|
Suyuqliklar va gazlarni o’rganish
|
| bet | 49/119 | | Sana | 14.06.2024 | | Hajmi | 4,04 Mb. | | #263652 | | Turi | Учебник |
Bog'liq 21558 2 CDEAD1DE360DB13C9B7A03EFD7ECBD40E7F94F1FSuyuqliklar va gazlarni o’rganish. Ma’lumki, suyuqliklar, gazlar va amorf jismlar to’g’ri kristalli tuzilishga ega emas. Ammo bu yerda ham molekulalardagi atomlar o’rtasida kimyoviy bog’lanish mavjud, shuning uchun ularning orasidagi masofa deyarli doimiy bo’lib qoladi, garchi fazodagi molekulalarning o’zlari tasodifiy yo’naltirilgan. Bunday materiallar, shuningdek, nisbatan kam miqdordagi diffuz maksimal darajaga ega bo’lgan diffraksiya naqshini beradi. Bunday rasmni zamonaviy usullar bilan qayta ishlash, hatto bunday kristall bo’lmagan materiallarning tuzilishi to’g’risida ma’lumot olishga imkon beradi.
Rentgen nurlari kashf etilganidan bir necha yil o’tgach, Ch.Barkla (1877- 1944) moddaning yuqori energiyali rentgen nurlanish oqimiga duch kelganda, o’rganilayotgan elementga xos bo’lgan ikkinchi darajali lyuminestsent rentgen nurlari paydo bo’lishini aniqladi. Ko’p o’tmay, G.Mozeli o’zining bir qator tajribalarida turli xil elementlarni elektron bombardimon qilish yo’li bilan olingan birlamchi xarakterli rentgen nurlanishining to’lqin uzunliklarini o’lchadi va to’lqin uzunligi va atom raqami o’rtasidagi bog’liqlikni keltirib chiqardi.
Ushbu tajribalar, shuningdek Bragg tomonidan rentgen spektrometrining ixtirosi spektrokimyoviy rentgen tahliliga asos yaratdi. Rentgen nurlarining kimyoviy tahlil qilish imkoniyatlari darhol tan olindi.
Fotografik plastinkada yozib olinadigan spektrograflar yaratilgan bo’lib, ularda o’rganilayotgan namuna rentgen naychasining anodi bo’lib xizmat qilgan. Afsuski, ushbu texnika juda mashaqqatli bo’lib chiqdi va shuning uchun faqat kimyoviy tahlilning odatiy usullari qo’llanilmaganda ishlatilgan. Analitik rentgen- spektroskopiya sohasidagi innovatsion izlanishlarning ajoyib namunasi 1923-yilda
G. Xvesi va D. Koster tomonidan yangi element - gafniyumning kashf etilishi bo’ldi. Ikkinchi Jahon urushi davrida rentgenografiya uchun yuqori quvvatli rentgen naychalari va radiokimyoviy o’lchovlar uchun sezgir detektorlarning
yaratilishi asosan keyingi yillarda rentgen spektografiyasining tez o’sishiga
yordam berdi. Ushbu usul tezkorligi, qulayligi, tahlilning buzilmaydigan xususiyati va to’liq yoki qisman avtomatlashtirish imkoniyati tufayli keng tarqaldi. Atom raqami 11 (natriy) dan katta bo’lgan barcha elementlarning miqdoriy va sifat tahlili masalalarida qo’llaniladi. Odatda namunadagi eng muhim tarkibiy qismlarni aniqlash uchun rentgen-spektrokimyoviy tahlildan foydalanilsa ham (0,1-100%), ba’zi hollarda u 0,005% va undan ham past konsentratsiyalarga mos keladi.
Rentgen spektrometri. Zamonaviy rentgen-spektrometr uchta asosiy tizimdan iborat: qo’zg’alish tizimi, ya’ni volfram yoki boshqa olovga chidamli materialdan tayyorlangan anodli va quvvat manbai bo’lgan rentgen trubkasi; tahlil tizimlari, ya’ni ikkita ko’p qirrali kollimatorli analizator kristallari, shuningdek aniq tekislash uchun spektrogoniometr va Geyger hisoblagichi yoki proportsional yoki sintilatsion hisoblagich, shuningdek rektifikator, kuchaytirgich, hisoblagichlar va yozib olish moslamasi yoki boshqa ro’yxatga olish moslamasi bilan ro’yxatga olish tizimlari.
|
| |
