Kalibrlew
Eger óndiriste datchikka jol qóyılıwlar hám interfeyske (signallardı qayta qáliplestiriw sxemaları ) jol qóyılıwlar sistemanıń talap etiletuǵın anıqlıgınan artıq bolsa, mudamı kalibrlashni ótkeriw zárúr boladı. Mısalı, temperaturanı spravochnik materiallarına kóre ±1℃ qátelikke iye bolǵan datchik menen ±0, 5℃ anıqlıqta ólshew talap etińsin. Bunı tek ǵana anıq datchikni kalibrlashni ótkergennen keyin qılıw múmkin boladı, kalibrlash onıń individual uzatıw funksiyasın tabıw ushın zárúr boladı, bunı sonıń menen birge sistemanı tolıq kalibrlashdan ótkergennen keyin qılıw múmkin boladı. Tolıq kalibrlashni ótkeriw processinde datchik, interfeys apparatı hám analog-cifrlı qayta qáliplestirgichni óz ishine alatuǵın pútkil sistemanıń uzatıw funksiyasın suwretleytuǵın koefficiyentler anıqlanadı. Eger uzatıw funksiyasınıń ańlatpası sızıqlı bolsa ((3. 1) teńleme), ol halda a hám b koefficiyentlerdi anıqlaw zárúr boladı, eger ańlatpa eksponensial bolsa ((3. 3) teńleme) - ol halda a hám k koefficiyentlerdi anıqlaw zárúr boladı hám taǵı basqa. Sızıqlı uzatıw funksiyasına ápiwayı mısaldı kórip shıǵamız. Tuwrı sızıqtı suwretleytuǵın koefficiyentlerdi tabıw ushın eki teńlemege ıyelew kerekligi sebepli, kalibrlashni eń keminde eki noqatda ótkeriwge tuwrı keledi. Mısal retinde tuwrı jıljıtilgan r-n ótiw tiykarında qurılǵan yarım ótkeriwshili temperatura datchigini alamız. Joqarı anıqlıq menen sonı tastıyıqlaw múmkin, onıń uzatıw funksiyası (temperatura - kirisiw signalı, kernew - shıǵıw signalı ) sızıqlı bolıp esaplanadı hám tómendegi teńleme menen ańlatpalanadı :
a hám b konstantalarni anıqlaw ushın datchikni eki ortalıqqa - biri t1 temperaturaǵa, ekinshisi t2 temperaturaǵa iye bolǵan ortalıqqa jaylastırıw hám eki uyqas keliwshi v1 hám v2 kernewlerdiń bahaların ólshew zárúr boladı. Sonnan keyin bul shamalardı (3. 10 ) ańlatpaǵa ornına qoyıw kerek boladı :
hám konstantalarning bahaları tabıladı :
Shıǵıw kernewinen temperaturanı alıw ushın o'lchangan kernew ma`nisin uzatıw funksiyasınıń invers ańlatpasına ornına qoyıw zárúr boladı :
Bazı bir jaǵdaylarda konstantalardan biri etarlicha anıqlıq menen aldınan anıqlanǵan bolıwı múmkin, bunda kalibrlashni eki noqatda ótkeriwge zárúrat bolmaydı.p-n ótiwge iye bolǵan tap sol temperatura datchigi ushın b uzatıw funksiyasınıń iymeyiwi málim bir tipdagi yarım ótkeriwshiler ushın ádetde jaqsı qayta jaratılatuǵın shama bolıp esaplanadı. Sonda eger saylanǵan tipdagi diod ushın b dıń úlkenligi málim bolsa, mısalı, b = 0, 002268 v/ ℃ bolsa, a koefficiyentti tabıw ushın kalibrlashni bir noqatda ótkeriw jetkilikli boladı : a
= v1 + 0, 002268 t1.
Sızıqlı emes funksiyalar ushın kalibrlewdi ekiden kóp bolǵan noqatlarda ótkeriw talap etiledi. Zárúr bolatuǵın kalibrlashlar sanı matematikalıq ańlatpanıń túri menen belgilenedi. Eger uzatıw funksiyası polinominal baylanısıw menen modellashtirilsa, kalibrlash noqatlarınıń sanı talap etiletuǵın anıqlıqqa baylanıslı túrde saylanadı. Qaǵıydaǵa kóre, kalibrlash procesi etarlicha kóp waqtın talap etiwi sebepli, datchiklarni islep shıǵarıw baxasın tómenletiw ushın óndiriste kalibrlash noqatlarınıń sanı minimal etip beriledi.
Bólekli-sızıqlı approksimatsiyalashni qóllaw nochiziqli datchiklarni kalibrlashga basqa bir jantasıw bolıp esaplanadı. Joqarıda eskertip ótilgeni sıyaqlı, hár qanday iymek sızıqtı etarlicha kishi interval aralıǵinda teńleme menen suwretlenetuǵın sızıqlı funksiya menen almastırıw múmkin. Usınıń sebepinen nochiziqli uzatıw funksiyasın olardıń hár biri ózleriniń a hám b koefficiyentlerine iye bolǵan sızıqlı kesmalar kombinatsiyası kórinisinde usınıw múmkin. Ólshewler waqtında eń dáslep alınǵan S kernew approksimatsion funksiyanıń kaysi kesmasida jaylasqanlıǵın anıqlaw zárúr boladı, sonnan keyin uyqas keliwshi a hám b koefficiyentler saylanadı hám (3. 13) teńleme járdeminde sırtqı tásirdiń ma`nisin esaplaw múmkin boladı.
Datchiklarni kalibrlashni ótkeriw ushın uyqas keliwshi sırtqı tásirdi modellestiriw imkaniyatın beretuǵın anıq fizikaviy etalonlarga ıyelew zárúrli boladı. Mısalı, kontaktli temperatura datchigini kalibrlashda onı olarda temperaturanı anıq retlew múmkinshiligi ámeldegi bolǵan yamasa suwlı rezervuarǵa jaylastırıw zárúr boladı. Infraqızıl datchiklarni kalibrlashda qara jismning bolıwı talap etiledi, gigrometrlerdi kalibrlash ushın bolsa - jabıq konteynerda turaqlı salıstırmalı ızǵarlıqtı ustap turıw ushın paydalaniletuǵın to'yingan duzlar eritpeleriniń bolıwı talap etiledi hám taǵı basqa. Bunnan ayqın kórinip turıptı, olda, keyingi ólshewlerdiń anıqlıǵı kalibrlashni ótkeriw anıqlıǵına tuwrıdan-tuwrı baylanıslı boladı. Kalibrlash etalonlarining qateligi ólshewlerdiń tolıq qateligine kiriwi kerekligi kórsetiledi.
|
