Elektr tokining ishi va quvvati.
Elektr tokining ishi deyilganda, elektr maydonida zaryadlangan zarrachalarning (musbat zaryadlarining) potentsiali kichikroq nuqtadan potentsiali yuqoriroq nuqtaga ko’chishida bajarilgan ish (A) yoki shu ishni bajarish uchun sarflangan energiya (W) tushuniladi,ya’ni
(1.11)
Demak, bajarilgan ish (yoki sarflangan energiya) kuchlanish tok va vaqtning o’zaro ko’p aytmasiga teng. Bajarilgan ishning jadalligini aniqlash uchun quvvat tushunchasi kiritiladi. Elektr tokining quvvati vaqt birligigida bajarilgan ishga yoki shu ishni bajarish uchun sarflangan energiyaga teng,ya’ni
(1.12)
SI sistemasida quvvatning o’lchov birligi sifatida vatt (Vt) qabul qilingan.
1 Vtq1 JG’1 s, ya’ni 1 vatt quvvat hosil qilinishi uchun 1 sekund davomida 1 joul’ ish bajarilishi lozim. Xuddi shuningdek elektr zanjirida o’tkazgich uchlaridagi kuchlanish 1 V, tok kuchi 1 A bo’lganida 1Vt quvvat sarf bo’ladi ( ). Amalda quvvatning quyidagi o’lchov birliklari: millivat (mVt) , kilovatt (kVt) va megavatt (MVt) dan foydalaniladi. Elektr zanjiridagi tokning quvvati vattmetr asbobi yordamida o’lchanadi.
Zanjir elementlarida erishiladigan quvvatni kuchlanish bilan ham, tok bilan ham rostlash mumkin. Masalan, uzatish liniyalarida elektr energiyasining issiqlikka sarflanadigan isforini kamaytirish maqsadida, manba beradigan quvvatning kuchlanishi oshiriladi va shunga mos ravishda tok kuchi kamaytiriladi. Liniyadagi tok kuchi qanchalik kichik bo’lsa, kuchlanishning pasayishi ham shunchalik kichik bo’ladi. Natijada liniyaning foydali ish koefftsienti yuqori bo’ladi:
, (1.13)
bu erda Pist – iste’molchining quvvat; Rm – manbaning quvvati.
Elektr energiyasining ancha yuqori kuchlanish bilan o’zgarmas tokda uzatish birmuncha tejamli hisoblanadi. Bunga kuchlanishi 1500 kV o’zgarmas tok elektr uzatish liniyalari misol bo’la oladi.
Xalqaro birliklar sistemasida energiya birligi qilib joul’ qabul qilingan , ammo amalda kilo- vatt–soatdan ham keng foydalaniladi 360
|
