar: rejalashtirish, tashkil etish, nazorat, tartibga solish va tahlil. Ta’lim va axborot ko’nikmalarini aniqlash jarayonida mualliflar asosiy ma’lumot manbalaridan boshladilar, ya’ni yozma va og’zaki matnlar, shuningdek haqiqiy ob’ektlar (shu munosabat bilan ushbu ko’nikmalar guruhi uchta kichik guruhga bo’lingan). Ta’lim va mantiqiy ko’nikmalar tarkibiga rasmiy va dialektik mantiq yordamida ochiladigan ikkita ko’nikma guruhi kiradi .
Maktab o’quvchilarining umumiy o’quv ko’nikmalarining qiymati asosan ularni ilmiy-tadqiqot faoliyatini konsentrizm asosida amalga oshirish vositasi sifatida ishlatish imkoniyati bilan belgilanadi, bunda ular o’z navbatida rivojlanib borsa , maktab o’quvchilari esa reproduktiv harakatlarni bajarishga, ya’ni modeliga muvofiq harakat qilishga tayyorlik shaklida tadqiqot faoliyati usullarini (ko’nikmalarini) qo’llashda, ya’ni namuna bo’yicha ishlash kabi muhim tajribaga ega bo’ladilar. Tadqiqot faoliyatini amalga oshirish qobiliyati o’quvchilarning muvaffaqiyatli o’qishlari uchun zarur bo’lgan umumiy o’quv ko’nikmalarning ajralmas qismidir. Shuning uchun tadqiqot faoliyatini ijtimoiy-pedagogik qo’llab-quvvatlash va izchil yechimlarni talab qiladigan ta’lim muassasalarini boshqarishning bir qancha muammolarini belgilab o’tish kerak:
1. Pedagog xodimlarni malakasini oshirish va qayta tayyorlash. Eng avvalo o’qituvchini o’zini o’qitish, malakasini oshirish, zamonaviy ilm fan yutuqlaridan xabardor qilish kerak, keyinchalik o’quvchilarga ta’lim berish jarayonida qiynalmasdan, to’g’ri va to’liq bilimlarni o’rgatishi uchun. Maktab o’quvchilarining ilmiy-tadqiqot faoliyatiga rahbarlik qilish uchun faqat boshqaruv vakolatlariga ega bo’lish yetarli emas, mustaqil tadqiqot mantig’ini o’zlashtirish kerak, muammoni shakllantirishdan va uni yechimi g’oyasidan tadqiqot natijalarini olishgacha bo’lgan yo’lni o’tash kerak.
2. Tadqiqot faoliyatining moddiy-texnik ta’minoti. So’ngi yigirma yil ichida mamlakatimiz maktablarida o’quv jarayonini moddiy-texnik ta’minlash bilan bog’liq vaziyat yaxshi tomonga o’zgarmoqda. Shu bilan birga, ilmiy-tadqiqot va loyiha faoliyatini amalga oshirish uchun moddiy bazani ta’minlash vazifasi hali ham to’liq yechimini kutmoqda. Shu munosabat bilan maktablar va oliy o’quv yurtlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar modeli istiqbolli bo’lib, uning doirasida o’quvchilar universitetlarning ilmiy - eksperimental bazasida o’qituvchilar yoki olimlar rahbarligida o’quv tadqiqotlarini olib borishlari mumkin.
3. Tadqiqot faoliyatining moliyaviy ta’minoti. Haqiqiy o’quv amaliyoti shuni ko’rsatadiki, umumta’lim maktabi sharoitida maktab o’quvchilarining ilmiy-tadqiqot faoliyatini boshqarish iqtisodiy nuqtai nazardan qiyin faoliyat turi hisoblanadi. Aslida, o’qituvchi o’quv yili davomida talabalarning bir yoki ikkita uzoq muddatli o’quv ishlarini (yoki individual loyihalarini) juda samarali boshqarishi mumkin. O’quvchilarning uzoq muddat davomida tadqiqot ishlarini boshqarish juda katta va mashaqqatli (faoliyatning ko’p jihatlariga ko’ra) ishdir. Maktab o’quv amaliyoti shuni ko’rsatadiki, maktab o’quvchilarining bunday ishlarini rahbar sifatida ishlashga tayyor bo’lgan mutaxassislar hali ham juda kam. Albatta, bu muammoni hal qilishga, maktab o’quvchilarining tadqiqotlari rahbar-o’qituvchilarni dalillash, hamda ularni faoliyatini munosib tarzda rag’batlantirish yordam beradi.
