404
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Маълумотларга кўра, Ўзбекистон пахта-тўқимачилик кластерлари
уюшмаси тизимида фаолият юритаѐтган пахта-тўқимачилик кластерлари
сони – 134 тани ташкил этиб, кластерлар томонидан ишга туширилган йирик
фабрикалар сони – 350 тадан ошиб кетди (https://uzptk.uz/uzb/).
С.Рахмонқулов, Қ.Мирзажонов, Ш.Нурматовлар (1996) фикрича,
пахтадан юқори ва сифатли ҳосил етиштириш учун ҳар бир тупроқ иқлим,
гидрологик шароитларига кўра мос мелиоратив ва
агротехник тадбирлар,
экинларни навбатлаб экиш тизимлари, суғориш тартиби ва усуллари,
маҳаллий ва минерал ўғитлар меъѐрлари ва уларнинг нисбатларини тўғри
белгилаш, қўллаш ва бошқа кўпгина тадбирларни амалга оширишни тақазо
этади.
Биз ўз изланишларимизда ғўза етиштиришда озиқлантиришга берилган
минерал ўғитлар, хусусан, азотли ўғитлар меърининг пахта толаси сифатига
таъсирини ўрганишга ҳаракат қилдик. Тажрибада фосфорли ва калийли
ўғитларнинг (P150К100 кг/га) ўзгармас фонида азотли ўғитларнинг ҳар хил
меъѐри тадқиқ қилинди. Дала тажрибалари
Наманган вилояти Норин
туманининг ўтлоқи бўз тупроқлар шароитида олиб борилди. Тажриба 4
вариантдан иборат бўлиб, азотли ўғитларнинг меъѐри 1-вариантда гектарига
100 кг, 2-вариантда 150 кг, 3-вариантда 200 кг (назорат) ва 4-вариантда 250 кг
қилиб белгиланган. Тажрибада ғўзанинг С-6424 нави етиштирилди.
Қишлоқ ҳўжалиги экинларида олиб борилган агротехник тадбирларни
мазмун-моҳиятини, уларни таъсир даражасини ѐки тажрибада ўрганилган
омилларнинг ижобий ѐки салбий томонларини аниқлаб берувчи асосий
кўрсатгичлардан бири - ҳосилдорлик ҳисобланади.
Тажрибада
ғўза
ҳосилдорлигига
қўлланилган
агротехник
тадбирларнинг яққол таъсири кузатилди. Шунингдек, минерал ўғитларнинг
таъсири пахта толасини технологик хусусиятларида ҳам намоѐн бўлди.
Олинган натижалар қуйидаги 1-жадвалда келтирилган.
405
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
1- жадвал.
Минерал ўғитларни пахта ҳосилдорлиги ва
сифатига таъсири
Вар
иан
тл
ар
Минерал ўғит
меъѐри, кг/га
Ҳ
оси
лд
ор
ли
к,
ц/
га
Т
ол
а чи
қи
ш
и,
%
10
00
д
он
а чи
ги
т
ваз
ни
, г
Т
ол
а нави
Узи
ли
ш
ку
чи
, гс
Т
ол
ан
и з
ичли
ги
,
м/
тек
с
Е
тилиш
ко
эф
фи
ци
ен
ти
Н
исб
ий
у
зил
иш
ку
чи
, гс/
текс
1
N100P150K10
0
25,2
30,6 102,0
I
4,3
183
2,0
24,5
2
N150P150K10
0
32,2
31,6 117,4
I
4,3
184
2,0
24,6
3
N200P150K10
0
37,3
33,8 119,3 I, II
4,5
185
2,1
25,3
4
N250P150K10
0
37,0
33,4 118,8 I, II
4,4
184
2,0
25,0
Изланишлар шуни кўрсатмоқдаки, минерал ўғитлар меъѐрини ошириб
бориш натижасида пахта ҳосилдорлиги ҳам ортиб борсада, ўғитдан
фойдаланиш самарадорлиги камайиб борди. Хусусан, энг юқори
ҳосилдорлик гектарига 200 кг азотли ўғитлар билан озиқлантирилган 3-
вариантда кузатилди ва 33,8 ц/га ни ташкил этди. 4-вариантда озиқлантириш
меъѐрининг ортиб бориши ҳосилдорликка салбий таъсир этиб, 37,0 ц/га ни
ташкил этди.
Шунингдек, жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, азотли
ўғитлар меъѐри пахта толасининг технологик сифат кўрсаткичларига
бевосита таъсир этмоқда. Ўғит меъѐрининг ортиб бориши ҳисобига экиннинг
ўсиши кучайиб кетиб, ривожланиш кечикиб кетганлиги кузатилди. Толанинг
энг юқори сифат кўрсаткичлари ғўзани гектарига 200 кг азотли ўғитлар
билан озиқлантирилган 3-вариантда аниқланди.
406
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Хулоса қилиб айтганда, тўқимачилик саноати учун зарур бўлган пахта
толаси хом ашѐсини сифати бевосита ғўзани етиштириш агротехникаси
элементларини тўғри танлаш ва тадбиқ этишга боғлиқ бўлади. Бунда юқори
ва сифатли ҳосил таъминланиб, иқтисодий самарадорликка эришилади.
