|
“Uzbekistan-China: development ofBog'liq xitoy-tilida-leksik-sinonimlarning-ba-zi-xususiyatlari Mashinali o\'qitish uchun chiziqli algebra. Chiziqli algebra masa (1)“Uzbekistan-China: development of
cultural, historical, scientific and
economic relations”
VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 26
ISSN 2181-1784
SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7
920
w
www.oriens.uz
November
2022
清晰
qingxi va
明白
mingbai sifatlari “aniq”, “tushunarli” degan bir xil ma’nolarga ega.
清晰
的思路
qingxide silu – “fikrning aniq yo`nalishi” jumlasida
清晰
qingxi so`zi o`rniga
明白
mingbai
so`zini qo`yib bo`lmaydi,
明白的道理
mingbaide daoli – “tushunarli qonun” jumlasida esa
明白
mingbai so`zining o`rniga
清晰
qingxi so`zini qo`yib bo`lmaydi.
Bu sinonimlar o`rtasidagi farq shundaki, ular aniq bir obyekt bilan uyg`unlashadilar va bu
mazkur juftlikning asosiy farqidir.
Har xil komponentli sinonimlar stilistik bo`yoqlar, baxo xarakteristikasi xususiyatiga ega.
Masalan,
马上
mashang va
立刻
like “xoziroq”, “shu zaxotiyoq”, “darxol” degan ma’nolarni beradi.
Birinchi sinonim ko`pincha og`zaki nutqda ishlatiladi, ikkinchisi esa kitobiy tilda foydalaniladi.
Bulardan tashqari,
马上
mashang so`zi og`zaki nutqda qo`shimchaga ega bo`lmagan bir bo`g`inli
fe’llar bilan onsongina birikadi:
马上去
mashang qu – shu zaxotiyoq ketdi,
马上看
mashang kan –
darxol qaradi,
马上写
mashang xie – darxol yozdi,
马上来
mashang lai – darxol keldi.
马上
mashang so`zining semantik hajmi
立 刻
like so`ziga qaraganda katta, shuning uchun ular
harakatning ketma – ketligi ifodalangan kontekstlarning bir qismidaina bir – birini o`rnida kelishi
mumkin. Masalan:
回来，他马上到连部要求调到步兵连去。
Huilai ta mashang dao lianbu
yaoqiu tidao bubing lianqu. “Qaytib kelgach, u darxol rota boshqarmasiga yo`nalib piyoda askarlar
ro`tasiga o`tkazishlarini so`radi”,
地 下 印 刷 所 里 的 人 听 见 铃 声 ， 立 刻 停 了 机 器 。
Dixia
yinshuasuo li de ren tingjian lingsheng, like tingle jiqi. “Yashirin bosmaxonadagi odamlar,
qo`ng`iroq tovushini eshtishgach, mashinalarni darxol to`xtatishdi”.
马上
mashang so`zi gapirayotgan shaxsning fikri bo`yicha,tez orada biror bir hodisaning sodir
bo`lishini ham bildiradi, masalan: “
大娘
,
您还不知道哇，小王马上要办喜事啦！
” daniang, nin
hai bu zhidao wa, xiaowang mashang yao banxishi la – “Xolajon, siz xali ham kichkina Wangning
yaqinda to`yi bo`lishini bilmayizmi!”, “
看你，马上就做爸爸了，还这样孩子气。
” kan ni,
mashang jiu zuo baba le, hai zheyang haizi qi – “Senga qarasa, yaqinda ota bo`lasan, lekin xuddi
yosh bolaga o`xshaysan”.
Mazkur kontekstlarda
马上
mashang so`zni o`rniga
立刻
like so`zini ishlatib bo`lmaydi.
Biroq ko`pgina xitoy sinonimlari qisman mos keladigan komponentli so`zlar bilan
ko`rsatilgan. Xitoy lingvistlari ulaga alohida e’tior qaratishadi. Gap shundaki, to`liq yoki qisman
mos keladigan so`zlarning hammasi ham sinonimik munosabatlar bilan bog`lanmagan
3
. Masalan
komponentlari bir xil, lekin har xil tartibda joylashgan so`zlar sinonim bo`lmasliklari ham mumkin,
masalan:
故事
gushi – “hikoya” va
事故
shigu “hodisa”, “avariya”,
实现
shixian – “amalga
oshirmoq” va
现实
xianshi “haqiqat”. Oxirgi ikkita so`zda umumiy semantik belgilar mavjud bo`lsa
ham, bu so`zlar har xil kategoriyaga tegishlidir va shuning uchun ularni sinonimlar deb hisoblab
bo`lmaydi.
|
| |
