Ushbu xalqaro ilmiy-amaliy anjuman Namangan muhandislik-texnologiya institutida O„zbekiston

400 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
Ключевые слова: схема опыта, промежуточные культуры, плодородие почвы, 
урожайность, качество волокна.  
 
Бугунги кунда Республикада кенг турдаги сифатли тўқимачилик ва 
тикув-трикотаж маҳсулотларини ишлаб чиқарилишини ташкил этиш, унинг 
ишлаб чиқарилишини маҳаллийлаштиришни чуқурлаштириш, шунингдек, 
маҳаллий ишлаб чиқарувчиларнинг экспорт салоҳиятини оширишга 
қаратилган комплекс чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. 
Ҳозирда айнан тўқимачилик тармоғи драйвер соҳа сифатида 
белгиланиб, тўқимачилик саноатида пахта-тўқимачилик кластери тизимини 
жорий қилиниши натижасида пахтадан то тайѐр маҳсулотгача бўлган ишлаб 
чиқариш занжирини ташкил этилди. 
Тўқимачилик саноати учун сифатли хом ашѐ базасини таъминлаш 
асосий масала бўлиб, бу борада юқори ва сифатли ҳосил олишда экинларни 
парваришлашнинг юқори самарали технологияларини ишлаб чиқиш долзарб 
вазифалардан ҳисобланади. 
Қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорлиги бевосита тупроқ 
унумдорлигига боғлиқ бўлади. Бунда алмашлаб экиш тизимига оралиқ 
экинларни 
киритиш 
ва 
уларни 
етиштириш 
технологиясини 
такомиллаштириш қўйилган вазифаларни бажарилишида асосий омиллардан 
бири сифатида эътироф этиш мумкин. 
А.М.Нуриддинов (1996) ўтлоқи-соз тупроқлар шароитида ўтказган 
тажрибаларини натижасида, кузги жавдар, маккажўхори (дон учун), хантал 
(кўк ўғит учун) экилганда тупроқ унумдорлиги бир мунча ортиши, ғўза 
ҳосилдорлиги 4,3-5,0 центнерга ортиб, сифати яхшиланганлигини кузатди.
Биз ўз изланишларимизда оралиқ экинларни парваришлашнинг тупроқ 
унумдорлигига ижобий таъсирини таҳлил этиш ва бунинг натижасида удан 
кейин экилган пахта ҳосилдорлигига ва сифатига таъсирини ўрганишни 
мақсад қилиб олдик. 

401 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
Дала тажрибалари Наманган вилояти Уйчи туманининг бўз тупроқлари 
шароитида олиб борилди. 
Тажриба 3 вариантдан иборат бўлиб, 1-вариантда (назорат) ғўза 
баҳорда тоза шудгорга экилган. 2-вариантда ғўза оралиқ экин сифатида кузги 
жавдардан сўнг экилган. 3-вариантда 2 компонентли оралиқ экиндан – 
рапс+тритикаледан сўнг экилган. Ғўзани ўғитлаш меъѐри хўжаликдаги каби 
N200P140К100 кг/га қилиб белгиланди. Тажрибада ғўзанинг С-6524 нави 
етиштирилган. 
Илмий ишнинг мақсад ва вазифаларидан келиб чиқиб, ғўза 
ҳосилдорлиги ва пахта толаси сифатига қўлланилган агротехник 
тадбирларнинг яққол таъсири кузатилди. Олинган натижалар 1-жадвалда 
келтирилган. 
1-жадвал. 
Оралиқ экинларнинг ғўза ҳосилдорлиги ва пахта сифат кўрсаткичларига 
таъсири 
Вар
иан
тл
ар
Оралиқ экинлар 
Ҳ
оси
лд
ор
ли
к, 
ц/
га
Т
ол
а чи
қи
ш
и, 
%
10
00
д
он
а чи
ги
т 
ваз
ни
, г
Т
ол
а нави
Узи
ли
ш 
ку
чи
,
гс
Т
ол
ан
и з
ичли
ги
, 
м/
тек
с 
Е
тилиш 
ко
эф
фи
ци
ен
ти
Н
исб
ий
у
зил
иш 
ку
чи
, гс/
текс
1 
Назорат 
30,7 29,
8 
101,
0 
I, II 
4,2 
182 
1,9 
24,3 
2 
Ғўза кузги 
жавдардан сўнг 
экилган 
33,6 
32,
1 
113,
3 
I 
4,4 
184 
2,0 
24,6 

402 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
3 
Ғўза рапс+тритика-
ленинг 2 
компонентли 
аралашмасидан сўнг 
экилган 
36,8
33,
2 
117,
4 
I
4,5 
185 
2,1 
25,0 
Изланишлар шуни кўрсатмоқдаки, навбатлаб экиш тизимига оралиқ 
экинларни киритиш пахта ҳосилдорлиги ва тола сифатига сезиларли 
даражада таъсир этмоқда. Энг юқори ҳосилдорликка оралиқ экин таркибига 2 
компонентли ўтларни киритиш натижасида эришилди ва у 33,2 ц/га га етиб, 
назоратга нисбатан 6,1 ц/га га ортиқ бўлди. 
Оралиқ экинларнинг сўнгги таъсири пахта толасинининг сифат 
кўрсаткичларида – технологик хусусиятларида ҳам намоѐн бўлди ва бир оз 
бўлсада, яхшилашган. 
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, пахтадан мўл ва сифатли ҳосил 
олиш учун навбатлаб экиш тизимига илмий асосда оралиқ экинларни 
киритиш ва улардан доимо фойдаланиш яхши самара беради. 

Download 10.16 Mb.