III-BO’LİM. OQITIW QURALLARI




Download 1,58 Mb.
Pdf ko'rish
bet82/140
Sana18.05.2024
Hajmi1,58 Mb.
#241765
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   140
Bog'liq
Vaxabov X, Gaypova R, Tursinov M. Geografiyanı oqıtıw metodikası

III-BO’LİM. OQITIW QURALLARI 
XI-BAP. OQITIW QURALLARI 
11.1. Oqıtıw qurallarının’ tu’rleri 
Oqıtıw quralları bul bilim, ko’nlikpelerdi qa’liplestiriw maqsetinde oqıw 
protsessinin’ ta’rbiyag’a kirgizilgen tu’rli bilim derekleri bolıp esaplanadı. 
Oqıw bag’darlaması boyınsha oqıwshılar o’zlestiriliwi lazım bolg’an oqıw 
materialı tu’rli dereklerden alınadı. Bul derekler oqıwshılar ta’repinen qabıl etiliwi 
h’a’m o’zlestiriwi ushın anıq pedagogikalıq h’a’m metodikalıq sha’rayatlar bolıwı 
kerek. Oqıwshılardın’ biliw belsendiligin arttırıwg’a to’mendegiler kiredi:

esitiw;

esitken geografiyalıq mag’lıwmattı belgilew; 

esitken geografiyalıq mag’lıwmatlardı eslep qalıw; 

baspa dereklerden mag’lıwmatlar qabıl etiw; 

baqlaw h’.t.b.
Ulıwma bilim beretug’ın orta mekteplerde oqıw protsessi boyınsha quramalı 
wazıypalardı sheshiw maqsetinde oqıw protsessi quramına kirgizilgen bilim 
derekleri oqıtıw quralına aylanadı. Oqıtıw quralları ta’biyat h’a’m ja’miyet 
h’aqqındag’ı ilimiy bilimlerin sho’lkemlestiriwde u’lken a’h’miyetke iye. Oqıtıw 
qurallarının’ tiykarg’ı wazıypası bilim alıw protsesinde ko’rgizbelilikti 
ta’miyinlewden ibarat. 
Geografiyada qubılıslardı su’wretlew usılına qarap oqıtıw quralları 
to’mendegishe bo’linedi. (İ.S.Matrusov, L.M.Pancheshnikova): a) natural obektler; 
b) geografiyalıq qorshag’an ortalıq qubılısların su’wretlew; g) ta’biyat 
h’a’diyselerinin’ payda bolıwı h’a’m analiz etiw ushın priborlar. 
Geografiyalıq qubılıslardın’ ko’rinisi to’mendegi tu’rlerge bo’linedi: 

Ta’biyiy h’a’m xojalıq obektlerinin’ modelleri. Olarg’a relef formaları, 
da’rya alapları, batıqlar, tegislikler, muzlıqlar, suw saqlag’ıshları h’a’m xojalıq
obektlerinin’ modelleri kiredi; 

ko’rgizbeli qurallarg’a to’mendegiler kiredi: diywalıy su’wretler, 
portretler, diapozitivler, diafilmler, kinofilmler; kinoko’rsetiwler; videosuwretler 
h’a’m t.b. 
Sha’rtli belgiler ja’rdeminde geografiyalıq predmet, h’a’diyselerdin’ bayanı 
h’a’m ko’rinisi (so’zli, belgili, sanlı), usı baylanıslar to’mendegi toparlarg’a 
bo’linedi: 

Verbal qurallar. Sabaqlıqlar, mag’lıwmatnamalar, kesteler; 

Kartografiyalıq qurallar: kartalar, atamalar, jazıwsız kartalar, diywallı 
kartalar; 


122 

sızılmalı sxematikalıq qollanbalar, diagrammalar, kesteler: ma’selen: 
gidrosferanın’ du’zilisi, xalıq xojalıg’ının’ du’zilisi, klassifikatsiyalaw sxemaları;
Usı oqıw quralları geografiyalıq qubılıslardın’ jaylasıwı, du’zilisi h’a’m 
xızmeti h’aqqında ko’z-qaraslardı qa’liplestiredi. 
Ta’biyiy qubılıslardı analizlew ushın za’ru’r qurallarg’a to’mendegiler 
kiredi: 

orında o’lshew jumısların alıp barıw ushın za’ru’r bolg’an priborlar 
(ruletka, kompas, nivelir,teodolit); 

Ta’biyiy qubılıslardın’ mug’darlı h’a’m sıpat ko’rsetkishlerin 
anıqlaytug’ın priborlar (termometr, barometr); 

kartometrikalıq jumısların alıp barıw ushın qollanılatug’ın priborlar 
(kurvametr, lineyka, transportir h’a’m t.b.); 

jerdin’ sutkalıq h’a’m jıllıq h’a’reketin ko’rsetetug’ın priborlar. 

Download 1,58 Mb.
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   140




Download 1,58 Mb.
Pdf ko'rish