Va funksional sxemalarini tasvirlash

4 
2 – LABORATORIYA ISHI 
 
AUTOCAD DASTURIY TA’MINOTLARIDA ENERGETIKANING TIZIMLI 
VA FUNKSIONAL SXEMALARINI TASVIRLASH. 
CAD DASTURIY TA’MINOTIDA PRINSIPIAL SXEMALARINI 
TASVIRLASH 
Ishdan maqsad: 
Energetika sohasini loyihalashda keng ko’lamda 
foydalanilayotgan AutoCAD dasturi haqida to’liq ma’lumotga ega bo’lish va elektr 
ta’minoti sxemalari loyihasini chizish bo’yicha ko’nikmalar olish. 
 
Nazariy qism 
AutoCAD - Amerikaning AutoDESK kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan 
2D va 3D dizayndagi grafik dasturlar orasida dunyoda etakchi bo'lgan kompyuter 
yordamida loyihalashtirish dasturidir. AutoCAD dasturining qo’llanilish sohasi juda 
keng, masalan bino va inshoatlar arxitekturasini loyihalashda, elektr energetika 
tarmoqlarini loyihalashda, mashinasozlik, elektrotexnika, radiotexnika sohasida 
AutoCAD asboblari har qanday murakkablikdagi mahsulotlarning ortogonal 
chizmalarini yaratishda va boshqa sohalarda keng qo’llanilib kelmoqda. 
Laboratoriya topshirig’i: 
Qurilmalarning sxematik ko’rinishini GOST standart asosida chizish. 
Elektr ta’minotining bir chiziqli sxemasini chizish. 
 
Laboratoriya ishini bajarish ketma-ketligi: 
Qurilmalarning sxematik ko’rinishi bilan tanishing. 
AutoCAD dasturiga kiring va “Работа с чертежами” buyrug’ini tanlang (Rasm 1) 
 
Rasm 2 
Elementlarni chizishdan oldin dasturda chizmalarni o’lchov birligini 
millimetrda chizishga sozlab olishimiz kerak. Buning uchun “Утилиты” menyusidan 
“Единицы” elementini tanlab kerakli o’lchov birligini belgilab oling. (Rasm 2,3) 

5 
 
Rasm 3 
Rasm 4 
 
 
Nomlanishi 
Belgilanishi 
va 
chizmasi 
Nomlanishi 
Belgilanishi 
va 
chizmasi 
O’zgarmas 
tok 
mashinasi 
Yozish 
moslamasi 
Elektr mashinasi 
statori 
Integratsiya 
moslamasi 
Elektr mashinasi 
rotori 
Galvanometr 
Kuchlanish 
transformatori 
Lampa 
Yuqori 
chulg’amida 
kuchlanishni 
rostlovchi 
qurilmasi bor uch 
chulg’amli 
transformator 
Yog' 
almashtirgich 
Ikki 
chulg’amli 
transformator 
Yer 
orqali 
ulanishlar 
Tok 
transformatori 
Yashin qaytargich 
Himoya 
uchqunlari 
oralig'i 
Kabel voronkasi 
Doimiy resistor 
Kontakt 
ulanishlar aloqasi 
O’zgaruvchan 
resistor 
Qo’shimcha 
maydonli o’ram 

6 
Termorezistor 
Ajratgich 
a. Uskunalar panelining “Главная” lentasining “Аннотации” bo’limidan 
“Линейный” buyrug’ini tanlab elementlarning o’lchamlari qo’ying. (Rasm 7) 
 
Rasm 5 
b. Elektr ta’minotining bir chiziqli sxemasi bilan tanishing.  

7 
Rasm 6 
Elektr ta’minotining bir chiziqli sxemasi 
c. Elektr ta’minotining bir chiziqli sxemasini chizing. (rasm 9) 

8 
Rasm 7 
Printsipial (principle) 
Printsipial sxemada tizimda o'rnatilgan elektr jarayonlarini amalga oshirish va 
nazorat qilish uchun zarur bo'lgan barcha elektr elementlar yoki qurilmalar, ular 
orasidagi barcha elektr o'zaro bog'lanishlar, shuningdek, kirish va chiqish davrlarini 
tugatuvchi elektr elementlari (ulagichlar, qisqichlar va boshqalar) tasvirlangan. 
Elementlar konstruktiv sabablariga ko’ra o'rnatilgan ulash va o'rnatish elementlarini 
sxemada tasvirlashga ruxsat beriladi. Sxemalar yopiq holatda bo'lgan qurilmalar 
uchun amalga oshiriladi. 

9 
Rasm 5 Transformatorning principal sxemasi 
 
Hisobotni rasmiylashtirish tartibi: 
1. 
AutoCAD dasturi haqida umumiy ma’lumot; 
2. 
Laboratoriya mashg’ulotining maqsadi; 
3. 
Qurilmalarning sxematik ko’rinishlari; 
4. 
Qurilmalarning AutoCAD dasturida ko’rinishi; 
5. 
Elektr ta’minotining bir chiziqli sxemasini dasturda ko’rinishi; 
6. 
Laboratoriya mashg’ulotidan olingan xulosalar. 
 
Nazorat savollari 
 
1. 
AutoDESK kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan qanday dasturlarni 
bilasiz? 
2. 
Energetika obektlarini loyihalashda qo’llanilayotgan dasturlar. 
3. 
AutoCAD dasturining qo’llanilish sohalari.