Ilmiy-tadqiqot mashg’ulotlari kontseptsiyasini ishlab chiqqan A. I. Savenkov 2003 yilda maktab o’quvchilarining ilmiy-tadqiqot faoliyatini shakllantirish ko’rsatkichlari sifatida tadqiqot ko’nikmalarini ochib berdi va aniqlashtirdi: muammoni shakllantirish; yaratish va savol berish; farazlarni ilgari surish; umumlashtirish va hukm qilish; o’z g’oyalarini asoslash, taqdim etish va himoya qilish; tadqiqot bosqichlarida mustaqil harakat qilish [213, p. 88; 219].
O’quvchilarning ilmiy-tadqiqot ko’nikmalarini rivojlantirish, tadqiqot davomida ilmiy bilish usullari o’zlashtiriladi, bu tadqiqot faoliyatining o’quv jarayoniga kiritilishining kutilgan natijasidir, chunki unda o’quvchilar asosiy omillaridan biri — o’quv va kognitiv xabardorligi faol ravishda o’zlashtiradilar. Zamonaviy rus olimlarining ilmiy ishlarini tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, ilmiy-tadqiqot faoliyatini samarali amalga oshirish maktab o’quvchilarining umumiy akademik ko’nikmalarga ega bo’lishi bilan shartlanadi. Shu bilan birga, tadqiqot faoliyatini amalga oshirishga tayyorlik talaba tomonidan turli darajadagi murakkablikdagi ko’nikmalar to’laqonli namoyon etiladi, shu jumladan :
-tadqiqot ob’ekti va predmetini tanlash;
-muammoni ta’kidlash, uning ko’lami va hozirgi dolzarb holatini, ilmiy, ijtimoiy va shaxsiy ahamiyatini, keyingi ishlanma vektorini belgilash;
-real ob’ektlar ma’lumot manbai sifatida, og’zaki va yozma manbalar- adabiyotlarni o’rganish;
-tadqiqotning ishchi gipotezasini ilgari surish (shakllantirish taxmin);
-aqliy va moddiy modellashtirish formatlarida tajriba ishlab chiqish;
-taklif etilgan gipotezasini, tajriba natijalari bilan solishtirish;
-olingan tajriba ma’lumotlar asosida tahlil qilish, umumlashtirish va xulosalar chiqarish;
-asar matnini tuzish va formatlash;
-hisobot tayyorlash (himoya nutqi) va yuqori sifatli taqdimot yaratish;
-natijalarni muhokama qilish va mutaxassislar — tajribali olimlar bilan munozaralarda ishtirok etish;
-rivojlanish vektorini va tadqiqot istiqbolini aniqlash.
Mamlakatimiz ta’lim tizimini isloh qilishning hozirgi bosqichida pedagogikaning ustuvor yo’nalishlaridan biri o’quv fanlarini o’rganish jarayonida ularning reproduktiv darajada rivojlanishi uchun ijtimoiy-pedagogik shart-sharoitlarni yaratish, maktab o’quvchilarining umumiy ta’lim ko’nikmalarini rivojlantirish samaradorligini oshirish va ijodiy munozaralarda noananaviy masalalarni hal etishdir. Shubhasiz, bunday sharoitlarni yaratish uchun maktab o’quvchilarining ilmiy-tadqiqot faoliyatining ulkan salohiyatidan foydalanish, bu o’zlashtirilgan umumiy o’quv ko’nikmalarni mustahkamlash va amaliyotda yanada murakkab ko’nikmalarni rivojlantirish uchun zarur imkoniyat yaratadi. Bu esa bir tomondan, murakkab muammolarni hal qilish uchun talab qilinadigan vaziyatlarni yaratsa, ikkinchi tomondan o’quvchilarni tadqiqotchi sifatida rivojlantirish uchun zamin bo’ladi.
|
| |
