Mehnat qo’shiqlari.
Mazmunan mehnat jarayoni bilan bog’liq bo’lgan
qo’shiqlar mehnat qo’shiqlari deb yuritiladi. Mehnat qo’shiqlari xalqimizning
qo’shiqchilik repertuarida alohida va mustaqil o’rin tutadi. Mehnat qo’shiqlarining
mazmun-mundarijasini, janr xususiyatlarini mehnat turlari va uni amalga oshirish
jarayoni belgilaydi. Mehnat qo’shiqlari o’ziga xos ohangda sozsiz ijro etiladi.
Mehnat qo’shiqlari xalq she’riyatining eng qadimiy shakllaridan biridir. Ilk
namunalari M.Qoshg’ariyning «Devonu lug’otit turk» kitobi orqali bizgacha yetib
kelgan. Mehnat qo’shiqlari ibtidoiy insonning mehnat faoliyati bilan bevosita
52
. Makhmidjonov, S. (2021). Artistic Interpretations Of The Edges Of The Human Psyche. Интернаука, (15-3),
75-76.
53
. Sabirdinov, A. (2019). Sketches to the novel “Night and day” by Chulpan. Scientific journal of the Fergana State
University, 1(6), 119-120.
68
aloqadorlikda vujudga kelgan va taraqqiy topa borgan. Dastlabki mehnat
qo’shiqlari mehnat jarayonidagi muayyan harakat ritmiga mos keluvchi undov.
xitob va nidolar xarakteridagi poetik parchalardan iborat bo’lgan. Bora-bora ular
she’riy shaklga tushgan va kuylana boshlangan.
B.Sarimsoqovning fikricha, mehnat qo’shiqlarining tarixiy taraqqiyoti uch
bosqichda kechgan:
1.
Shu davrdan boshlab mehnat qo’shiqlarida g’oyaviy-estetik vazifa
yetakchilik qila boshlagan. Mehnat jarayoni bilan bevosita bog’liq holda qo’shiqiar
yaratila boshlangan.
54
Zokirjon Furqat tub ma’noda yangi tipdagi ijodkor edi. Uning ijodiy
faoliyat doirasi keng bo’lgan. Shoir qadimiy adabiyotimizning eng yaxshi
an’analarini izchil ravishda davom ettirish bilan birgalikda badiiy taxlil ko’lamini
yangi mavzu, yangi goya, yangi asarlarida, publitsistikasida, jurnalistlik faoliyatida
juda yaqqol ko’rinadi.
Furqat birinchi o’zbek jurnalistidir. Uning Toshkentda yashagan davrida
“Turkiston viloyati gazeti” redaktsiyasida ishlaganligi rad qilib bo’lmas xaqiqatdir.
Furqat bu davrda va bundan keyin chet ellarda sayoxat qilib yurgan kezlarida,
Yorkentda yashagan vaqtida xam o’z she’rlari, xabarlari va publitsistik
maqolalarini gazeta redaktsiyasiga yuborib turdi.
Furqat gazeta saxifasida bosilgan maqolalarida otashin do’sti, tajavuzkor
imperialistlarning murosasiz dushmani sifatida ko’z o’ngimizda gavdalanib turadi.
Bu jixatdan shoirning “Ho’qandlik Zokirjon naql qilib yozgan xabari” sarlavxali
maqolasi va “Rus askarlari ta’rifida” she’ri diqqatga sazovordir.
Furqat o’zining “Rus askarlari ta’rifida” she’rini rus-yapon urushi”
munosabati bilan imperialistik mamlakatlarning, ayniqsa, ingliz imperialistlarining
rus xalqiga nisbatan uyushtirgan igvo va Bo’xtonlariga javoban yozgan edi. Bu
she’rning muqaddimasida shoir quyidagilarni ta’kidlab o’tadi: “Xablul matin” va
“Pesai axbor” nom Hindiston gazetlarida rusiya davlatining Yapon birlaqilgan
54
. Sabirdinov, A. (2019). Sketches to the novel “Night and day” by Chulpan. Scientific journal of the Fergana State
University, 1(6), 119-120.
69
muxorabalari xususida, O’rusiya askari borasida aksar kinoyamiz so’zlarni
yozadur... Lekin mazmunan diqqat birla muloxaza qilganda kinoya va xasadomiz
ma’nilar ma’lum bo’ladir? Ingliz mustamlakachilari nazorati ostida Hindistonda
chiqayotgan gazetalar rus-yapon urushida rus qo’shinining maglubiyatga
uchrashini dastak qilib olib, rus xalqi sha’niga turli tuxmatlar yogdirishi jaxon
jamoatchiligini adashtirar edi. Sh/u Furqat rus xalqi va uning jasorati to’grisida xaq
gapni tiklash maqsadida ingliz gazetalariga javob yozishni zarur deb xisobladi.
Furqat o’z she’rida, garchi rus-yapon urushida rus qo’shini maglubiyatga
uchragan bo’lsa xam rus xalqi dunyoning jasoratli va zakovatli, engilmas
xalqlardan biri ekanligini ta’kidlab, urushda uning ko’p qaxramonliklar
ko’rsatganini qayta-qayta uqtiradi.
55
Bu ish rusiya zo’ridin emasmu,
Alar tab’i Gayuridin emasmu?
Bu so’zning ramzini dono bilur bas,
Nechun otashga toqat aylagay xas?
Haqiqatan xam 1904-1905 yillarda ossiya bilan Yaponiya o’rtasida bo’lgan
urushda
rus qo’shinining engilishi, rus saldatlarining qo’rqoqligidan,
sustkashligidan
emas,
balki
chorizmning
chirganligi,
chor
xarbiy
qo’mondonligining layoqatsizligi natijasi edi.
Furqat “Turkiston viloyati gazetasi”saxifasida 1897 yilda yozgan bir
maqolasida mustamlakachilar zulmi ostida ezilayotgan mazlum Sharq xalqlari
do’sti sifatida ko’ringan. Maqolada ingliz imperialistlarining o’rnatgan va
xshiyona .. . zulmiga qarshi erksevar Afgon xalqining olib borgan ozodlik kurashi
to’grisida gapiriladi.. .
55
Oripova, G. (2019). Uzbek poetry and the world literature in the years of independence. scientific journal of
polonia university, 32(1), 116-120.
|
