71
tizimini yaratgan, an’anaviy timsol va badiiy tasvir
vositalariga yangicha ruh,
betakror joziba baxsh etgan. Mumtoz she’riyat xazinasidan mustahkam o`rin olib,
asrlar osha o`tib kelgan poetik timsollar, she’riy san’atlar shoir yashagan davrning
talab va ehtiyojlari, Furqatning she’riy mahorati natijasida, bir qadar yangilanish
kasb yetib, ular ta’sirida xayoliy tasvirlardan hayotiylik tomon katta siljishlar yuz
berganini kuzatish mumkin. O`zbek adabiyotida ma’rifatparvarlik yo`nalishiga
asos solgan va bu yo`nalishning eng jo`shqin kuychisi Furqatdir. Murakkab va o`ta
ziddiyatli
davrda yashab, ijod etgan shoir Furqat o`z ilmini va butun qobiliyatini
xalq xizmatiga bag`ishlab erkinlik, ozodlik va baht kuyini kuylagan ma’rifatparvar
shoirdir.
Badiiy adabiyotda o`z o`rni va ovoziga ega san’atkorlardan har birining
yashash hamda ijod qilishdan ko`zlagan asosiy maqsadi bo`ladi. Ana shu maqsad
ijodkorning shaxsiy hayotida ham, badiiy asarlarida ham yaqqol aks etadi. Buni
shoir
Furqat
qoldirgan
ijodiy
merosdan
ham
bilishimiz
mumkin.
Furqat murakkab va ziddiyatli davrda yashab ijod qildi. O`z asarlari orqali ilmning,
ma’rifatning beqiyos ahamiyatini alohida ta’kidladi, ilmu ma’rifatga
millatni
muqarrar
tanazzuldan
qutqaruvchi
yagona
vosita
deb
qaradi.
Shoir chor istibdodining fojeiy oqibatlarini fosh etish barobarida millat
farzandlarini o`sha paytda nisbatan ilg`or bo`lgan rus madaniyatini o`rganishga,
undan o`z manfaatimiz yo`lida foydalanishga chaqirdi.
•
Furqat murakkab va ziddiyatli davrda yashab ijod qildi. O`z asarlari orqali
ilmning, ma’rifatning beqiyos ahamiyatini alohida ta’kidladi, ilmu ma’rifatga
millatni muqarrar tanazzuldan qutqaruvchi yagona vosita deb qaradi.
Shoir chor istibdodining fojeiy oqibatlarini fosh etish barobarida millat
farzandlarini o`sha paytda nisbatan ilg`or bo`lgan rus madaniyatini o`rganishga,
undan o`z manfaatimiz yo`lida foydalanishga chaqirdi. Mehnat qo’shiqlari
lirik
turga mansub mustaqil turkumlashgan janriardan iboratdir. Bu qo’shiqiar, albatta,
mehnat jarayonida ijro etiladi. Shu sababli mehnat tunning o’zgarishi yoki
yo’qolishi tufayli o’sha jarayonda ijro etiladigan qo’shiqiar ham yo’qoladi.
72
Masalan, charx va yorg’ichoq ishlatilmay qolgandan buyon charx va yorg’ichoq
qo’shiqlari ham kuylanmay qoldi.
Mehnat qo’shiqlarida mehnat va unda qo’Uaniladigan narsalarning nomi
uchraydi va ularga murojaat qilinadi. ^Mehnat qo’shiqlarining ritmik qurilishi
sodda, poetik tili va qofiya tizimi oddiy bo’ladi. Ularda murakkab poetik obrazlar,
ko’chimlar uchramaydi. Sanab o’tilgan bu xususiyatlar mehnat qo’shiqlarini
mehnat haqida yaratilgan qo’shiqlardan farqlashga yordam beradi.
Mehnat qo’shiqlari marosimga aloqasizdir. Lekin dastlabki ayrim namunalari
ba’zi agrar marosimlarga aloqadoriikda yuzaga kelgan bo’lishini
ham inkor etib
bo’lmaydi. Masalan, qo’sh qo’shiqlari dalaga qo’sh chiqarish uchun
o’tkazilgan.»Shox moylan> marosimiga qaysidir jihatlariga ko’ra yaqinlik hosil
qiladi.
Mehnat qo’shiqlari mehnat turlariga qarab har xil bo’ladi. Ularni maxsus
tadqiq qilgan K.Ochilov mehnat qo’shiqlarini tubandagi uch katta guruhga bo’lib
o’rganadi:
Aslida bu tasnif ham nomukammaldir. Zero, qachonlardir
ovchilik va savdo-
sotiqqa aloqador mehnat qo’shiqlari ham bo’lgan. Bulardan tashqari, harbiy
asirlikka va qamoqxonalarga tushganlarning ham o’z qo’shiqlari bo’Iganligi
shubha uyg’otmaydi. Ammo bunday qo’shiqlar vaqtida yozib oiinmagan, shu
sababli ular haqida hozircha bir narsa deyish qiyin.
