426
“Intensiv” atamasi XIX asrning birinchi yarmida ilk bor rus pedagogik adabiyotlarida paydo
bo‘lgan. Bu so‘z fransuz tilidan “qizg‘in”, “kuchaygan”, lotin tilidan – “baquvvat”, “jonli”, “tezkor”,
“bo‘ronli”, ispanchadan – “cho‘zish”, “kattalashtirish”, “kengaytirish” deb tarjima qilinadi.
Intensiv ta’lim pedagogik ensiklopediyada quyidagicha izohlanadi: (fransuzcha “intensif”, lotincha
“intension” – “g‘ayrat qilish”, “kuchayish” “jadal”) tezkor amalga oshiriladiga o‘quv jarayoni. [2, 105]
Uzluksiz ta’lim tizimi eskirgan bilim va yo‘nalishlarni muntazam ravishda
yangilanishni talab
qiladi.
Yangi
bilimlarni
egallashga intiladigan,
olgan
bilimini
amalda
qo‘llaydigan
va
takomillashtiradigan har bir yosh avlod mamalakat taraqqiyotiga munosib hissa qo‘shadi. Hozirgi vaqtda
o‘qituvchi pedagoglarga bolaga “o‘rgatish” bilan birga “bilim olishga qiziqtirish” vazifasi ham belgilab
berildi. Endi o‘qituvchi o‘rgatish bilan birga bolada bilim olishga, yangilik yaratishga motivatsiya uyg‘ota
olishi kerak.
Ta’limdagi o‘zgarishlar o‘qituvchi rolining o‘zgartirishga olib keladi. Endilikda o‘qituvchi faqat
boshqaruvchi emas, balki o‘quvchilar bilan hamkorlikni yo‘lga qovyuvchi shaxs sifatida faoliyat yuritadi.
O‘quvchining roli ham o‘zgarib bormoqda, u nafaqat bilim oladi, balki ularni izlash, rivojlantirish, o‘ziga
xos mahorat va qobiliyatlarga aylantirishda ishtirok etadi. Bugungi kunda ta’lim tizimi nafaqat
o‘quvchilarning aql-idrokini rivojlantirishga, balki ularning salohiyatini oshirish
va rivojlantirishga
qaratilmog‘i kerak.
Zamonaviy ta’lim tizimi bolaning e’tibori va harakatlarini yo‘naltirishi, boshqarishi, ularga
mustaqil ta’lim olishni va ularni hayotda qo‘llashni o‘rgatishi kerak. Bunday muammolarni an’anaviy va
intensiv mashg‘ulotlarni oqilona uyg‘unlashtirish orqali hal qilish mumkin. Intensiv mashg‘ulotlar
bolaning aqliy salohiyatining rivojlanishida an’anaviy mashg‘ulotlarga qaraganda bir qator afzalliklarga
ega. Ushbu afzalliklar ta’lim jarayoni ishtirokchilarining bir-biri bilan faol muloqotiga asoslangan.
Jumladan, I.V. Shestitko, I.A. Turchenko, Y.S. Shilova va S.V. Marshinalar “intensiv” atamasining
ma’no doirasi “taranglik va mustahkamlash” uchun sharoit yaratishga qaratilgan bo‘lib, ta’lim maqsadiga
erishishga
imkon beradi, shuningdek, o‘quvchi qizg‘in faoliyat jarayonida yuz beradigan sifat va
miqdoriy o‘zgarishlarga urg‘u beradi” deb ta’riflaydilar. [5, 6]
G. K.Selevko o‘quvchilarni jonlantirish va intensivlashtirishga asoslangan pedagogik
texnologiyalarni o‘yin
texnologiyasi, muammoni o‘rganish, o‘quv materialining sxematik va ikonik
modellari asosida mashg‘ulotlarni chuqurlashtirish texnologiyasi, daraja farqlash texnologiyalari, ta’limni
individuallashtirish texnologiyasi, dasturlashtirilgan o‘qitish texnologiyasi, guruh texnologiyalari,
kompyuter (yangi axborot) o‘qitish texnologiyalari kabi bir qancha guruhlarga bo‘lgan.
Intensiv mashg‘ulotlarni intellekti yuqori, faol, ijodkor, shaxsiy salohiyatini to‘liq namoyon qila
oladigan o‘qituvchi tashkil eta oladi.
A.P. Panfilova fikricha, o‘qituvchi intensiv mashg‘ulotlarning samaradorligini orttirishi uchun bir
nechta shartlarni bajarishi lozim.
1.
O‘qituvchi qobilyatining ma’lum bir texnologiyaning maqsadlari va vazifalariga muvofiqligi
(o‘yin, mashq va boshqalar). Bunda o‘qituvchining roli qo‘llanayotgan texnologiya
turi va maqsadiga
qarab turlicha bo‘ladi. O‘qituvchi tashkilotchi-rahbar, kommunikator, psixolog va boshqa rollarni
bajaradi.
2.
O‘qituvchi guruh bilan muloqotda professional tajribaga ega bo‘lishi. O‘qituvchi diologik
muloqot jarayonida an’anaviydan farqli ravishda “subyekt-obyekt” shaklidan farqli ravishda “subyekt-
subyekt” munosabatini o‘rnatishi lozim. Aynan diologik kommunikatsiyada munozarali bahslar bo‘lib
o‘tadi, intensiv o‘zaro aloqada bo‘lgan barcha ishtirokchilarning faolligi tufayli muammo jamoaviy hal
qilinadi.
Shu bilan birga, ishtirokchilarning faoliyati o‘rtaga qo‘yilgan vazifani hal qilishga qaratilgan.
Aynan o‘zaro muloqotda ishtirokchilar bir-birlarini, avvalo, muayyan muammoga har xil yondashuvlar,
turli xil qarashlar bilan o‘zaro boyitadilar, bu esa eng maqbul echimni topishga imkon beradi.
3.
O‘qituvchining shaxsiy yo‘nalishi. O‘qituvchi yangi texnologiyani shijoat va qiziqish bilan kutib
olishi, yangiliklar va o‘zgarishga tayyor turishi va eng asosiysi, yangilikni o‘z faoliyatida qo‘llashdan
cho‘chimasligi lozim.
Intensiv mashg‘ulotdan belgilangan maqsadlarni amalga oshirishnig asosiy sharti mashg‘ulotning
har xil tashkiliy shakllaridan foydalanish bo‘lib, bunda o‘quvchilar mustaqil ishni tanlov erkinligi,
o‘zining shaxsiy individual-psixologik imkoniyatlarini namoyon etgan holda bajaradilar. Natijada
ularning muloqotdagi ijodiy faolligi, munozaraga kirishuvchanligi va shaxsiy qobiliyatlarini amalda
qo‘llay olishlari ortadi.
Darsda
zamonaviy texnologiyalar, raqamli texnologiyalardan foydalanish esa dars vaqtining
unumli sarflanishida qoʻl keladi. Qolgan vaqtda qoʻshimcha topshiriqlar bilan ishlash bir qator
afzallilklarga ega. Xususan, oʻquvchilar turfa xil mazmundagi vazifalarni bajarishlari orqali ularda
