225
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
тўла тасдиқланмаслиги қўйилган муаммони
ечимини топишни мураккаб
масала эканини кўрсатади [1].
Шунга қарамай амалий тадқиқотларда нисбатан камроқ тажриба
ўтказиш, ҳисоблаш натижаларни статистик усулларда қайта ишлаш асосида
йигириладиган ипларнинг асосан узилиш кучи ѐки нисбий узилиш кучини
ҳисоблаш усулида тахмин қилиш учун кўплаб эмпирик формулалар тавсия
этилган [2].
Ипларнинг хосса ва хусусиятлари кўп жиҳатдан толаларнинг
хоссаларига боғлиқ. Бу йўналишдаги барча тадқиқотларни таҳлил қилган
К.И.Корицкий [3] уларни уч гуруҳга бўлишни тавсия қилган.
Биринчи
гуруҳга киритилган тадқиқотларда ип пишиқлигини толаларнинг сирпанишга
қаршилик кучи сифатида қаралган.
Иккинчи гуруҳга ипнинг кўндаланг кесимида узилган толаларнинг
узилиш кучлари йиғиндисини ипнинг узилиш кучи сифатида ҳисоблашга
қаратилган ишлар киритилган. Бундай тадқиқотларга Ш.Жегофф,
А.Н.Соловьев,
В.М.Кутьин,
В.А.Ворошиловларнинг
тадқиқотларини
кўрсатилади.
Учинчи гуруҳга ипнинг узилиш кучи узилган толаларнинг узилиш
кучлари ва узилмаган толаларнинг сирпанишга қаршилик кучлари йиғиндиси
сифатида қабул қилинган тадқиқот ишлари киритилган. Бу тадқиқот ишлари
муаллифларидан Н.М.З.Келер, Б.Л.Поздняков ва Е.Брашлерларнинг
тадқиқотлари ўзига хос аҳамиятга эга.
Пахта толасининг хоссаларини ўлчашда HVI тизимини жорий этилиши
натижасида ипнинг пишиқлигини характерловчи Count Strenght Product
(
CSP) кўрсаткич жорий этилди. SITRA тавсияларига кўра ипнинг нисбий
узилиши ѐки узилиш узунлигини ҳисоблаш учун формулалар тавсия этилган
[4].
Бу формулаларда HVI тизимида иш режим ICC ѐки HVI масштабида
бўлганда формуланинг бошланғич доимий сони турлича бўлиши аниқланди.
226
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Карда йигириш тизими учун:
e
T
N
M
R
L
СSP
13
590
165
(1)
Қайта тараш тизими учун:
100
1
13
590
165
Y
N
M
R
L
СSP
e
T
(2)
бунда
L-толанинг юқори ярим ўртача узунлиги, мм;
R
T –
толанинг нисбий узиш кучи, гк/текс;
M–микронейр;
N
e
- ипнинг
инглиз тизимидаги номери;
Y–қайта тарашда таранди миқдори, %;
Узилиш узунлигини аниқлаш формуласи қуйидагича ифодаланган
150
LeaCSP
R
km
(3)
Шунга кўра ипларнинг нисбий узилиш узунлиги карда йигириш тизими
учун
150
13
0
,
4
1
,
1
e
T
km
N
M
R
L
R
(4)
Қайта тараш усули учун
100
1
150
13
0
,
4
1
,
1
У
N
M
R
L
R
e
T
km
(5)
Келтирилган формулалардан кўринадики SITRA компаниясининг
тавсияларига кўра ипнинг нисбий узилиш кучи (ѐки узилиш узунлиги)
толанинг юқори ярим ўртача узунлиги, толанинг нисбий узиш кучи,
микронейр, ипнинг инглиз тизимидаги номерига асосланган.
Келтирилган формулаларда ипни йигириш усулини алоҳида инобатга
олинмаганлиги кўринади. Амалда бир хил хомашѐдан
турли усулларда
йигирилган ипларнининг узилиш кучлари бир-биридан фарқланади. Шунинг
229
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Нисбий узилиш кучларини (5) формула бўйича ҳисоблаш
натижалари
уни биринчи навбатда ипларнинг чизиқли зичлигига боғлиқлигини кўрсатди.
Толаларнинг хоссларини аҳамитини таҳлили бир қадар мураккаб бўлиб,
уларнинг узунликлари, солиштирма узилиш кучлари ва микронейрларини
ўзгариши бир хил чизиқли зичликдаги ипларни нисбий узилиш кучида ҳам
кўринади.
Шундай қилиб, тавсия этилган формулалар ипларнинг нисбий узилиш
куларига толаларнинг хоссларини таъсирини мавжудлигини ҳамда уларни
ўзгариши ҳисоблаш натижаларини ҳам ўзгаришига олиб келишини кўрсатди.
Бунда, толаларнинг солиштирма узилиш кучи ва микронейри орасидаги
боғланишни ҳам инобатга олиш зарурлиги аниқланди. Амалда эришилган
натижаларда ипларнинг нисбий узилиш кучиларини ҳисоблашдаги
кўрсаткичлардан камроқ бўлиши ҳам кузатилди. Бу фарқланиш урчуқсиз
йигириш усулида ипнинг шаклланиши ва тузилиши билан боғлиқ бўлиб,
формулага шундай фарқланишни инобатга олувчи омилни киритиш зарур.
